Navoiy kon-metallurgiya kombinati

Tarbiya jarayonining qonuniyatlari. Tarbiyaning maqsadini pedagoglar ham, otaonalar ham yaxshi bilishlari lozim.Umumta'lim maktablarida tarbiyaning asosiy maqsadi sifatida shaxsning har tomonlama kamolotga erishuvi asos qilib olinadi. Shaxsning har tomonlama kamolotga erishuvi, bu uning ayrim qirralari yoki xislatlarining to'laqonligi, jismoniy, axloqiy, siyosiy, estetik qarashlari уig‘indisini o’z ichiga oladi. Tarbiya moddiy boy liklarni ishlab chiqarish usuliga, jamiyatning ijtimoiy tuzilishiga, siyosiy tizimga, mafkuraga bog‘liqdir.Tarbiyaning shaxs rivojlanishi bilan birligi va o‘zaro bog‘liqligi uning muhim qonuniyati kamolotini shakllantirish borasidagi harakatlari mujassamlangan bo`lsa, ayni maqsadga muvofiq bo‘ladi.Tarbiyada inson shaxsini oliy ijtimoiy qadriyat deb tan olish, har bir bola betakror va o‘ziga xosligini hurmatlash, uning ijtimoiy huquqi va erkinligi e’tiborda tutilishi zarur.
Yosh avlodga har bir tarixiy davrdagi jamiyatning o‘ziga xos ishlab chiqarish metodi va ijtimoiy munosabatlarga muvofiq tarbiya beriladi. Bu tarbiyaning asosiy qonuniyatidir. Tarbiya jarayoni hayotiy, amaliy xususiyat kasb etmog`i lozim. Tarbiyaviy jarayonning barcha qatnashchilari: pedagoglar, ota - onalar, jamoatchilik, yoshlar tashkilotlari va mehnat jamoalari hamma kasbiy-pedagogik tayyorgarlikka ega bolishlari lozim. Tarbiya nazariyasida ham pedagogika fanida bo`lgani kabi, yangi vujudga kelayotgan qarashlar bilan eskirib borayotgan qarashlar o‘rtasida kurash ketgan. Tarbiya nazariyasidagi va amaliyotidagi muhim yo‘nalishlarni tanqidiy o‘rganmay turib, tarbiya nazariyasining asosiy masalalarini tushuna olish qiyin. 0‘zbek maktablarida ta’lim-tarbiya bir-biridan ajralmas deb hisoblanadi.Sinfdagi har qanday ish doimo tarbiyaviy ishdir, biroq tarbiyaviy ishlarni ta’lim berish bilan cheklash mumkin emas. Tarbiya yosh avlodni muayyan maqsad yolida har tomonlama o‘stirish, uning ongi va xulq-atvorini tarkib toptirish jarayonidir. Tarbiya - ma’naviy manbalar va hozirgi zamon talablari va ehtiyojlarini nazarda tutgan holda, o‘qituvchining o‘quvchi bilan aniq bir maqsadga qaratilgan o‘zaro amaliy va nazariy muloqotidir. Tarbiya - tarbiyachi xohlagan sifatlarni tarbiyalanuvchiga singdirish uchun tarbiyalanuvchining ruhiyatiga muayyan suratda ma’lum bir maqsadga qarata va muntazam suratda ta’sir qilishdir. Bu xildagi ta’rif tarbiya tushunchasiga kiradigan hamma narsani, chunonchi: muayyan dunyoqarash,xulq-atvor qoidalarini singdirish, muayyan xarakter va iroda, odat va axloq yaratishni o‘z ichiga oladi.
Tarbiya - shaxsni maqsadga muvofiq takomillashtirish uchun uyushtirilgan pedagogik jarayon bo‘lib, tarbiyalanuvchining shaxsiga muntazam va tizimli ta’sir etish imkonini beradi.Tarbiya jarayoni o‘zaro bog`liq bo‘lgan ikki faoliyatni - o‘qituvchi va o‘quvchi faoliyatini o‘z ichiga oladi. Tarbiyajarayonida o‘quvchining ongi shakllana boradi, his va tuyg‘ulari rivojlanadi, ijtimoiy hayot uchun zarur bo‘lgan va ijtimoiy aloqalarga xizmat qiladigan xulqiy odatlari hosil bo‘ladi.Psixologlar va pedagoglarning tadqiqotlari shaxsga tashqi omillarning (xoh ijobiy. xoh salbiy) ta’siri bolaning ularga munosabatiga bog'liqligini ko‘rsatadi.
