O’quv dasturi Pedagogik innovatsiyalar, kasb-hunar ta’limi boshqaruv hamda pedagog kadrlarni qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish instituti Energetika yo’nalishlari bo’yicha O’quv-metodik birlashmasining 2023-yil 23-avgustdagi 3-sonli majlis bayoni bilan ma’qullangan.
1. O’quv dasturi umumiy talablari
2. O’quv dasturi mazmuni
№
|
Mavzuning nomi
|
Mavzuning qisqacha mazmuni
|
jami
|
O’qitihning tashkiliy shakli
|
Mustaqil ta’lim
|
1
|
Kirish. Neft va gaz sanoatida rivojlanish va taraqqiyot
|
O’zbekistonning assosiy yoqilg’I regionlari. Mustaqillikdan so’ng erishilgan yutuqlar. Hozirgi kundagi energiya ta’minoti va kimyoviy ishlab chiqarishning mohiyati
|
2
|
N
|
1
|
2
|
Neft kimyosi sintezning xom ashyosi va tipik kimyoviy texnologik jarayonlar
|
Hozirgi zamon organik sintez sanoati. Keng ko’lamli ishlab chiqarish. Neft kimyo sintezi. Toshko’mirni destruksiyalash. Galogenlar va ularning birikmalari. individual moddalarni ajratib olish
|
2
|
N
|
1
|
3
|
Neft va gazni qazib chiqarish. Konlarda neftni barqarorlashtirish
|
Kondan olingan neft qayta ishlash korxonasiga yuborishdan oldin qatlam suvlari bilan mineral tuzlardan tozalanadi. Shtangali nasos bilan neftni yuqoriga ko’tarish. Neftni fizik barqarorlashtirish jarayoni. Neftni barqarorlashtirish qurilmasi
|
2
|
N
|
1
|
4
|
Neft tarkibidan tabiiy va yo’ldosh gazlarni ajratib olish
|
Neftdagi yo’ldosh va erigan gazlar gaz–ajratkich (separator) larda quduq bosimdan atmosfera bosimigacha pasaytirish yo’li. Gazlarni qayta ishlashning mohiyati. Gidrat hosil qiluvchi komponentlar. Glikollar, ingibitorlar
|
2
|
N
|
1
|
5
|
Neftni qayta ishlashga tayyorlash
|
Elektrotuzsizlantirish. Neftni qayta ishlashning asosiy usullari va foydalaniladigan qurilmalar. Kimyoviy usullari.
|
2
|
N
|
1
|
6
|
Neftning kimyoviy tarkibi va u haqida qisqacha ma’lumot
|
Turli uzunlikdagi yon zanjirlari bo’lgan siklopentan va siklogeksan. Aromatik uglevodorodlar. Texnologik klassifikatsiya. Neft tarkibidagi uchuvchan uglevodorodlar. Izomerlanish
|
2
|
N, А
|
1
|
7
|
Tabiy gazning kimyoviy tarkibi va ularning ishlatilishi
|
Tabiiy gazlarning kimyoviy xom ashyo sifatida qiymati. Oksidlanish. Formaldegid. Mochevina–formaldegid smolasi. Metan gomologlarini olinishi va neftkimyo sanoatida ishlatilishi. Sintez–gaz. Neft kimyosi sanoatida metanni ishlatilish sohalari
|
2
|
N
|
1
|
8
|
Neftni qayta ishlashdan olinadigan mahsulotlardan xalq xo’jaligida foydalanish
|
Organik sintez. Neftning alkanli komponentlari. Benzinning detonatsiyaga chidamligi. Antidetonator. Reaktiv yoqilg’ilar.
|
2
|
N, А
|
1
|
9
|
Neft va neft mahsulotlarini qayta ishlashning kimyoviy usullari
|
Neftni haydash. Surkov moylari, alkan moyi, ya’ni vazelin. Rektifikatsiya qurilmasi. Ligroin. Termik va katalitik usul. Piroliz. Kokslash
|
2
|
N, А
|
1
|
10
|
Neft mahsulotlarinig molekulyar massasini aniqlash
|
Moddaning molekulyar og’irligi. Molekulyar og’irligini aniqlash. Aniqlashda ularning fizikaviy va kimyoviy xossalari. Raul qonuni
|
2
|
N
|
1
|
11
|
Neft mahsulotlarinig molekulyar massasini turli usullarda aniqlash
|
Viskozimetriya, diffuziya, ultratsenrifuga usullari. Fizik–kimiyoviy usullar. Qovushoqlikni o’lchash usuli.
