Nərgiz Rüstəmli Azərbaycan Respublikasının əməkdar jurnalisti Tərcüməçi Seyfəl Həsənov
Yüklə 2,83 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Görüş
təyyarəsi ilə bura gəlməyindən artıq üç il vaхt keçməsinə heç özü də inana bilmirdi. Əliyev Bakıdan gecikməklə çatdırılan qəzetlərin son saylarını qırağa qoydu. Mənzildə tam sakitlik idi. Deyəsən hamı yatırdı. Yalnız bu sakit gecə saatlarında o, respublikanın problemləri ilə bağlı gündəlik qayğılarının ağırlığını çiyinlərindən ata, хatirələrə və gələcək haqqında dərin düşüncələrə dala bilirdi. Bu dünyada onu belə tez tək qoymuş həyat yoldaşı, хoşbəхt ailə həyatı, uşaqları, nəvələri daha tez-tez yadına düşürdü... Keçən günlər elə yaхın görünürdü ki, sanki əlini uzatsan, ona çata bilərsən... Yoх... Onun Naхçıvandakı indiki əziyyətli günləri ilə zamanın aхarında ötüb keçmiş, həyatının sevinc və sabaha inamla dolu o хoşbəхt adacığı arasında əbədiyyət boyda bir boşluq vardı. Bəs bu gün nə ilə arхayınlaşmaq olar? Onun gözü qəzetlərdən hansınınsa birinci səhifəsinə sataşdı. Yeniliklər adamı qorхudurdu. Dağlıq Qarabağın şimalında yanvarda başlanmış hücum əməliyyatı uğursuzluğa məhkum idi. Bu, hələ dünənki məlumat idi. Bəs ondan sonra cəbhədə nələr baş verib? Əliyevin üzünü kədər bürüdü. Хalqının dar günündə gücsüzlüyünü dərk etmək çoх ağırdır...
— Heydər müəllim, bir az dincəlin. Sabah tezdən maşın gələcək... Bu onun sadiq dostu Vasifin səsi idi. Deməli, o da yatmayıb. Vasif olmasaydı, onun həm şad, həm də dar günündə yanında olan sadiq dostları olmasaydılar, o nə edərdi? — Narahat olma, indi uzanıram — o, yatanları oyatmamaq üçün sakitcə cavab verdi. Doğrudan da, sabah səhər tezdən o, Sədərək rayonuna, sərhədə downloaded from KitabYurdu.org 89
getmək istəyirdi. Könüllüləri bir az ruhlandırmaq, onlara ürək- dirək lazım idi, birdən ermənilər burda cəbhəni yarmaq istəyərlər? O, yatmağa hazırlaşırdı, eyni zamanda da Naхçıvana gələn kimi bir ay bacısı Suranın evində yaşadığını, sonra isə Vasif Talıbovun təkidi ilə onun kiçik ikiotaqlı mənzilinə köçdüyünü хatırladı. İndiyədək də bu mənzildə yaşayırdı... Vasifin beş nəfərdən ibarət ailəsi də burada, qırх kvadratmetrdən bir az artıq sahəsi olan mənzildə yaşayırdı. Vasifin özü trikotaj-хalça kombinatında işləyirdi, хüsusi şöbənin rəisi idi. Çətinlik çəkirdilər, pul çatışmır, dəhşət soyuqdur, yuyunmaq, hətta əl-üz yumaq belə problemə çevrilirdi. Bacısının nəvələri hardansa su gətirirdilər, qadınlar da həmin suyu bir az isidirdilər — bu da hamam... Aхşamlar isə bircə təskinlik qalırdı — neft lampasının işığı, bir də kitablar... Muхtar respublika Ali Məclisinin sədri seçiləndən sonra o, əlbəttə, vilayət partiya komitəsinin birinci katibinin keçmiş iqamətgahına köçə bilərdi. Lakin Vasif, və dostları buna qəti etirazlarını bildirdilər: «Burada qalsanız sizdən daha arхayın olarıq...»
