Navoiy kon-metallurgiya kombinati navoiy davlat konchilik va texnologiyalar universiteti

diffuzion maydon Yedif yoʼnalishiga mos keladigan tashqi elektr maydon Yetash
berilganda zaryad tashuvchilardan kambagʼallashgan soha kengayadi. Bu p-n o’tishning teskari siljish holatiga mos keladi.
Teskari siljishli r-n-oʼtishga P quvvatli va chastotali ѐrugʼlik
oqimi taʼsir qilishini koʼrib chiqamiz. Yorugʼlik oqimlari tushganda, h
energiyali fotonlar uch holatda yutilib, elektron-kovak juftligini hosil
qilishi mumkin:
1. zaryad tashuvchilardan kambagʼallashgan sohada yutilish;
2. p-sohada yutilish;
3. n-sohada yutilish
2.5
Birinchi holatda elektron-kovak juftligi zaryad tashuvchilardan kambagʼallashgan sohada hosil boʼladi va kuchli elektr maydon taʼsiri natijasida juftliklar boʼlinib, oʼzlarini elektrodlariga, yaʼni elektronlar n-sohaga, kovaklar r-sohaga harakat qiladi. Tashuvchilarni hosil boʼlishi va harakati tuzilishdagi oʼrnatilgan muvozanatni buzadi. Uni tiklash uchun tashqi yopiq zanjir orqali Ryu-yuklama qarshiligidan elektr
toki oqib oʼtadi. Ikkinchi va uchinchi holatlarda elektron-kovak juftligi r-va nsohalarda hosil boʼladi. Bu sohalarda elektr maydon amalda mavjud emas,
natijada tashuvchilarni oʼtishga harakati asosan faqatgina diffuziya hisobiga boʼlishi mumkin. Аgar p-n-oʼtishgacha boʼlgan masofa diffuziya uzunligidan katta boʼlsa, unda zaryad tashuvchilardan kambagʼallashgan sohaga borishga ulgurib yetmay, hosil boʼlgan juftliklar rekombinatsiyalanib boʼladi. Аgar bu masofa kichik boʼlsa, katta ehtimollik bilan juftliklar zaryad tashuvchilardan kambagʼallashgan sohaga yetib boradi va kuchli elektr maydon taʼsirida elektron (ѐki kovak) tezda zaryad tashuvchilardan kambagʼallashgan soha orqali boshqa sohaga qarab harakat qiladi, kovak (yoki elektron) p-(yoki n-) sohada qoladi. Tashuvchilar p-n- oʼtishni kesib oʼtganda ham muvozanat buziladi, oqibatda Ryu orqali oqib oʼtuvchi elektr toki hosil
boʼladi. Shu tarzda hv energiyali ѐrugʼlik kvantining yutilishidan diodni tashqi zanjiri boʼylab elektr toki impulьsi oqib oʼtadi. Аgar har bir yutiladigan kvant elektron-kovak juftligini hosil qilsa va tok tashuvchilari p-n-oʼtish tekisligini kesib oʼtsa, Рyu orqali oqib oʼtuvchi I elektr tokining oʼrtacha qiymati quyidagicha aniqlanadi:






2.6-rasm.Fotodiodning ko’rinishi va chizmada belgilanishi


III..O`lchash qurilmasi yordamida o`lchngan natijalarni qayta ishlash

12-variantda o`lchash qurilmasi sifatida multimetr ko`rsatilgan bo`lib , unda o`zgarmas tok kuchlanishini o`lchaymiz.
O`lchash jarayonini 20 marta bajaramiz. Bunda har safar har xil natija qayd etiladi. O`lchash jarayonida turli xil xatoliklar mavjud bular absolyut xatolik, qo`pol xatolik,nisbiy xatolik,tasodifiy xatoliklar . Biz natijlar yordamida bu xatoliklarni hisoblab chiqamiz.
1-natija=221 V
2-natija=220,34 V
3-natija=220,56 v
4-natija=219,9 V
5-natija=220,12 V
6-natija=219,46 V
7-natija=219,68 V
8-natija=219,46 V
9-natija=219,02 V
10- natija=219,68 V
11-natija=218,8 V
12-natija=221 V
13-natija=219,45 V
14-natija=220,55
15-natija=219,02 V
16-natija=220,11 V
17-natija=218,58 V
18-natija=219,67 V
19-natija=218,58 V
20-natija=219,9 V

X_i-o`lchash natijalari

X_{o`rt</sub> – o`lchash natijalarining o`rtacha qiymatlari X<sub>o`rt} =(X₁ +X₂ + X₃+…+X_i ) / 20
ΔX_i-o`lchashlarning absolyut xatoligi ΔX<sub>i</sub>=X<sub>i</sub> – X<sub>o`rt</sub>
δ - o`rtacha kvadratik xato δ=
qo`pol xatolik -3* δ
ΔX - ehtimollik xatolik ΔX=t_n*δ_n
Y_i- taqsimlanish qonuniyati Y_i = *
Yuqoridagi formulalarga asosan hisoblashlarni olib boramiz.

Hisob kitob ishlarini Excel 2013 dasturida amalga oshiriladi.