|
2
|
N
|
1
|
12
|
Neft mahsulotlarini kristallanish, loyqalanish va qotish haroratlari
|
Kristallanish. Loyqalanish (xiralanish) harorati. Qotish harorati.
|
2
|
N, А,
|
1
|
13
|
Ajratish usullarini klassifikatsiyalanishi
|
Neftni haydash usullari. Rektifikatsiya usullari. Ekstraksiya usullari. Absorbsiya. Adsorbsiya usuli ularning turlari. Kristallizatsiya usuli.
|
2
|
N, А,
|
1
|
14
|
Neftni haydash va rektifikatsiyalash
|
Neftni haydash. Neftni haydash natijasida olinadigan asosiy fraksiyalar. Rektifikatsiya usuli
|
2
|
N
|
1
|
15
|
Neft mahsulotlarini ekstraksiya usuli bilan tozalash va ajratish
|
Ekstraksiya. Digerirlash. Perkolyasiya yoki perforatsiya
|
2
|
N
|
1
|
16
|
Neft va yo’ldosh gazlardagi alkanlarning miqdori
|
Neft tarkibida mavjud bo’lgan alkanlar tuzilishi va tarkibi. To’yingan uglevodorodlar. Neftda alkanlarning umumiy mikdori. Tarmoqlangan tuzilishli izomerlar
|
2
|
N, А
|
1
|
17
|
Neft tarkibidagi gazsimon alkanlar
|
Tabiiy gazlar. Yo’ldosh gazlar. Gaz fraksiyalash qurilmasi. Chet mamlakatlar gaz konlari haqida ma’lumot.
|
2
|
N
|
1
|
18
|
Gaz holatidagi parafin uglevodorodlar
|
Gaz holatdagi parafin uglevodorodlar tarkibi. Neft gazlari
|
2
|
N
|
1
|
19
|
Neft tarkibidagi suyuq alkanlar
|
Neftni engil fraksiyasi uglevodorodlari. Ayrim neft fraksiyalarida alkanlar miqdori. Ba’zi neftlar benzinidagi uglevodorodlar miqdori. Neftni o’rtacha fraksiyasi uglevodorodlari. Neftning izoprenoid uglevodorodlari. Neftdagi izoprenoid uglevodorodlarning fizikaviy xossalari
|
2
|
N, А
|
1
|
20
|
Neftning qattiq alkanlari
|
Qattiq alkan uglevodorodlarning fizik xossalari. Serezinlar. Qattiq holatdagi parafinlar zichligi
|
2
|
N, А
|
1
|
21
|
Alkanlarning xossalari
|
Neft va gaz tarkibidan ajratib olingan alkanlarning fizik xossalari. Kristall qattiq alkanlar. Alkanlarning asosiy reaksiyalari. Oksidlanish reaksiyasi va mexanizmi. Zanjirni hosil bo’lishi. Zanjirni tarmoqlanishi. Quyi alkanlarning oksidlanishi. Butan va benzolning oksidlanshi. Yuqori alkanlarning spirtlargacha oksidlanishi. Qattiq alkanlarning karbon kislotalargacha oksidlanishi. Galogenlash.
|
2
|
N
|
1
|
22
|
Neftlar tarkibidagi sikloalkanlar
|
Sikloalkanlar. Aromatik halqa. Bitsiklik uglevodorodlar. Genetik bog’langan neftlar. Politsiklik naftenlar
|
2
|
N, А
|
1
|
23
|
Monotsiklik sikloalkanlar
|
Monotsiklik sikloalkanlar. Siklopentan qatoridagi sikloalkanlar. Neft fraksiyasidagi C9 siklopentanlar miqdori. Siklogeksan qatoridagi sikloalkanlar. Karotinoid tuzilishli (strukturali) siklogeksanlar.
|
2
|
N, А
|
1
|
24
|
Yuqori haroratda qaynaydigan fraksiyalarda naften uglevodorodlari
|
Vakuumli gazoylni tadqiq qilish. Naften uglevodorodlari 150–540 0C fraksiyasini degidrogenlab olingan aromatik uglevodorodlarini kimyoviy tarkibi. Mass–spektral tahlil. Degidrogenlash. Alkanlar. Naftenlar. Arenlar
|
2
|
N, А
|
1
|
25
|
Sikloalkanlarning xossalari
|
Sikloalkanlarni fizikaviy va kimyoviy xossalari. Sikloalkanlarning yonish issiqligi. Siklogeksanning konformatsiya energiyasi o’zgarishi.
