Navoiy davlat konchilik va texnologiyalar universiteti "tasdiqlayman"

60720800 - «Mashinasozlik texnologiyasi, mashinasozlik ishlab chiqarishni 
jihozlash va avtomatlashtirish
 
Xom-ashyolarni toʻgʻrilash. Chiviqlarni shilish. Markazlash. Chiviklar, vallar, trubalar 
va tunukalarni kirkish.
Uzatmali arralar. Diskali arralar. Lentali va friksion arralar. Kirkish dastgoxlari. 
Aylanuvchan jism detallari sinflanishi va ularga ishlov berish turlari. Koʻp keskichli 
tokarlik dastgoxlarida va nusxa koʻchiruvchi qurilmaga ega dastgoxlarda ishlov berish.
Buylama uzatishga ega koʻp keskichli yoʻnish. Kirib borish bilan va keyinchalik 
buylama uzatish bilan yunish. Koʻndalang uzatish bilan yoʻnish. Nusxa koʻchiruvchi 
qurilmaga ega tokarlik dastgoxida yoʻnish. 
Tashki silindrik yuzalarni tozalab, pardozlab ishlov berish usullari va turlari. Yupka 
(olmosli) yunish. Jilvirlash. Markazsiz jilvirlash. Buylama va kundalang uzatish 
usullarida jilvirlash. Abraziv lenta bilan jilvirlash. 
Pritirlash (yetiltirish). Yaltiratish. Yumalatish. Silliklash. Pitra bilan puflab tozalash. 
Teshiklarga ishlov berish turlari. Lezviyali asboblar bilan teshiklarga ishlov berish. 
Parmalash, zenkerlash, razvertkalash. Teshiklarni yoʻnish. Teshiklarni yupka (olmosli) 
yoʻnish.
Teshiklarni sidirish. Teshish (proshivaniye). Teshiklarga abraziv asbob bilan ishlov 
berish. Teshiklarni jilvirlash. Teshiklarni xoninglash. Teshiklarni (yetiltirish) ishkalash 
(pritir). Kirindi olmasdan teshiklarga ishlov berish. Teshiklarni tozalab pardozlashning 
xar xil usullarini qoʻllash. Kichkina diametrli teshiklarni hosil qilish usullari. 
Rezba turlari va rezba qirqish asboblari. Tirnogich va keskichlar yordamida rezba 
kirkish. Koʻp kirimli rezbalar qirqish. Aylanuvchan keskichlar bilan rezba kirkish (vixr 
usuli).
Plashkalar va oʻzi ochiluvchi rezba qirqish kallaklari bilan rezbalar qirqish. Rezba 
frezalash. Metchiklar bilan ichki rezbalar qirqish. Rezba jilvirlash. Bir ipli jilvirtosh bilan 
rezba jilvirlash. Rezba jilvirlash usullari. Rezba yumalatish. Rezba yumalatish usullari. 
Rezba yumalatish dastgoxlari va ularni ishlash koidasi. Ichki rezbalarni dumalatib ishlov 
berish. Rezba qirqishning har xil usullarini qoʻllash. Rezbani nazorat qilish usullari. 
Yassi yuzalarni randalash va oʻyish. Randalash va oʻyish dastgoxlari. Yassi yuzalarni 
frezalash. Yassi yuzalarni sidirib ishlov berish. Yassi yuzalarga jilvirlab ishlov berish.
Yassi yuzalarni shaberlash va abrazivlar yordamida pardozlash. Murakkab shaklga 
ega, yirik quyma detallarni yassi yuzalariga ishlov berishning aloxida xususiyatlari. 
Shakldor yuzalarni parmalab, yoʻnib va yoʻnib kengaytirib ishlov berish. Shakldor 
yuzalarni sidirib, randalab va frezalab ishlov berish. Shakldor yuzalarga jilvirlab ishlov 
berish. 
Disksimon va shlitsali frezalar bilan nusxa koʻchirish usulida silindrik gʻildirak 
tishlarini qirqish. 
Dolbyaklar bilan tish qirqish. Tish yoʻnish usuli bilan silindrik tishli gʻildiraklarni 
qirqish. Chervyaklarga ishlov berish. Chervyaklarni nazorat qilish. 
Tishli gʻildiraklar tishlarini sidirish. Konussimon tishli gʻildiraklar tishlarini qirqish. 
Tishli gʻildiraklar tishlarini aylana qilib ishlov berish (zakrugleniye). Tishli gʻildiraklar 
tishlarini dumalatib ishlov berish.