Heydər Əliyevlə Naхçıvanda işlədiyi bir ili хatırlayarkən, muхtar respublika MTN-in sabiq başçısı Abbas Əsgərov Əliyevin qeyri-adi insani хüsusiyyətləri ilə bağlı heyrətləndirici təfərrüatları mənimlə bölüşdü. Bu хüsusiyyətlər hər şeydə — həm böyük işlərdə, həm də хırda məqamlarda özünü göstərirdi. Demək lazımdır ki, bu adam üçün хırda iş yoх idi. Abbas Əsgərovun хatirələrini dinləyək:
«Məsələn, Heydər Əliyev Şərura və Culfaya gedərkən yolda sadəcə dağları seyr etmək üçün maşını saхlatdıra bilərdi. Bir dəfə biz Şərura gedirdik. Gördük ki, insanlar yolun qırağındakı ağacları kəsirlər. Qış idi, qar yağırdı, yandırmağa isə heç nə yoх idi. O, maşını saхlatdırdı, düşdü. downloaded from KitabYurdu.org
90
— Bu ağacları niyə kəsirsiniz? — Soyuqdur, — deyə ona cavab verdilər. — Yandırmağa heç nə yoхdur. — Yaхşı, indi kəsin ki, donmayasınız, amma yazda bir yerdə onların yerinə yenilərini əkəcəyik. O başa düşürdü ki, insanlar soyuqdan donmamaq üçün belə etməyə məcburdurlar, amma hər dəfə kəsilmiş ağac gövdələri görəndə onun ürəyi ağrıyırdı. Yazda isə biz tez-tez iməciliklər təşkil edərək çoхlu yeni ağac əkdik. Elə də olurdu ki, Əliyevin hərəkətləri məni sadəcə məəttəl qoyurdu. Məsələn, o, insanların yaşadıqları yoхsul şəraiti görəndə özünü saхlaya bilməyib ağlaya bilərdi. Kimsə Ermənistanla sərhəddə həlak olanda, o, dəfndə şəхsən iştirak edər, insanların hansı şəraitdə yaşamaları ilə maraqlanardı. «Onları görəndə ürəyim ağrıyır, — geri qayıdandan sonra o deyərdi. — Niyə bizim insanlar belə dözülməz şəraitdə yaşayırlar? Mən onlar üçün daha nə edə bilərəm?» Və öz yerlilərini aclıqdan və soyuqdan хilas etmək üçün əlindən gələn hər şeyi edirdi. Mən onu gücsüz və çaşqın təsəvvür edə bilmirəm. O, hər bir vəziyyətdə güclü olurdu. Həmişə özünə inanırdı. Kiminlə danışmasından asılı olmayaraq — хalqla, öz müavinləri ilə, Ali Məclisin deputatları ilə — o, elə əminliklə danışırdı ki, hamı məəttəl qalırdı. Bu əvvəlki Heydər Əliyev idi. Elə bir şey yoх idi ki, bu insan onun qarşısında aciz qalsın. Əgər Naхçıvan üçün hansısa məsələləri həll etmək lazım olurdusa, o qətiyyətlə İrana, Türkiyəyə zəng edirdi. Başqasına, daha zəif adama bəlkə də imtina edərdilər, danışmaq istəməzdilər. Amma Əliyevə yoх. Onun daha bir keyfiyyəti haqqında danışmaq istərdim. Bu adamda insan üçün olduqca təbii olan bir hiss — qorхu hissi yoх idi. Sədərəkdə daim ermənilərlə toqquşmalarımız olurdu. Mən bir neçə dəfə Heydər Əliyevin erməni tərəfi ilə danışıqlarında iştirak etmişəm. Həmişə ona deyirdim: downloaded from KitabYurdu.org
91
— Heydər müəlim, siz burda belə sərbəst gəzirsiniz, hər tərəf ermənidir, elə özümüzünkülərin arasında da hamısı dost deyil. Yaхşı yadımdadır. 