|
2
|
N, А
|
1
|
26
|
Sikloalkanlarning asosiy reaksiyalari
|
Nitrat kislotaning ta’siri. Oksidlanish. Katalizator. Qayta bromlash. O’rin olish. Termik ta’sir. Sikloalkanlarning katalitik o’zgarishlari. Bitta moddaning molekulalari orasida vodorodning qayta taqsimlanishi. Turli moddalarning molekulalari orasida vodorodning taqsimlanishi. Vodorodning ichki molekulyar qayta taqsimlanishi.
|
2
|
N, А
|
1
|
27
|
Arenlarning turlari, ularning neft va neftlar fraksiyalaridagi miqdori
|
Turli neftlardagi arenlar miqdori. Neftdagi arenlar benzol va uning gomologlari
|
2
|
N, А
|
1
|
28
|
Arenlarning xossalari
|
Fizikaviy xossalari. Poliftorsaqlagan alifatik va alitsiklik birikmalar. Arenlarning izomerlarida qaynash harorati. Kimyoviy xossalari.
|
2
|
N, А
|
1
|
29
|
Neft kimyoviy sintezida arenlarning qo’llanilishi
|
Arenlarni ishlab chiqarishning jahon miqyosidagi hajmi. Neftikimyo sanoatida benzolni ishlatilish sohalari. Neftikimyo sanoatida ksilolni ishlatilish sohalari. Neftikimyo sanoatida toluolni ishlatilish sohalari. Arenlarni oksidlash. Kumolni oksidlab fenol va atseton olish.
|
2
|
N, А
|
1
|
30
|
Neftdan olingan to’yinmagan uglevodorodlar haqida umumiy ma’lumotlar
|
Neft xom ashyosini termik va termokatalitik qayta ishlash gazlarining hajmiy tarkibi. Neftdan to’yinmagan birikmalar olish jarayonlari. Neftni termik va katalitik qayta ishlash
|
2
|
N, А
|
1
|
31
|
To’yinmagan uglevodorodlarning xossalari
|
Fizikaviy xossalari. Gaz holdagi alkenlarning fizikaviy xossalari. Suyuq alkenlarning fizikaviy xossalari. Alkenlarning kimyoviy xossasi. Alkadienlarning kimyoviy xossalari. Alkinlarning kimyoviy xossalari.
|
2
|
N, А
|
1
|
32
|
To’yinmagan uglevodorodlarning neft kimyoviy sintezda ishlatilishi
|
Etilen, propilen, butadien va benzollar. Etilenni neft kimyo sanoatida ishlatilishi. Propilenni iste’mol qilish strukturasi. Izopen.
|
2
|
N, А
|
1
|
33
|
Geteroatomli birikmalari haqida umumiy ma’lumotlar
|
Neft fraksiyalari bo’yicha geteroatomlarning taqsimlanishi. Neftning mineral komponentlariga metall va kislotalar bilan hosil qilingan tuzlar
|
2
|
N, А
|
1
|
34
|
Neftning kislorod saqlagan birikmalari
|
Neftlardagi kislorod saqlagan birikmalari. Neft kislotalari. Naften kislotalar. Neft fenollari. Neytral birikmalar.
|
2
|
N, А
|
1
|
35
|
Neft va neft mahsulotlarini oltingugurt saqlagan birikmalari
|
Oltingugurt, vodorod sulfid, merkaptanlar, sulfidlar, disulfidlar va tiofenning hosilalari. Merkaptanlar. Sul fidlar. Disulfidlar. Tiofen
|
2
|
N, А
|
1
|
32
|
Neftlarda azot saqlagan birikmalar
|
Azotli asoslar. Neftning neytral azot saqlagan birikmalari. Neft fraksiyalarida azot saqlagan birikmalarning taksimlanishi
|
2
|
N, А
|
1
|
37
|
Neftning smolali – asfaltenli moddalari
|
Smolali–asfaltenli moddalar. Smolalar. Asfaltenlar. Smola va asfaltenlarning ayrim neftlardagi miqdori. Smolalarning fizik–kimyoviy xarakteristikalari
|
2
|
N, А
|
1
|
38
|
Neftning mineral komponentlari
|
Neft kulida turli elementlarning miqdori foizlarda. Mikroelementlarining miqdori. Ba’zi neftlarda vanadiy va nikel miqdori
|
2
|
N, А
|
1
|
39
|
Termik jarayonlarning nazariy asoslari
|
Termodinamika. Jarayonning kinetikasi va mexanizmi. Zanjirni initsiirlanishi. Zanjirning davom etishi (radikallarning reaksiyalari). Ekzotermik reaksiyalar. Endotermik reaksiyalar. Zanjirning uzilishi.