---

Tishli gildiralar tishlariga tozalab, pardozlab ishlov berish usullari. Chiniktirish 
(obkatka). Shevenglash. Silindrik tishli gʻildirak tishlarini pardozlashning yangi usuli. 
Shponka ariqchalariga ishlov berish. Shlitsali yuzalarga ishlov berish. Shlitsalarni 
frezalash. Shlitsalarni jilvirlash. Shlitsalarga dumalatib ishlov berish. Shlitsalarni sidirish 
va randalash. Shlitsali teshiklarga ishlov berish. Shlitsali teshiklar va vallarni nazorat 
qilish. 
Tokarlik-revolver dastgoxlarda detallar yuzalariga kompleks ishlov berish texnologik 
jarayoni.
Tokarlik avtomat va yarim avtomatlarda detallar yuzalariga kompleks ishlov berish 
texnologik jarayoni. Asosiy maʼlumotlar va tushunchalar. Jixoz va uning elementlari.
Yigʻuv texnologik jarayoni. Yigʻuv texnologik jarayoni tuzilishi va mazmuni. Yigʻuv 
jarayoni bosqichlari. Yigʻuv texnologik sxemalari. Yigʻuv turlari. Statsionar va 
qoʻzgʻaluvchan yigʻuv. Oqimli yigʻuv. Qoʻzgʻaluvchan oqimli yigʻuv. Qoʻzgalmas 
oqimli yigʻuv. 
Metrologiya va standartlashtirishning asosiy tushunchalari va muammolari. 
Oʻzaroalmashuvchanlikning asosiy tushunchalari. Oʻlchamlar, oraliq chetlanishlar va 
dopusklar toʻgʻrisida asosiy maʼlumot.
Mashinasozlikda birikuvchi detallarning oʻtkazmasi. Asosiy teshik va asosiy val 
tushunchalari. Val va teshik tizimidagi oʻtqazmalar. 
Mashinalarning aniqligi va sifati. Mashina detallari shakllarining va yuzalarining 
oʻzaro joylashishi aniqliklari.
Shakl va profillarning chetlanishini chizmalarda shartli belgilar bilan koʻrsatish 
qoidalari. 
Yuzalar toʻlqinsimonligi va gʻadir budirligi. 
Dopusklar va oʻtqazishlarning tizimini tuzish yagona prinsiplari (YESDP). Dopusklar 
va oʻtqazishlarning yagona tizimida asosiy chetlanishlarni joylashtirish qoidalari. Dopusk 
birligi va uning qiymati. 
Texnikaviy oʻlchovlar, oʻlchov vositalari va usullari haqida asosiy tushunchalar. 
Oʻlchov vositalari sinflanishi.
Silliq silindrsimon birikmalarning oʻzaroalmashuvchanligi va ularni nazorat qilish 
vositalari va usullari. Oʻlchamlar zanjiri haqida asosy tushunchalar.
Stanoklarning kinematik strukturasi. Kinematik sozlash koidalari. 
Tokarlik stanoklari. Tokarlik vint kirkish stanoklarining vazifasi, tuzilishi va 
kinematikasi.
RDB tokarlik stanoklari. Tokarlik moslashuvchan ishlab chikarish modullari. 
Revolverli tokarlik stanoklari, ularda shakllantirish usullari. Tokarlik karusel stanoklari.
Revolverli-tokarlik avtomatlari. Gorizontal bir shpindelli tokarlik yarim avtomatlari.
Koʻp keskichli va gidro kapirli yarim avtomatlar. 
Gorizontal koʻp shpindelli tokarlik avtomatlari. Vertikal koʻp shpindelli tokarlik 
yarim avtomatlari. 
Teshik ochish stanoklarida shakllantirish usullari. Vertikal parmalash stanoklari. RDB 
vertikal parmalash stanoklari.
Radial parmalash stanoklari, ularning tuzilishi va kinematikasi. Gorizontal teshik 
yoʻnish stanoklari. Ularning turlari, vazifasi va kinematikasi. 