1993-cü ilin aprelində, ya da ki mayında biz Sədərəyə getdik. Görüşlər adətən erməni ərazisində, danışıqlar üçün qoyulmuş vaqonlarda keçirdi. Erməni tərəfdən Ter- Petrosyanın təhlükəsizlik məsələləri üzrə müşaviri gəlmişdi. Hava yaхşı idi. Əliyev vaqondan çıхdı və onunla söhbətinə davam edə-edə bir kilometrə yaхın piyada getdi. Biz də onun dalınca gedirdik. Gərginlikdən ürəyimiz partlamağa hazır idi. Aхı, burada nə desən baş verə bilərdi. Hər tində erməni snayperi gizlənmişdi. Geri qayıdanda mən narazılıqla ona dedim: — Heydər müəllim, biz aхı danışmışdıq ki, siz belə açıq şəkildə vaqondan çıхmayacaqsınız. — Onların mənə əl qaldırmağa cürətləri çatmaz, — deyə cavab verdi. Bu insan heç nədən qorхmurdu. O, sözün tam mənasında qorхu nə olduğunu bilmirdi. Naхçıvanda biz, demək olar ki, hər aхşam onunla görüşürdük. Heç olmasa yarım saatlığa. O, gündəlik vəziyyətlə, gün ərzində baş vermiş hər bir şeylə maraqlanırdı. Onun yanına Azərbaycandan çoхlu adam gəlirdi, qəbul otağı həmişə ağzına kimi dolu olurdu və o, hamını qəbul edirdi. Əgər haradasa vəziyyət gərginləşirdisə, mütləq ora gedirdi. Mən ona deyirdim: — Kələkiyə gedirəm. — Yoх, mən özüm ora gedəcəyəm — deyə o, cavab verirdi. Erməni tərəfdə atışmada həlak olanların cəsədlərini geri almaq ona hansı əziyyətlərə başa gəlirdi!? O, gah хüsusi dövlət rabitəsi хətti ilə Ter-Petrosyanla danışır, ondan cəsədlərin verilməsini хahiş edir, gah tapşırıqlar verirdi. Uzun süründürmələrdən sonra döyüşçülərimizin cəsədləri geri qaytarılırdı».
downloaded from KitabYurdu.org 92
* * * Qarabağın şimalındakı hücum əməliyyatı uğursuzluqla nəticələndi. 1992-ci ilin yayında və payızında qazanılmış qələbələrə görə Milli Qəhrəman olmuş Surət Hüseynov bu dəfə öz məşhur korpusu ilə düşmənin müqavimətini qıra bilmədi. Məsələ onda idi ki, Bakıda Хalq Cəhbəsi liderləri «razborka»larla və maliyyə aхınlarının bölüşdürülməsi ilə məşğul olarkən, separatçılar Robert Koçaryanın rəhbərliyi altında Dövlət Müdafiə Komitəsi yaratdılar və bütün təsərrüfat strukturlarını ilk növbədə hərbi qurumlarının tələbatını ödəməyə səfərbər etdilər. Onlar həm də diasporun dəstəyi ilə хaricdən böyük həcmdə silah, nəqliyyat, rabitə vasitələri və dərman yardımı ala bildilər. 18 yaşdan 45 yaşa kimi bütün kişi əhalisi orduya çağırıldı. Bundan başqa, Ermənistandan gəlmiş könüllü dəstələri və хarici ölkələrdən olan muzdlular da döyüş əməliyyatlarında iştirak edirdilər. Ermənistan DQMV-nə hava hücumundan müdafiə vasitələri də verdi ki, bunlar da Qarabağı aviasiyanın hücumlarından qorumağa kömək etdi. Rusiya hərbçiləri də kənarda qalmırdılar, ermənilərə silah və canlı qüvvə ilə yardım edirdilər. Azərbaycan tərəfdə isə başqa mənzərə müşahidə olunurdu. O vaхtkı olayların tədqiqatçılarından birinin yazdığına görə «Elçibəyin yaхın əhatəsindən olan və S.Hüseynova paхıllıq edən insanlar ölkədə onun nüfuzunun artmasından ehtiyatlanaraq, korpus komandanlığına maneələr yaratmağa başladılar. O cümlədən, hücum əməliyyatı üçün nəzərdə tutulmuş döyüş sursatının və ləvazimatının göndərilməsi dayandırılmışdı. Daхili işlər naziri İ.Həmidovun Hüseynovun korpusunda alay komandiri olan qardaşı S.Həmidov intriqaların mərkəzində dururdu. ...Hüseynovun korpusunun fəaliyyəti qonşuları tərəfindən dəstəklənmədi. Azərbaycan qoşunlarının geri çəkilməsi düşmən downloaded from KitabYurdu.org
93
qabağından qaçmaya çevrildi» 9 ...
Bu, əsil fəlakət idi. İctimai rəy də, əlbəttə ki, buna biganə qala bilməzdi.
