―neft va gazni qayta ishlash texnologiyasi‖. 1 qism 5321300 – ―neft va neft-gazni qayta ishlash texnologiyasi‖ bakalavr ta‘lim yo‗nalishi uchun darslik

R min 
< 
R
< j,
j
> 
N
Т
>
N
T
,min
aniqlangan. Qo‗yilgan talabga javob beradigan mahsulot olish uchun 
rektifikatsiya kolonnasining boshqa parametrlari (bosim, harorat, xomashyoning 
kirish joyi va b.) bilan birga flegma va bug‗lar soniga mos keluvchi yetarli 
likopchalar soni (yoki likopchalar balandligiga)ga ega bo‗lish juda muhim 
hisoblanadi.
Flegma soni (R) kolonnaning konsentratsiya qismida bug‗ va suyuqlik 
oqimlarining o‗zaro nisbatini tavsiflaydi va R = L/D
 
kabi hisoblanadi, bu yerda 
L va D – mos ravishda flegma va rektifikatlar miqdori. 
Bug‗ soni 
(P) kolonnaning haydash seksiyasidagi kontaktlashuvchi bug‗ 
va suyuqlik oqimlari o‗zaro nisbatini xarakterlaydi va quyidagicha hisoblanadi 
= 
G/W
, 
bu yerda G
 
va
 
W - mos ravishda bug‗ va mahsulot kubi miqdori. 
Kolonnaning likopchalar qiymati (N) (yoki nasadkalar balandligi) qabul 
qilingan flegma (bug‗) sonida, ajratish aniqligini, shuningdek, kontakt 
moslamali (odatda real likopchalar FIK yoki 1 nazariy likopchaga mos keluvchi 
nasadkalar solishtirma balandligi) samaradorligini ta‘minlovchi nazariy 
likopchalar soni (NT) bilan aniqlanadi. Kolonna nazariy likopchalari sonining 
flegmalar soniga nisbatini 3.6 – rasmda keltirilgan grafik ko‗rinishida tasvirlash 
mumkin. 
3.6 – rasm. Aralashma ajratilishinig belgilangan aniqligida kolonnada nazariy 
likopchalar soni NTni flegmalar soni R ga bog‗liqligi. 
Grafik tahlili rektifikatsiya kolonnasini normal ishlashini chegaraviy 
shartlanuvchi quyidagi qonuniyatni keltirib chiqaradi: aralashmani ajratishning

---

148 
belgilangan aniqligi flegma soni va nazariy 
likopchalar soni bo‗yicha cheklashni bir vaqtning o‗zida amalga oshirish 
bilangina ta‘minlanishi (erishilishi) mumkin: 
Bu yerda – 
R
min
 
va 
N
Т
min
- mos ravishda flegma soni va nazariy likopchalar 
sonining minimal qiymati. 
Egri chiziqdagi (3.6 rasm) istalgan nuqta ishchi nuqta sifatida qabul qilinishi 
mumkin. Bu shuni bildiradiki, aralashma ajratilishining berilgan aniqligiga 
cheksiz ko‗p bug‗ soni NT va R bilan erishish mumkin. 3.6-rasmdan 
ko‗rinadiki, flegma soni, o‗z navbatida kolonnada ta‘minlash miqdori ham 
minimal qiymatdan to cheksiz katta kattalikkacha o‗zgaradi; bunda ajratilishning 
belgilangan aniqligini ta‘minlash uchun mos ravishda likopchalar soni cheksiz 
katta qiymatdan ba‘zi minimal qiymatgacha o‗zgartirilishi kerak bo‗ladi. Anikki, 
ta‘minlash miqdorini oshirish bilan foydalanish xarajatlar (nasos bilan haydash, 
qaynatgichda issiqlik va kondensatorda sovuqlik energiyasining xarajatlari bilan 
bog‗liq bo‗lgan) oshadi, kapital xarajatlar esa boshlanishida balandlikni 
kamaytirish hisobiga ancha kamayadi, keyin esa kolonna diametrini oshirish 
hisobiga 
ortadi. 
Kolonnalarni 
ishlatish 
tajribasidan 
aniqlanganki, 
rektifikatsiyaning umumiy minimal xarajatlariga mos keluvchi flegma sonining 
optimal qiymati (3.7-rasm) minimal kerak bo‗ladigan R dan ko‗p bo‗lmagan 
miqdorda oshadi: 
Bu yerda v — flegma ortishi koeffitsiyenti (1,0....1,3 chegarasida). 
Likopchalarning fizik soni Nf yoki analitik hisob - kitob bilan (EHM da 
fazalar muvozanat tenglamasi, oqimlarning material va issiqlik balansi 
tenglamalaridan foydalangan holda), yoki likopchalarning FIK hisobga olingan 
holda tajriba ma‘lumotlari N
Т 
orqali aniqlanadi: 
N
r}j = 
N
T
/ П
Т
 .
Konstruksiyaga va joylashish o‗rniga bog‗liq holda kolonnalarda NT
0,3…0,9 chegarasida o‗zgaradi. Rektifikatsiya kolonnaning texnik-iqtisodiy 
ko‗rsatgichlari va haydab ajratish aniqligiga, uning ajratish qobiliyatidan 
tashqari, ma‘lum darajada haydaladigan xomashyoning fizik xossalari 

---

149 
(molekulyar massa, zichlik, qaynash harorati, uchuvchanlik va boshqa.) va 
komponentlarning tarqalish tavsifi (uzluksiz, diskret) ta‘sir qiladi. 
Haydaluvchi xomashyoning ajralish xossasini eng umumiy formada 
nisbiy uchuvchanlik koeffitsiyenti bilan ifodalash qabul qilingan (ekstraksiya 
jarayonida bo‗linish (selektivlik) koeffitsiyenti analogi). 
Nisbiy uchuvchanlik koeffitsiyenti – bir xil harorat va bosimda 
haydaluvchi xomashyo komponentlari (fraksiyalar)ning uchuvchanlik nisbati: 
а
= К/К
2
, 
Bu yerda: 
К
1
va К
2
— mos ravishda past va yuqori haroratda qaynovchi 
komponent (fraksiya)larning fazali muvozanat konstantalari. Modomiki, 
К
1
> К
2 
ekan, unda 
а>
1.