Bolaningshaxsiytajribasiehtiyojlaritashqita’sirgamunosabatinibelgilabberadivauningxul qidaaksetadi. Shuning uchun bola faoliyatini uyushtirishning o‘zigina kifoya qilmaydi. To‘g'ri tarbiyalash uchun tarbiyalanuvchining bu faoliyatga nisbatan qalbida paydo bo‘layotgan munosabatni, turli xil kechinmalarni qanday anglashni, baholashni, his qilishni hamda ulardan o‘zi uchun nimalarni maqsad qilib olayotganini bilish zarur. Yana shuni hisobga olish kerakki, bularning barchasi turli kishilar bilan aloqa qilish, jamoadagi munosabatlar asosida ro‘y beradi. Tarbiya jarayonida o'quvchining onginigina emas, balki his-tuyg‘ularini ham о‘stirib borish, unda jamiyatning shaxsga qo‘yadigan axloqiy talablariga muvofiq keladigan xulqiy malaka va odatlarni hosil qilish lozim. Bunga erishish uchun o‘quvchining ongiga (ta’lim jarayoni asosida), hissiyotiga (darsda va sinfdan tashqari ishlarda) va irodasiga (faoliyatni uyushtirish, xulqni idora qilish jarayonida) muntazam ta’sir etib boriladi. Agar o‘quvchini tarbiyalashda bulardan birortasi (ongi, hissiyoti, irodasi) e’tibordan chetda qolsa, maqsadga erishish qiyinlashadi. Shuning uchun tarbiya jarayoni ko‘p qirrali va murrakkabdir.
Tarbiya jarayonida pedagogik talabi. Pedagogik talab tarbiya jarayonida
boshlang‘ich usul bo‘lib, tarbiyalanuvchining muayyan faoliyatini rag‘batlantirishni yoki to‘xtatishni va aniq amaliy hamda insoniy sifatlarni namoyon qilishni ta’minlaydi.Talab qilish usuli o'quvchilarning ko‘pgina axloqiy sifatlarini shakllantirishga yordam beradi, shu bilan birga tarbiyalanuvchilarda o‘ziga nisbatan mas’uliyat va talabchanlikni rivojlantirishda alohida vazifani bajaradi.Yagona pedagogik talablarni qarab chiqar ekanmiz, faqat biz- ning jamiyatimizdagina xalqning ma’naviy-siyosiy birligini mustahkamlashda pedagogik talab tarbiya jarayonining ta’sirchan usuliga aylanishi mumkin.0‘qituvchi o‘quvchilar bilan ishlar ekan, ularni faoliyatini tashkil etar ekan, o‘z ko‘rsatmalari bilan o‘quvchilarning ayrim harakatlarini rag‘batlantiradi. 0‘quv va tarbiyaviy ishlar jarayonida ularga muayyan mulohazalar bildiradi, tanbeh beradi yoki rag‘batlantiradi, yakun yasaydi. Uning ayrim buyruqlari qisqa va lo‘nda bo`lib, sezilar-sezilmas majbur qilishga o‘xshab ketsada boshqalari ancha keng tushintirish yo‘lyo‘riqlar shakliga ega bo‘ladi. Ba’zilari o‘quvchilarni faqat ishga jalb qilish zaruriyati tufayli, boshqalari bolalarning ayrim ko‘nikma va malakalarini o‘zlashtirishga tuzatish kiritish ehtiyoji bilan vujudga kelgan; ayrimlari o‘quvchilarning keraksizvanoto‘g‘ri harakatlarini to‘xtatsa, boshqalari muvaffaqiyatli harakatlarni mustahkamlaydi va qo‘llab quvvatlaydi. Pedagogning talabisiz o‘quvchilarning o‘quv va ijtimoiy foydali faoliyatini tashkil etishni tasavvur etib bo‘ladi. Tarbiya jarayonida maqsadni amalga oshirish uchun foydalanadigan asosiy pedagogik talablarni shakli ana shulardan iborat bolib, biror-bir talabni tanlash pedagogning o‘zboshimchalik bilan ish ko‘rishiga bog`liq ommay, balki, pedagogik vaziyatning qanday sodir bolishiga bog`liqdir.