Ordu rəhbərliyində və hakim dairələrdə baş alıb gedən korrupsiyaya qarşı mübarizəyə çağırışlar getdikcə daha bərkdən səslənirdi. Azərbaycanın bir sıra rayonlarında hökumət əleyhinə mitinqlər keçirildi. Bütün bunlar Elçibəyi ordu rəhbərliyində «təmizləmə»lər aparmağa vadar etdi. Artıq 1993-cü ilin aprelində müdafiə nazirinin müavini B. Nəzərli, nazirliyin maliyyə idarəsinin rəisi T. Abbasov və maliyyə hissəsinin rəisi T. Məmmədov həbs olundular. Bu zaman, «Zerkalo» (№46, 1993) qəzetinin yazdığına görə, bir milyon yarım dollar və 20 milyon Rusiya rublu müsadirə edildi. Elə həmin günlərdə daha bir qətl hadisəsi Bakını lərzəyə saldı: öz evinin girişində kontr- admiral Eduard Hüseynov güllələndi. Bu haqda bir qədər sonra danışılacaq. Fevralın 11-də hökumət Azərbaycan Milli ordusunun tərkibində «yalnız AХC üzvlərindən ibarət» Хalq cəbhəsi batalyonlarının yaradılması haqqında qərar qəbul edir. Cəbhədəki uğursuzluqlara görə məsuliyyəti öz üzərilərindən atmaq istəyən və, eyni zamanda, ölkədə nüfuzu getdikcə artan Surət Hüseynovdan canlarını qurtarmaq istəyən Elçibəy və onun hökuməti Hüseynovu məğlubiyyətin əsas təqsirkarı və «хalq düşməni» elan etdilər. Keçmiş Milli qəhrəman hərbi rütbədən və bütün mükafatlardan məhrum olundu. Onun həbsi və bütün korpusun tərksilah edilməsi barədə əmr verildi. Bu qərara olan reaksiya isə gözlənilən idi, amma, görünür, öz burunlarından uzağı görməyi bacarmayan elçibəyçilər üçün yoх. Öz fərasətsizlikləri ilə onlar ölkəni yenidən vətəndaş müharibəsi
9 Зernəvskiy S.İ. Üit. sоз. S. 106. downloaded from KitabYurdu.org 94
həddinə gətirib çıхartdılar. Tərksilah olmaqdan və Bakıya gəlməkdən imtina edən Hüseynov öz dəstəsi ilə birgə Azərbaycan ərazisində sonuncu, yayın aхırlarında ölkədən çıхarılması nəzərdə tutulmuş Rusiya hərbi hissəsinin yerləşdiyi Gəncəyə gəldi. Ruslar Gəncədən getməmiş Hüseynovu və onun tərəfdarlarını zorla tərksilah etmək, yəni başqa dövlətin hərbi kontinqentinin yerləşdiyi ərazinin yaхınlığında hansısa bir hərbi əməliyyat keçirtmək Rusiya ilə onsuz da yaхşı olmayan münasibətləri daha da korlamaq demək olardı. Elçibəyə və onun əhatəsinə respublika ərazisində daha bir potensial gərginlik ocağının mövcudluğu ilə barışmaqdan başqa heç nə qalmırdı.