---

Frezalash stanoklarida shakllantirish usullari. Konsolli frezalash stanoklari. Frezalash 
stanoklaridagi moslamalar, tisklar va boʻlish kallaklari.
RDB konsolli frezalash stanoklari. RDB konsolsiz frezalash stanoklari va ularning 
konstruksion afzalliklari.
Boʻylama frezalash stanoklari va ularning vazifasi va tuzilishi. Karuselli frezalash 
stanoklari. 
Jilvirlash stanoklarining vazifasi va ularning turlari. Markazli va markazsiz aylana 
jilvirlash stanoklari.
Ichki va tekis yuzalarni jilvirlash stanoklari. Maxsus jilvirlash stanoklari.
Tishli gʻildiraklarga ishlov berish usullari. Tish oʻyish stanoklari. Tish frezalash 
stanoklari, ularning vazifasi, tuzilishi va silindrik gʻildiraklarga tish ochish uchun ularni 
sozlash.
Konusssimon gʻildiraklarga tish kesish stanoklari. Tish randalash va tish kesish 
stanoklari.
Tish jilvirlash stanoklari. Ularning vazifalari, turlari va ishlash jarayonlari. Tish 
shevinglash stanoklari, ularning tuzilishi, vazifasi va ishlash jarayoni. Tokarlik tish 
gardanlash stanoklari. Ularning tuzilishi va kinematikasi. 
Rezba frezalash va rezba nakatkalash stanoklari. Ularning turlari va xarakatlari.
Agregat stanoklari. Ularning vazifasi, tuzilishi va ularni bir xillashtirish jarayonlari. 
Agregat stanoklardan tuzilgan tez moslashuvchan ishlab chiqarish sistemalari. 
Koʻp operatsiyali stanoklarda detallarga ishlov berish. Koʻp operatsiyali stanoklarning 
turlari. Koʻp operatsiyali ishlab chikarish modullari va ularning afzalliklari.
Avtomatik liniyalar, ularning vazifasi va turlari. Agregat stanoklardan tuzilgan 
avtomatik liniyalar. Moslashuvchan avtomatik liniyalar. Rotorli avtomatik liniyalar.
Sanoat robotlari, ularning vazifasi va klassifikatsiyasi. 
Birikmalar toʻgʻrisida maʼlumot. Parchin mixli birikmalar. Parchin mixli birikmalarni 
hisoblash. Parchin mixli birikma turlari. Choʻzuvchi kuch taʼsiridagi chokni hisoblash. 
eguvchi moment taʼsir etganda chokni hisoblash.
Payvand birikmalar. Uchma-uch birikma, ustma-ust birikmalarni hisoblash. 
Kontaktlab payvandlash. Payvand burikmalar uchun ruhsat etilgan kuchlanishlarni 
aniqlash.
Rezba haqida umumiy maʼlumot. Rezbali birikmalar va ularni hisoblash.
Yuklama turlicha taʼsir etganda rezbali birikmani hisoblash(Bir necha boltli 
birikmalarni hisoblash. Bolt sterjiniga faqat choʻzuvchi tashqi kuch taʼsiri. Bolt sirib 
tortilgan. Bolt sirib tortilgan, bolt sterjiniga choʻzuvchi kuch taʼsir etadi. Nagruzka 
boltning oʻqiga tik yoʻnalishda taʼsir etadi. Taʼsir qiluvchi nagruzkadan bolt sterjinida 
eguvchi moment hosil buladi).
Rezbali detallar uchun ishlatiladigan materiallar va ular uchun ruxsat etilgan 
kuchlanishlar. Plastmassalardan tayyorlangan rezbali detallarni hisoblashning oʻziga xos 
xususiyatlari. 
Detallarni tigʻizlik hisobiga biriktirish. Umumiy maʼlumot. Presslangan birikmalarni 
hisoblash.
Shponkali va shlisli birikmalar. Shponkali birikmalar. Prizmatik shponkalar. 
Ponasimon shponkalar.