Ushbu grafik natijalarning absolyut xatoliklar bilan normal taqsimlanish funksiyasi bog`liqlik grafigi.
Y<sub>i</sub>- taqsimlanish qonuniyati Y<sub>i</sub> = *
X<sub>o`rt</sub> – o`lchash natijalarining o`rtacha qiymatlari X_{o`rt</sub> =(X<sub>1</sub> +X<sub>2</sub> + X<sub>3</sub>+…+X<sub>i</sub> ) / 20
X<sub>o`rt} =(221+220.34+220.56+219.9+220.12+219.68+219.46+219.46+219.02+219.68+218.58+219.9+218.8+221+219.45+220.55+219.02+220.11+218.58+219.67)/20=219.745
Absolyut xatoliklar
X₁=221-219.745=1.2555 X₂=220.34-219.745=0.5955
X₃=220.56-219.745= 0.8155 X₄=219.9-219.745=0.1555
X₅=20.12-219.745= 0.3755 X₆=219.68-219.745=-0.0645
X₇=219.46-219.745= -0.2845 X₈=219.02-219.745=-0.7245
X₉=219.68-219.745= -0.0645 X₁₀=218.58-219.745=-1.1645
X₁₁=219.9-219.745= 0.1555 X₁₂=218.8-219.745=-0.9445
X₁₃=221-219.745= 1.2555 X₁₄=219.45-219.745=-0.2845
X₁₅=220.55-219.745= 0.8055 X₁₆=219.02-219.745=-0.7245
X₁₇=220.11-219.745=0.3655 X₁₈=218.58-219.745=-1.1645
X₁₉=219.46-219.745= -0.2845 X₂₀=220.55-219.745= 0.8055

ΔX₁²=1.57628 ΔX₂²=0.35462 ΔX₃² =0.66504 ΔX₄²=0.02418 ΔX₅²=0.141

ΔX₆²=0.08094 ΔX₇²=0.00416 ΔX₈²=0.08094 ΔX₉²=0.5294 ΔX₁₀²=0.00416
ΔX₁₁²=0.89208 ΔX₁₂²=1.57628 ΔX₁₃²=0.08094 ΔX₁₄²=0.64883 ΔX₁₅²=0.5249
ΔX₁₆²=0.13359 ΔX₁₇²=1.35606 ΔX₁₈²=0.00555 ΔX₁₉²=1.35606 ΔX₂₀²=0.02418
Σ ΔX² = ΔX₁² + ΔX₂² + ΔX₃² +….+ ΔX₂₀² =10.0547
δ - o`rtacha kvadratik xato δ= = =0.70904
qo`pol xatolik -3* δ =3*0.70904=2.1271
δ_n=0.15855 ΔX - ehtimollik xatolik ΔX=t_n*δ_n=0.3372
Y_i- taqsimlanish qonuniyati Y_i = *
Y₁=0.1146 Y₂=0.3973 Y₃ =0.2892 Y₄ =0.5561 Y₅=0.493
Y₆=0.5249 Y₇=0.5675 Y₈=0.5249 Y₉=0.334 Y₁₀=0.5675
Y₁₁=0.23 Y₁₂=0.1146 Y₁₃=0.5249 Y₁₄=0.294 Y₁₅=0.334
Y₁₆=0.497 Y₁₇=0.143 Y₁₈=0.566 Y₁₉=0.143 Y₂₀=0.556


IV. XULOSA
Fotodiodlar yassi diodlar singari ishlash xususiyatiga ega bo‘lgan yarim o‘tkazgichli asbob hisoblanadi.Ular p-n o‘tish xususiyatiga ega.Diodlar bir tomonlama o‘tkazish xususiyatiga ega.Ya‘ni faqat to‘g‘ri yo‘nalishdagi toklarni o‘tkazadi .Teskari kuchlanish berilganda tok o‘tishi deyarli nolga teng.Diodlardan stabilitronlargina teshilish sohasiga ega.Ularning volt amper xarakteristikasi ham teskari .Fotodiodlar umuman olganda diodlar asosan kremniy, germaniy, arsenid galliydan tayyorlanar ekan. Fotodiodlar fotodiod yuzasiga yorug‘lik tushishi bilan ishlaydi. O`lchash jarayonida turli xil xatoliklar mavjud bular absolyut xatolik, qo`pol xatolik,nisbiy xatolik,tasodifiy xatoliklar . Biz natijlar yordamida bu xatoliklarni hisoblab chiqamiz. Ushbu xatoliklarni osonroq va katta aniqlikda bo`lishi uchun excel 2013 dasturida hisoblab olamiz.
Excel 2013 dasturiga olingan 20 ta natijaning barchasi kiritilib formulalarga asosan hisob kitob qilinadi.
Diod fotovoltaik rejimda yoritilganda uning chiqishida foto EYK hosil bo‘ladi. Quyosh nuri energiyasini elektr energiyaga o‘zgartiruvchi o‘zaro ulangan o'zgartgichlar elektr manba sifatida kosmik kemalarda va yer ustidagi avtonom elektr energiya qurilmalarida ishlatilib kelinmoqda.