―neft va gazni qayta ishlash texnologiyasi‖. 1 qism 5321300 – ―neft va neft-gazni qayta ishlash texnologiyasi‖ bakalavr ta‘lim yo‗nalishi uchun darslik

CH
3
 – C(CH
3
)
2
 – CH
2
 – CHCH
3
 – CH
3
izooktan)ni geptan b-n aralashmasiga 
teng. Detonasiya turg‗unligi bо‗yicha standart sharoitlarida sinalayotgan 
yoqilg‗iga ekvivalentdir. Yuqori O.s.da kuchli tarmoqlangan alkanlar, alkenlar 
va arenlar bо‗ladi. 
Oltingugurt (S)
– Mendileyev davriy jadvali VI guruhidagi kimyoviy 
element. Litosferada O-ning о‗rtacha miqdori 4,7
.
10
-2
%, erish harorati 112,85 
0
C. Tabiatda sariq, qung‗ir, qizildan qora ranggacha bо‗lgan turi kо‗p.
Oltingugurt organik moddalarning qayta о‗zgarish jarayonida sulfat tiklovchi 
bakteriyalar ta‘siridan hosil bо‗ladi. Shuningdek ayrim O.lar jinslardagi organik 
moddalarning qayta о‗zgarishining katagenetik bosqichida ham hosil bо‗ladi 
neftda O.ning о‗rtacha miqdori qariyb 0,7% Rossiyada qabul qilingan 
texnologik tasnifnomaga kо‗ra O. tarkibli neft uch sinfga bо‗linadi: 1- kam 
oltingugurtli; 2-oltingugurtli; 3-yuqori oltingugurtli. (O. miqdori kam 
oltingugurtlida 0,50 gacha; oltingugurtlida 0,51-2,0 va yuqori oltingugurtlida 
2% dan kо‗p). 
Oltingugurtli organik birikmalar
– molekulalari tarkibida oltingugurt 
bо‗lgan geteroatomli organik birikmalar. Neftdagi oltingugurtning о‗rtacha 
miqdori 0,7%. Kо‗p oltingugurtli (2-7%) neftlarda O.o.b. 70-80% ga yetishi 
mumkin. Oltingugurtga boy bо‗lgan neft va gazlar Volga-Ural oblastida (erita 
karbon yotqiziqlarida), Qozog‗iston va О‗zbekiston janubida, Farbiy Sibirda 
ochilgan. Qashqadaryo viloyatining Muborak shahridagi Muborak gazni qayta 
ishlash zavodida tabiiy gaz tarkibidan oltingugurt ajratib olinadi.
Organik birikmalar
– uglerodni boshqa elementlar bilan birikishi. Hamma 
aniqlangan O.b. soni 3 mln.dan oshiq. O.b.ning xilma-xil bо‗lishi uni hosil 
qiluvchi uglerod atomlarini boshqa elementlar atomlari bilan о‗zaro 

---

638 
bog‗lanishidadir. O.b tirik moddalar va ularning qayta о‗zgarish mahsulotlari – 
gumus, sapropel, slanes, neft va shu kabilarning asosini tashkil etadi. 
Ortiqcha bosim
– neft yoki gaz uyumidagi qatlam bosimini qatlamdagi 
suv bosimidan ortiq bо‗lgan kismi.
Og‗ir uglevodorodlar
- 1) gazlarda zichligi etan ( ya‘ni propan, butan va 
sh.k.) zichligidan yuqori bо‗lgan hamma uglevodorodlar; 2) neftda – neftning 
yuqori t-rada qaynaydigan fraksiyalariga kiruvchi yuqori molekulali suyuq va 
qattiq uglevodorodlar.
Parafin asosli neft
– yengil, kam smolali, neftlarni, kо‗prok metanli yoki 
metan-naftenli parafinga boy neftlarni kiritish mumkin.
Parafin 
– qattiq uglevodorodlar aralashmasi. Asosan metan qatoridan 
iborat. Parfin zichligi 0,865 –0,940 g/sm
3
, erish harorati 35-65 
0
C. molekulyar 
massasi 300-450. Harorat 40
0
C dan oshganda parafin neftda butunlay eriydi, 
harorat 40
0
C dan pasayganda parafin mayda kristallangan holatga о‗tadi. Agarda 
parafinning miqdori kо‗paysa neft olish qiyinlashadi. Parafin hamma neftlarda 
uchraydi, kо‗pincha uning miqdori 5% dan oshmaydi, tarkibida 20% gacha 
parafin bor neft ham bо‗ladi. Parafinga boy neft 2000 metr chuqurlikda 
mezozoy yotqiziqlarida (Uzak, Suat, Jetiboy, Uzen neft konlari) ochilgan. 
Parafin miqdoriga kо‗ra neft quyidagilarga bо‗linadi: kam parafinli (parafin 
1,5% gacha), parafinli (1,5 dan 6% gacha), yuqori parafinli (6% dan yuqori).
Pardali suv
(plenochnaya voda) – jins zarralarini juda yupqa (0,0001 sm) 
parda kо‗rinishida о‗rab va molekulyar tortish kuchlari ta‘sirida jinsda ushlanib 
turgan suv. Bunday suv harakatlanish qobiliyatiga ega, suv qalinroq pardalardan 
yupqaroq pardalar tomon harakatlanadi. Og‗irlik kuchi pardali suv harakatiga 
ta‘sir etmaydi. Haroratning kо‗tarilishi bilan pardali suvning harakati tezlashadi.
Past haroratli kon
– harorat 200
0
-50
0
C da hosil bо‗lgan gidrotermal kon. 
Propan
– 
C
3
N
8
alkani. Rangsiz gaz. Qaynash harorati 42,07 
0
C; zichligi 
0,5005 (20
0
C da); havoga nisbatan zichligi 1,522, havo bilan aralashganda 
portlash chegarasi: quyi chegara 2,1; yuqori chegara 9,5 hajm %. Propan suv 
bilan gidrat C
3
H
8
.
6H
2
O hosil qiladi. Propan tabiiy gazlarda, neft olishda yо‗l –

---

639 
yо‗lakay chiqadigan gazlarda, shuningdek ayrim sanoat gazlarida uchraydi. Gaz 
uyumlaridan chiqadigan gazlarda propan 0,5 %dan kam, neft va kondensat 
gazlarida 5% gacha. Bu gaz izopren kovchuklari va polipropilen olishda 
ishlatiladi. Propan tarkibida 2% va undan yuqori propan bо‗lgan gazlardan 
olinadi. 
Suvning fizik-kimyoviy xossalari
– tabiiy suvlarning fizik-kimyoviy 
xossalarini aniqlovchi parametrlar. Bularga vodorod ionlari konsentratsiyasi 
(pH) va oksidlanish-qaytarilish potensiali (pH) kiradi. 
Tabiiy neft gazlari
– parafin qatoriga kiruvchi (C
n
H
2n+2
) gazsimon 
uglevodorodlar aralashmasidan tarkib topgan gazlar. Azot, karbonat kislota, 
serovodorod va benzin bug‗lari aralashgan metan CH
4
(ba‘zan 99% gacha), etan 
C
2
H
6
, propan C
3
H
8
, butan C
4
H
10
, gazlari kiradi.
Uglevodorod resurslari texnologiyaliligi