---

Shlisli birikmalar. Shlisli birikmalarni hisoblash. Plastmassadan tayyorlanga shponkali 
va shlisli birikmalarni hisoblashning oʻziga hos hususiyatlari. 
Uzatmalar. Friksion uzatmalar. Umumiy tushunchalar. Friksion uzatmalarning 
kinematikasi va ulardagi kuchlar. Silindrik gʻildirakli friksion uzatmalarni hisoblash.
Konussimon gʻildirakli friksion uzatmalarni hisoblash. Friksion uzatmalarni kontakt 
kuchlanish boʻyicha hisoblash.
Variatorlar. Plastmassadan tayyorlangan friksion uzatmalarni hisoblashning oʻziga hos 
hususiyatlari.
Tasmali uzatmalar. Umumiy maʼlumot. Tasmali uzatmalarni hisoblashning nazariy 
asoslari. Uzatmalarning kinematikasi. Uzatmalarning geometriyasi.
Tasma tarmoqlaridagi kuchlar va ular orasidagi munosabat. Tasmadagi kuchlanishlar. 
Tasmaning shkivlarda sirpanishi. Yassi tasmali uzatmalar. Yassi tasmali uzatmalarni 
hisoblash usuli.
Ponasimon tasmali uzatmalar. Ponasimon tasmali uzatmalarni hisoblash usuli.
Tishli tasmali uzatmalar. Plastmassalarning tasmali uzatmalarda ishlatilishi va ularni 
hisoblashning oʻziga xos xususiyatlari. Tasmali uzatmaning shkivlari. 
Tishli uzatmalar. Umumiy maʼlumotlar. Uzatmaning geometriyasi va kinematikasi. 
Qiya tishli gʻildirak geometriyasining oʻziga xos xususiyatlari.
Tishli gʻildiraklar tayyorlashda ishlatiladigan materiallar. Tishli gʻildiraklar 
tayyorlashda aniqlik darajasi va uning ilashish sifatiga taʼsiri. Tishli uzatmalarning 
ishlash qobiliyati va ularning yemirilishi. 
Toʻgʻri tishli silindrik gʻildirak tishlarini eguvchi kuchlanish boʻyicha hisoblash. 
Toʻgʻri tishli silindrik gʻildirak tishlarini kontakt kuchlanish boʻyicha hisoblash.
Nagruzkaning notekislik va dinamikaviy koeffitsiyentlari. qiya va shevron tishli 
silindrik uzatmalarni eguvchi kuchlanish boʻyicha hisoblashning oʻziga xos xususiyatlari.
Konussimon gʻildirakli uzatmalar. Toʻgʻri tishli konussimon gʻildirakli uzatmalarni 
eguvchi kuchlanish boʻyicha hisoblash. 
Toʻgʻri tishli konussimon gʻildirakli uzatmalarni kontakt kuchlanish boʻyicha 
hisoblash.
Nuqtaviy ilashish bilan ishlaydigan uzatma (M.L.Novikov uzatmasi) haqida qisqacha 
maʼlumot. 
Chervyakli uzatmalar. Umumiy maʼlumotlar. Uzatmaning geometriyasi va 
kinematikasi. Uzatmaning foydali ish koeffitsiyenti. 
Chervyakli 
uzatmada 
hosil 
boʻladigan 
kuchlar. 
Chervyakli 
uzatmaning 
mustahkamligini hisoblash. Uzatmani kontakt kuchlanish boʻyicha hisoblash. Chervyakli 
uzatmani eguvchi kuchlanish boʻyicha hisoblash. Chervyakli uzatmalar uchun 
ishlatiladigan materiallar va ular uchun ruhsat etilgan kuchlanishlar. Plastmassalarning 
chervyakli uzatmalarda ishlatilishi. Uzatmaning qizishini tekshirish va uni moylash. 
Zanjirli 
uzatmalar. Umumiy 
maʼlumotlar. Zanjirli 
uzatmaning 
umumiy 
harakteristikasi. Zanjir va yulduzchalarning tuzilishi.
Zanjirli uzatmada hosil boʻladigan kuchlar. Zanjir elementlaridagi kuchlanishlar. 
Sharnirdagi bosimning ruhsat etilgan qiymati. Zanjirli uzatmaning amaliy hisobi. 
Plastmassalarning zanjirli uzatmalarda ishlatilishi. 

