Naxçıvan: uydurmalar və tarixi həqiqətlər Tofiq Köçərli

Tofiq Köçərli                                    - 58 - 
 
Naxçıvan: uydurmalar və tarixi həqiqətlər 
 
Azərbaycan Cümhuriyyəti milli məsələyə dair proqrama sadiq qaldı: 1919-cu 
ilin  avqustunda  Qarabağ  ermənilərinə  milli-mədəni  muxtariyyət  verildi.  Bu 
münasibətlə  Baş  Nazir  Nəsib  Bəy  Yusifbəyov  parlamentin  iclasında  (22.12.1919)  
demişdi:  «Qafqazda  ilk    dəfə  biz  belə  bir  nümunə  göstərdik  və  ümid  edirik  ki, 
qonşularımız da belə edəcəklər». 
Lakin  bu  çağırış  Ermənistanda  eşidilmədi.  Ermənistan  azərbaycanlılarının 
milli hüquqları təmin  olunmadı.  Hətta  avqustun  17-dən  Ermənistanın  4  qəzasında 
azərbaycanlıların  50  kəndi  darmadağın  və  talan  edildi.  Bu    qəddarlıqla  əlaqədar 
olaraq  Ermənistan  parlamentinin  eser  fraksiyası  Ermənistan  hökumətinə  sorğu 
vermişdi.  Sorğuda  həmin  kəndlərin  «tatar  əhalisindən  təmizlənməsi,  talan  və 
qırğına  məruz qalması» qeyd edilir və göstərilirdi ki, «yerli hakimiyyət baş vermiş 
talan  və  qırğının  nəinki  qarşısını  almayıb,  hətta  bu  talan  və  qırğında  özü  iştirak 
edib». 
Azərbaycan  hökumətinin  təkidilə  Ali  Komissar  Haskel  faciə  haqqında 
Ermənistan hökumətindən izahat tələb etdi. Haskelə cavab məktubunda Ermənistan 
hökuməti  «müsəlman  vətəndaşlarına  qarşı  zor  işlədilməsi    faktlarının  olmasını» 
etiraf etdi, «baş vermiş kədərli hadisələri təhqiq etmək üçün komissiya yaratmağa 
vəd verdi». 
Lakin  bu  vəd  vəd  olaraq  qaldı.    Ermənistan  azərbaycanlılarının  hüquqlarının 
təmin edilməsi sahəsində heç bir adekvat addım atılmadı.  
DQMV Azərbaycanın ən dinamik  inkişaf edən regionlarından biri olmuşdur.  
Artıq  70-ci  illərin  əvvəlləri  üçün  DQMV-nin    göstəriciləri  ümumazərbaycan,  o 
cümlədən  Naxçıvan  MSSR  göstəricilərindən  üstün  idi.  SSRĐ  Nazirlər  Sovetinin 
sosial inkişaf üzrə büro sədrinin müavini B. Laxtinin qeyd etdiyi kimi, DQMV-də 
bir sıra sahələrdə vəziyyət Ermənistandakından da yaxşı idi.  
DQMV-nin  bu  inkişafı,  əmin-amanlığı  Ermənistanın  və  onun  qızışdırdığı 
separatçıların bəd əməllərinin qurbanı oldu.  
Qonşuluq  Azərbaycan  və  erməni  xalqlarının  taleyidir.  Biz  bu  qonşuluqda 
yaşamağa  məhkumuq.  Ermənistan  işğal  etdiyi  ərazilərdən  çəkilməsə  və 

---