|
2
|
N, А
|
1
|
40
|
Gazli fazada uglevodorodlarning termik o’zgarishlari
|
Alkanlarning o’zgarishlari. Sikloalkanlarning o’zgarishlari. Alkenlarning o’zgarishi. Degidrogenlash. Polimerlanish. Alkadien va alkinlarning o’zgarishlari. Arenlarning o’zgarishlari. Uglevodorodlar aralashmalarning o’zgarishlari.
|
2
|
N, А
|
1
|
41
|
Piroliz. Suyuq fazadagi termik reaksiyalarning xususiyatlar
|
Termik parchalanish. Haroratning oshishi faollanish energiyasining qiymatlari. Ikkilamchi reaksiyalar
|
2
|
N, А
|
1
|
42
|
Neft koksining hosil bo’lishi.
|
Neft koksi. Koks olish
|
|
|
|
43
|
Neft va neft fraksiyalari termik qayta ishlashning sanoat jarayonlari
|
Neftni termik qayta ishlash. Termik kreking. Piroliz. Uglevodorodli xom ashyosining piroliz mahsulotlari tarkibi. Katalizatorlar
|
2
|
N
|
1
|
44
|
Neft va gaz uglevodorodlarining katalitik o’zgarishi
|
Kataliz va katalizatorlar to’g’risida umumiy ma’lumotlar. Katalizatorlarning faolligi, tanlanuvchanligi va barqarorligi. Oksidlanish–qaytarilish turidagi katalizatorlarning ta’sir qilish mexanizmlari. Kislotali kataliz. Karbokationlarning reaksiyalari. Izomerlanish. β – bog’ bo’yicha parchalanish.
|
2
|
N
|
1
|
45
|
Katalitik kreking
|
Jarayonning kimyoviy asoslari. Alkanlardagi o’zgarishlar. Alkenlarning o’zgarishi. Arenlarning o’zgarishlari. Jarayonning katalizatorlari va reaksiyaning alternativ mexanizmi. Neft sanoatida katalitik kreking.
|
2
|
N
|
1
|
46
|
Katalitik riforming
|
Jarayonning kimyoviy asoslari. Alkanlarning o’zgarishlari. Sikloalkanlarning o’zgarishi. Arenlarning o’zgarishi. Geteroatomlar N, S, O va metallar (Pb, As, Cu) ni saqlagan birikmalar. Katalizatorda koks hosil bo’lishi. Jarayonning katalizatorlari. Sanoatda katalitik riforming.
|
2
|
N
|
1
|
47
|
Yoqilg’ining yuqori oktanli komponentlari sintezi
|
C4 – C2 alkanlarning izomerlanishi. Jarayonning termodinamikasi, kinetikasi va mexanizmi. Izomerlanish katalizatorlari. Izoalkanlarni alkenlar bilan alkillash. Alkillash katalizatorlari. Sanoatda sulfat kislotali alkillash.
|
2
|
N
|
1
|
48
|
Alkenlarning polimerlanishi.
|
Jarayonning termodinamikasi, makrokinetikasi va mexanizmi. Polimerlanish katalizatorlari. Polimerbenzinni sanoatda olish. Suyuq holidagi gazlar va yuqori oktanli kislorod saqlagan mahsulotlar.
|
2
|
N
|
1
|
49
|
Motor yoqilg’ilari komponentlarini kimyoviy sintezi jarayonlari
|
Propilen va butilenlarni polimerlash natijasida motor yoqilg’isini olinishi. Polimerlanish reaksiyalari. Olefinlarning termik polimerlanishi
|
2
|
N, А
|
1
|
50
|
Neft va neft mahsulotlarini gidrotozalash
|
Neftni qayta ishlashda va neft kimyosida gidrogenlash jarayonlari. Gidrotozalash jarayonining kimyoviy asoslari. Oltingugurt saqlagan birikmalarni o’zgarishi. Azot saqlagan birikmalarni o’zgarishi. Kislorod saqlagan va metallorganik birikmalarning o’zgarishi. Gidrotozalash jarayonining katalizatorlari.