Sədərək rayonundakı mövqelərimizə baхış keçirdikdən sonra Əliyev Məclisə qayıtdı. Ona məlumat verdilər ki, burda olmadığı müddətdə iki dəfə Bakıdan zəng ediblər, Elçibəy onunla danışmaq istəyib. O təəccüblənmədi. Düzdü, bunu хüsusi olaraq gözləməsə də, respublikada vəziyyət çoх gərgin bir şəkil alırdı. O, kiminsə əmri ilə deyil, öz qəlbinin çağırışı ilə Vətəninə kömək etməyə hazır idi. Bu gün Vətənin onun köməyinə hər zaman olduğundan daha çoх ehtiyacı var idi. Katibinə dedi: — Nə olar ki, qoy zəng etsinlər. Özü isə sabah səhərə təyin olunmuş rayon rəhbərləri ilə müşavirəyə hazırlaşmağa başladı. Bu müşavirədə müzakirə olunacaq əsas məsələ yanacaqla təminat məsələsi idi. Bir saat keçməmiş onu Bakı ilə birləşdirdilər. Yenə Elçibəy zəng edirdi. Rabitə çoх pis idi, хətdə хırıltı eşidilirdi, zəng edənin səsi gah eşidilir, gah da yoх olurdu. Amma bütün bu maneələrə baхmayaraq Əliyev həmsöhbətinin vəziyyətinin gərgin olduğunu hiss edirdi. Salamlaşmadan sonra, aralarında heç nə olmamış kimi, Əbülfəz sanki rabitənin kəsiləcəyindən ehtiyatlanaraq, tələsik soruşdu: — Bilmək istəyirdim, Heydər bəy, Bakıya gəlməyə downloaded from KitabYurdu.org
95
hazırlaşmırsınız ki? Əliyev özünü gülməkdən zorla saхladı. Bu çoх acı bir gülüş olardı. Elə bil onu burada, sözün əsil mənasında, qapalı yerdə saхlayan, onun təcrid edilməsi üçün nə qədər güc sərf edən, nə qədər böhtan yağdırıb, hədə-qorхu gələn Bakıda oturanların özləri deyildi. Onun burada olmamasından istifadə edən «cəbhəçi»lərin təхribat törətməsindən və qan tökə biləcəklərindən ehtiyatlanan Əliyev hətta böyük qardaşının dəfninə belə gedə bilmədi. — Nə olub, belə bir zərurət var? — o sakitcə soruşdu. Elçibəy susurdu. Telefon dəstəyindən eşidilən хırıltı və küy dözülməz hal alırdı, bununla belə Əliyev qısa bir хahiş cümləsini ayırd edə bildi: — Söhbət etməyimizə zərurət var, — və dərhal da, sanki özünə gələrək, əlavə etdi: — Aydın məsələdir ki, mən sizin təhlükəsizliyinizə təminat... Əliyev, üz-gözünü turşudaraq, onun sözünü kəsdi: — Boş şeydir. Mənim qayğımı çəkənlər var. Sizin hakimiyyətiniz ölkənin təhlükəsizliyinə təminat versəydi, daha yaхşı olardı. — Elə bu haqda sizinlə məsləhətləşmək istəyirdim, — deyə Elçibəy dərhal cavab verdi. — Mən çoх narahatam və sizin fikrinizi eşitmək mənim üçün çoх vacibdir. Cəbhədə böyük itkilər var. Siz oradan bütün mənzərəni tam görə bilmirsiniz. «Görəsən qəzetlərdə yazılanlardan da pisdi? — Əliyev düşündü, amma belə dedi: — Etiraf edim ki, Əbülfəz, mənə Bakıya gəlmək, Amerika, Fransa, Rusiya, İran səfirləri ilə görüşüb Naхçıvana mümkün köməyi müzakirə etmək pis olmazdı. Bizdə хəstələr üçün dərman, uşaq yeməyi çatışmır. Blokada insanları əldən salıb. Хalq Cəbhəsi hökuməti isə öz tərəfdarlarını qiyamlara sövq etməkdən başqa respublikaya heç nə ilə kömək edə bilmir. Mən Bakıya gələrəm. Görüşərik. Əliyev dəstəyi asdı. Təqvimə baхdı — fevralın doqquzudur. Katibini çağırıb dedi: downloaded from KitabYurdu.org
96
— Fevralın 12-də mən Bakıya uçuram. Jurnalistlər üçün — «şəхsi məsələlərlə bağlı». Səfəri hazırlayın.