---

Vallar va oʻqlar. Umumiy maʼlumot. Vallarni hisoblash. Vallarning mustahkamligini 
hisoblashning taqribiy usuli. Vallarning mustahkamligini hisoblashning aniqlashtirilgan 
usuli. Vallarning bikirligini aniqlash. Vallarning vibrabardoshligini aniqlash. 
Podshipniklar. Umumiy maʼlumotlar. Sirpanish podshipniklari. Podshipniklarning 
ishlash sharoiti va yemirilishi.
Suyuqlikda ishqalanishni taʼminlaydigan asosiy shartlar. Sirpanish podshipniklarning 
shartli hisobi. Podshipniklarni suyuqlikda ishqalanish rejimi boʻyicha hisoblash. 
Vkladishlar 
uchun 
ishlatiladigan 
materiallar. 
Plastmassalardan 
tayyorlangan 
podshipniklar va ularni hisoblashning oʻziga hos hususiyatlari. 
Dumalash podshipniklari. Dumalash podshipniklari haqida umumiy maʼlumot. 
Podshipnikning ishlash sharoiti. Podshipnikning kinematikasi. Podshipniklarning 
yemirilishi va hisoblanishi. 
Muftalar. Umumiy maʼlumotlar. Doimiy biriktiriladigan muftalar.
Prujina bilan taʼminlangan tishli muftalar. Boshqariladigan ulovchi muftalar. 
Kulachokli muftalar. 
Kesishdagi harakat va yuzalar. Kesish elementlari. Asosiy texnologik vaqt va kesish 
jarayonining unumdorligi. Kesilayotgan qatlamning formalari. 
Kesilayotgan qatlamning nominal, haqiqiy va qoldiq kesimlari va notekisliklarining 
balandliklarini aniqlash. 
Keskichning geometrik parametrlari, keskichni charxlash burchaklari. Keskichning 
ishchi burchaklari.
Uglerodli asbobsozlik poʻlatlari. Legirlangan asbobsozlik poʻlatlari.
Tezkesar poʻlatlar. Metallokeramik qattiq qotishmalar. Mineralokeramik materiallar. 
Olmoslar. 
Metallarning kesilayotgan qatlamidagi deformatsiya. Oʻsimtani hosil boʻlishi. 
Qirindining kirishuvi va nisbiy siljish.
Metallarni kesishdagi ishqalanish. Puxtalanish. Kesishdagi issiqlik manbalari va 
issiqlik balansi. Kesish haroratini aniqlash usullari.
Kesish zonasidagi harorat maydoni. Issiqlik xodisalarini elektrik modellash. Kesish 
haroratiga taʼsir koʻrsatuvchi omillar. Haroratning kesish jarayoniga va kesuvchi 
asbobning yeyilishiga taʼsiri. 
Sovitish-moylash moddalarining tarkibi. Sovitish-moylash soʻyuqliklarini kesish 
muhitiga olib kirish usullari. Suv oqimi bilan sovitish. Yuqori bosim ostida sovitish. 
Tarqalib ketayotgan suyuqlik bilan sovitish. Gazlar bilan sovitish.
Oʻtmaslanishning tashqi sabablari. Yeyilish grafiklari. Yeyilish turlari va uni oʻlchash 
usullari. 
Oldingi va orqa yuzalar boʻyicha yeyilish maydonchalarini oʻlchash. Nisbiy yeyilishni 
oʻlchash. Oʻlchamli yeyilishni oʻlchash. 
Yeyilishni tekshirishda radioaktiv izotoplarni qoʻllanilishi. 
Dastgoh quvvati boʻyicha ruxat etilgan kesish tezligi. Ruhsat etilgan kesish kuchlari. 
Detal mustahkamligi boʻyicha ruxsat etilgan kuch. Detal oʻstivorligi boʻyicha ruxsat 
etilgan kuch.
Dastgohning surish mexanizmi mustahkamligi boʻyicha ruxsat etilgan kuch.
Eksperimental formulalar. Kesish kuchining oddiy formulasi. Kesish kuchiga taʼsir 
etuvchi shart-sharoitlar. 

