Aylanma mablag’larning tarmoqlar bo’yicha taqsimlanishi
Aylanma fondlarning
guruh va elementlari
Sano-
at
Qora
metallur-
giya
Mashi-
na-
sozlik
Ener-
geti-
ka
Yengil
sanoat
Oziq-
ovqat
sanoati
1. Ishlab chiqarish
zahiralari - jami
70,2
65,0
55,3
98,3
90,0
78,8
J u m l a d a n :
Хom ashyo va asosiy
materiallar, yarim
tayyor mahsulotlar
46,2
23,8
37,5
-
76,7
52,2
Yordamchi materiallar
6,6
11,0
2,3
24,1
5,7
6,1
Yoqilg’i
1,7
2,0
0,7
37,4
0,5
1,6
71
Тa’mirlash uchun
ehtiyot qismlar
3,9
11,0
2,0
23,0
1,7
2,0
Qadoqlash va o’rov
materiallari
3,0
0,5
0,6
0,3
1,2
11,3
Jihozlarlar, xo’jalik
asboblari va qimmat
bo’lmagan, tez
eskiruvchi boshqa
buyumlar
9,8
16,7
12,2
19,5
3,2
5,6
2. Тugallanmagan
ishlab chiqarish va
yarim tayyor
mahsulotlar
24,0
18,3
42,2
0,5
9,8
19,5
3. Kelgusi davr
xarajatlari va boshqa
mehnat predmetlari
5,8
16,7
2,5
1,2
0,2
1,7
Jami aylanma ishlab
chiqarish fondlari
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
4.2. Aylanma fondlarning aylanish bosqichlari
Aylanma mablag’larning to’liq aylanishi uch bosqichdan iborat bo’lib, bu
jarayonda mahsulot ishlab chiqariladi va sotiladi.
Birinchi bosqichda
aylanma mablag’lar pul shaklidan moddiy boyliklarning
ishlab chiqarish zahiralariga aylanadi, ya’ni “pul – tovar” (P-Т) munosabatlari ro’y
beradi.
Ikkinchi bosqich
ishlab chiqarish, yani mahsulotni tayyorlash jarayonini o’z
ichiga oladi. Bu bosqichda aylanma mablag’lar va birinchi o’rinda aylanma fodlar
tugallanmagan ishlab chiqarish va yarim tayyor mahsulotlar holiga keltirilib, tovar
shaklini oladi (Т).
72
Uchinchi bosqich
da aylanma mablag’lar tovar mahsuloti shaklida muomalaga
kiritilib, sotiladi va yana pul shaklini oladi (Т
’
-P
’
).
Shu tariqa aylanma mablag’lar barcha bosqichlardan o’tib, to’liq aylanishni
amalga oshirishini quyidagi tarzda aks ettirish mumkin:
1-bosqich
- pul-tovar (P-Т);
2-bosqich
- ishlab chiqarish (i/ch);
3-bosqich
- tovar-pul (Т
’
-P’).
Shuni qayd qilib o’tish muhimki, korxonaning aylanma mablag’lari bir
vaqtning o’zida uchala bosqichda ham pul mablag’lari, ishlab chiqarish zahiralari,
tugallanmagan ishlab chiqarish, yarim tayyor va tayyor mahsulotlar ko’rinishida
mavjud bo’lishi mumkin. Korxonaning aylanma mablag’lari harakati ma’lum bir
iqtisodiy qonunlar asosida ishlashi hamda ulardan ishlab chiqarish va takror ishlab
chiqarishning barcha bosqichlarida oqilona foydalanishni ko’zda tutishi ham muhim
ahamiyat kasb etadi. Bu qonunlardan va aylanma mablag’lardan foydalanish
qoidalaridan chetga chiqish aylanma mablag’larning yetishmasligiga yoki
samaradorlikning pasayishiga olib kelishi mumkin.
Dostları ilə paylaş: |