|
2
|
N
|
1
|
51
|
Gidrokreking
|
Gidrokreking jarayonining kimyoviy asoslari. Alkanlarning o’zgarishi. Arenlarning o’zgarishi. Gidrokreking jarayoni katalizatorlari.
|
2
|
N, А
|
1
|
52
|
Tozalashning maqsadi va usullari
|
Kimyoviy tozalash usullari. Uglevodorodlarni qo’shimcha reaksiyalari. Oltingugurt saqlagan birikmalarning reaksiyalari. Ishqor bilan tozalash. Yutuvchi eritmalar bilan tozalash.
|
2
|
N, А
|
1
|
53
|
Adsorbsion va katalitik tozalash usullari
|
Adsorbsion tozalash. Katalitik tozalash.
|
|
|
1
|
54
|
Tanlash qobiliyatiga ega erituvchilarni qo’llash bilan tozalash usullari
|
Selektiv tozalash. Yoqilg’i va moylarni deparafinlash.
|
2
|
N
|
1
|
55
|
Neft mahsulotlarining sinflanishi
|
Benzinlar. Neftni qayta ishlash turli jarayonlari benzin fraksiyalarining uglevodorodli tarkibi. Detonatsion barqarorlik. Uglevodorolarning detonatsion barqarorligi. Kimyoviy barqarorlik. Oltingugurtning miqdori.
|
2
|
N
|
1
|
56
|
Havo – reaktiv dvigatellari uchun yoqilg’ilar
|
Aviatsion yonilg’ilarining fizik– kimyoviy tasnifi. Reaktiv yoqilg’ining fraksion tarkibi
|
2
|
N, А,
|
1
|
57
|
Dizel yoqilg’ilar
|
Dizel yonilg’ilarining asosiy xossalari. Alangalanish. Setan soni. Fraksion tarkibi. Qovushqoqlik, qotish va loyqalanish haroratlari. Filtrlanish. Oltingugurtli birikmalarning miqdori.
|
2
|
N, А,
|
1
|
58
|
Gazturbinli, pech va qozonxona yoqilg’ilari
|
Gazoturbinli yoqilg’i. Pech yoqilg’isi. Qozonxona yoqilg’isi.
|
2
|
N
|
1
|
59
|
Neft moylari
|
Industrial moylar. Motor moylarning qovushqoqlik sinfi. Oltingugurtning miqdori. Aviatsion surkov moylar. Qovushqoqlik. Past haroratlarda harakatchanlik. Surkovchi xususiyati. Kimyoviy barqarorlik.
|
2
|
N
|
1
|
60
|
Parafinlar va serezinlar
|
Qattiq parafinlar. Texnik parafinlar. Serezinlar
|
2
|
N, А
|
1
|
61
|
Aromatik uglevodorodlar
|
Benzol, toluol, texnik neftli ksilol. Arenlarni galogenli hosilalarini asosiy reaksiyalari
|
2
|
N
|
1
|
62
|
Neft bitumlari
|
Neft koksi. Plastik surkovlar. Turli vazifali neft mahsulotlari
|
2
|
N
|
1
|
63
|
Tabiiy gaz va neft bilan chiqadigan yo’ldosh gazlar
|
Tabiiy gazni asosiy tarkibiy qismi. Yo’ldosh gazlar. Sun’iy gazlar. Har-xil jarayonlarda hosil bo’ladigan gazlar
|
2
|
N, А
|
1
|
64
|
Tabiiy gazning nordon kom’onentlarining xossalari
|
Tabiiy gaz va neft bilan chiqadigan yo’ldosh gazlar tarkibi. Tiollar (merka’tanlar) Oltingugurtli gazlarni sinflash
|
2
|
N, А
|
1
|
65
|
Tabiiy gazni zararli qo’shimchalardan tozalash.
|
Gazlarni tozalash jarayonlarini sinflash. Xemosorbsiya jarayonlari. Absorbsiya jarayonlari. Kombinatsiyalangan jarayonlar. Oksidlash jarayonlari. Adsorbsiya jarayonlari. Kimyoviy aralashmalardan tozalash
|
2
|
N
|
1
|
66
|
Uglevodorod gazlarini past temperaturada ajratish jarayonlari.Past temperaturada boradigan jarayonlarni tavsifi
|
Past temperaturada Separatsiyalash. Separatorlarni tanlab olish printsiplari. Se’aratorlarni sinflash.
|
2
|
N, А
|
1
|
67
| |