---

Kesish tezligi Sovitish (moylash) va kesuvchi qismning yeyilishi.
Oʻtmaslanish mezoni haqida tushuncha. Oʻtmaslanish mezonlarining qisqacha sharxi. 
Ishlab chiqarishning iqtisodiy oʻtmaslanish mezonlari.
Kesuvchi asbobning eng katta chidamliligini yeyilishi. Normativlarda qabul qilingan 
oʻtmaslanish mezonlari.
Turgʻunlik davrini boʻylama yoʻnishdagi kesish tezligiga bogʻliqligi. Nisbiy kesish 
tezligi va nisbiy turgʻunlik koʻrsatkichlari Oʻzgaruvchi kesish tezligi bilan ishlashda 
keskich turgʻunlik davrini aniqlash. Optimal turgʻunlik davrini aniqlash. Iqtisodiy 
turgʻunlik davri.
Koʻp asbobli sozlashdagi va koʻpdastgoxli xizmat koʻrsatishdagi turgʻunlik davri. 
Kesish tezligiga kesish sharoitini taʼsiri. Kesish kesimining oʻlchamlari
Kesish bilan materiallarning ishlov beriluvchanligi xaqida tushuncha. Keskichlarni 
nisbiy tekshirish usullari. Bir xil kesish tezligida keskichlar turgʻunligini taqqoslash. 
Tipik kesish tezliklarni taqqoslash. Kesish tezligi koeffitsiyentlarini taqqoslash. 
Turgʻunlik bogʻliqliklarini tekshirish usullari. 
Metall va kotishmalarning fizikaviy, ximiyaviy mexanik xamda texnologik xossalari. 
Metallarning plastik deformatsiyalanishi va rekristallanish. 
Qotishmalar umumiy nazariyasi. Temir uglerod kotishmalari. Metall va kotishmalarga 
termik ishlov berish. 
Poʻlatlarning klassifikatsiyalanishi va markalanishi. Uglerodli poʻlatlar.
Legirlovchi elementlarning poʻlat xossalariga taʼsiri. Legirlangan pulatlar. 
Sof termik ishlash texnologiyasi. Poʻlatlarga kimyoviy termik ishlov berish. 
Termomexanikaviy ishlov berish. 
Chuyanlar. Chuyanlarning sinflanishi va markalanishi.
Rangli metallar va ularning qotishmalari. Alyuminiy va uning asosidagi kotishmalar. 
Magniy qotishmalari. Titan asosidagi qotishmalar. Mis va uning kotishmalari. 
Maxsus xususiyatli qotishmalar. Asbobsozlik materiallari. Kiyin eriydigan, 
mustaxkam va antifriksion kotishmalar. Metallmas materiallar. Kompozitsion materiallar.