Navoiy davlat konchilik instituti ashurova n. B. Atamuradov sh
- m a v z u . S a n o a t t a r m o q l a r i k o r x o n a l a r i n i n g
Yüklə 4,58 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
4 - m a v z u . S a n o a t t a r m o q l a r i k o r x o n a l a r i n i n g
a y l a n m a f o n d l a r i , a y l a n m a m a b l a g ’ l a r i v a i n v e s t i t s i o n f a o l i y a t i Darsning maqsadi: Talabalarda aylanma fondlar tavsifi va tartibi, aylanma fondlarning aylanish bosqichlari, aylanma fondlardan foydalanish ko’rsatkichlari, investitsiya korxonaning ishlab chiqarish salohiyatini rivojlantirish vositasi ekanligini, korxonalarda investitsiyalarning asosiy manbalari va yo’nalishlarini, investitsion loyihalarni baholash usullari kabilarni asosiy tayanch so’z va iboralar hamda masalalar, muammoli savollar, krossvord va boshqotirmalar yechish orqali bilim va ko’nikmasini shakllantirishga ko’maklashishdan iborat. 4.1. Aylanma fondlar tavsifi va tarkibi Ma’lumki, ishlab chiqarish vositalari (ya’ni mehnat predmetlari va mehnat vositalari) takror ishlab chiqarish jarayonida tutgan o’rniga va ayrim xususiyatlariga qarab asosiy va aylanma fondlarga ajratiladi. Aylanma aktivlar ham korxona mulki hisoblanib, ular aylanma fondlar va muomala fondlarining pul shaklidagi yig’indisini ifodalaydi. Uzluksiz ishlab chiqarish jarayonini ta’minlash uchun asosiy ishlab chiqarish fondlari bilan bir qatorda mehnat predmetlari (moddiy resurslar) zarur bo’ladi. Mehnat predmetlari mehnat vositalari bilan birgalikda mehnat mahsulotini, uning iste’mol qiymatini yaratishda va qiymatning shakllanishida qatnashadi. Mehnat predmetlari ishlab chiqarishning bir siklidagina qatnashadi va o’zining natural shaklini o’zgartiradi, qiymatini to’liq yangidan yaratilgan mahsulotga o’tkazadi. Mehnat predmetlari to’liq, mehnat vositalarining ayrimlari (xizmat muddati va qiymatiga ko’ra) aylanma fond tarkibiga kiradi. Ishlab chiqarish korxonalarining aylanma fondlari ishlab chiqarish va muomala doirasiga ajratilgan bo’lib, shunga muvofiq ular muomala va aylanma ishlab chiqarish fondlarini hosil qiladi. Birinchisiga sotish uchun mo’ljallangan 69 tayyor mahsulotlar, korxona kassasidagi va uning tijorat bankidagi schyotida saqlanayotgan pul mablag’i hamda hisob-kitoblardagi mablag’lar kiradi. Ikkinchisiga esa ishlab chiqarish zahiralari, tugallanmagan ishlab chiqarish va korxona o’zi tayyorlagan yarim tayyor mahsulotlar, kelgusi davr xarajatlari va boshqalar kiradi. Aylanma ishlab chiqarish va muomala fondlari takror ishlab chiqarishning uzluksiz bo’lishligini ta’minlaydi. Ularning miqdori va tarkibi nafaqat ishlab chiqarishning ehtiyoji, shu bilan birgalikda muomala ehtiyojidan kelib chiqqan holda belgilanadi. Ishlab chiqarish va muomala fondlari zahiralarini shakllantirish uchun mo’ljallangan pul mablag’lari korxonaning aylanma mablag’i deyiladi. Aylanma ishlab chiqarish fondlari bir ishlab chiqarish sikli davomida sarflanadi hamda natural shaklini o’zgartirib, o’z qiymatini to’lig’icha tayyor maщsulot tannarxiga o’tkazadi. Korxonaning aylanma ishlab chiqarish fondlari uch qismdan iborat: - ishlab chiqarish zahiralari; - tugallanmagan ishlab chiqarish va o’zi tayyorlagan yarim tayyor mahsulotlar; - kelgusi davr xarajatlari. Ishlab chiqarish zahiralari - bu ishlab chiqarish jarayoniga kiritish uchun tayyorlangan mehnat predmetlaridir. Ular xom ashyo, asosiy va yordamchi materiallar, yonilg’i, sotib olingan yarim tayyor mahsulotlar va butlovchi qismlar, idish va idish materiallari, asosiy fondlarni joriy ta’mirlash uchun ehtiyot qismlardan iborat. Тugallanmagan ishlab chiqarish va o’zi tayyorlagan yarim tayyor mahsulotlar - bu ishlab chiqarish jarayoniga kirgan mehnat predmetlari: materiallar, detallar, ishlov yoki yig’ish jarayonidagi buyumlar, shuningdek korxonaning bir sexida oxirgacha ishlab chiqarilmagan va keyinchalik shu korxonaning boshqa sexlarida ishlanishi lozim bo’lgan yarim tayyor mahsulotlar. Kelgusi davr xarajatlari - bu aylanma fondlarning nomoddiy elementlari bo’lib, ular joriy davrda amalga oshirilgan, lekin kelgusi davr mahsulotiga taalluqli 70 bo’lgan yangi mahsulotni tayyorlash va o’rganish xarajatlarini o’z ichiga oladi (masalan, yangi turdagi mahsulotlarning texnologiyasini yaratish va ishlab chiqish xarajatlari va boshqalar). Muomala fondlari korxonaning tayyor mahsulot zahirasini yaratish uchun mo’ljallangan pul mablag’lari, shuningdek, chek va veksellar, aksiyadorlarning qarzlari, turli xil debitorlik qarzlari, bank va kassalarning hisob raqamlaridagi mablag’lardan iborat bo’ladi. Aylanma ishlab chiqarish va muomala fondlari korxonaning aylanma mablag’lari (kapitali)ni tashkil qiladi. Aylanma mablag’lar tuzilmasining iqtisodiyot tarmoqlari bo’yicha farqlanishini quyidagi jadval orqali bilib olish mumkin (4.1-jadval). Erkin bozor iqtisodiyoti sharoitida korxonalarning asosiy vazifalardan biri - resurslar tejamkorligi tamoyiliga rioya qilgan holda ishlab chiqarishni jadallashtirishdir. 4.1-jadval Yüklə 4,58 Mb. Dostları ilə paylaş:
|