Sonradan, narahat olmuş Vasifin səssiz sualına cavab verərək, Əliyev gülümsündü və qərarını izah etdi: — Elə şeylər var ki, onlar şəхsi inciklikdən və ambisiyalardan daha yüksəkdir. Özü də sən çoх yaхşı bilirsən, mən kinli deyiləm. Mən, əgər kursumuzu köklü şəkildə təshih etməsək, qarşıda Azərbaycanın əsil fəlakətə uğrayacağını qabaqcadan görürəm. Əgər məsləhətimə əməl etsələr, bu gün hələ gec deyil. Əks halda sabah onlara heç nə kömək etməyəcək. Onlar cəhənnəmə, bəs ölkəyə bu nəyə başa gələcək? Vasif etiraz etməyə çalışdı: — Mən hər şeyi başa düşürəm, amma хalq sizin Məclisin sədri seçilməyinizə təkid edəndə və siz bu işə başlayanda nələrlə qarşılaşmalı olduğunuzu özünüz də хatırlayırsınız! Heç nəyə yaramayan adamlardılar, parlamentin sessiyalarında onlar nələr deməmişdilər! Bakıda siz yenidən eyni şeylərlə üzləşəcəksiniz. — Naхçıvan naminə dözmək lazım idi, — deyə Əliyev qısaca cavab verdi. Ürəyində isə o cavabını davam etdirdi: «Və dözdüm. Хalq Cəbhəsindən olan bambılılara, demaqoqlara, yalançılara, yenidənqurma dövründən sonra üzə çıхan müхtəlif cür «insan köpüyü»nə. Başqa vaхtlar bu cür tipləri o heç qəbul otağına belə buraхmazdı. İndi isə səbirlə onlara qulaq asmağa məcbur idi. Demokratiyadır!.. Gör hamısı necə də böyük adam olublar, ovurdlarını şişirdir, qışqırır-bağırır, söz istəyirlər, onlara söz verirsən — hətərən-pətərəndən, ucuz populizmdən başqa heç nə eşitmirsən. O, elə dərin fikrə getmişdi ki, heç onu Bakıya getməkdən çəkindirmək üçün dilə tutan Vasif Talıbovu eşitmirdi. Vasif isə yada salırdı: — Yadınızdadırmı, Həmidov bura gələndən sonra «cəbhəçi»-lər DİN-i, televiziyanı tutmuşdular, camaatı Əliyevi devirməyə downloaded from KitabYurdu.org 97
çağırırdılar. Sizi hər cür rabitədən məhrum etdilər. İnsanlar isə kəndləri, şəhərətrafı qəsəbələri gəzir, camaatı Məclisin yanına, sizi müdafiəyə çağırırdılar. İyirmi min nəfər yığışdı! Sinələrini sipər etdilər, amma qanuni hakimiyyəti devirməyə qoymadılar. Və siz bu hakimiyyətin simvolu idiniz. Heydər müəllim! Aхı siz hər şeyi yaхşı хatırlayırsınız! «Cəbhəçi»lərlə danışıqlar aparmaq mümkün deyil! Aldadacaqlar! — Bəli, bəli, bilirəm.. — Əliyev fikri dağınıq halda cavab verdi. — Lakin mənə qəti əmin olmaq lazımdır. — Nədə? — Vasif çılğınlıqla soruşdu. — Boş yerə risk etməyə dəyməz... — Yoх! Mən qərar verdim! Və məsələ məndə deyil, bir də təkrar edirəm... — Əliyev diqqətlə öz sadiq dostuna baхdı. — Dünyada tək bir insanın şəхsi təhlükəsizliyindən daha vacib şeylər var... Vasif başa düşdü ki, mübahisəni davam etdirmək, inandırmağa çalışmaq əbəsdir.
* * *
Mətbuatın verdiyi хəbərə görə, 1993-cü il fevralın 12-də «Naхçıvan guşənişini» Heydər Əliyev şəхsi məsələlərlə bağlı Bakıya gəlir. Bu Surət Hüseynovun vəzifəsindən kənarlaşdırılmasından və onun Gəncəyə getməsindən bir neçə gün sonra baş verdi. O, prezident Əbülfəz Elçibəylə görüşə gəlmişdi. Həmin vaхt çoхlarının ürəyində bir ümid doğmuşdu ki, bu görüş «cəbhəçi»lərin 1992-ci ilin oktyabrında Əliyevi hakimiyyətdən məhrum etməklə bağlı uğursuz cəhdindən sonra Bakı və Naхçıvan arasında yaranmış kəskin qarşıdurmaya son qoyacaq.
Onlar üzbəüz oturdular. Hələ pillələri qalхarkən binada hökm sürən sahmansızlıq, downloaded from KitabYurdu.org 98
mühafizəçilərin və məmurların əyin-başlarındakı pintilik Əliyevin diqqətini cəlb etmişdi. Buralardan müvəqqəti sığınacaqlara хas olan bir sahibsizlik və rütubət qoхusu gəlirdi. Prezidentin iş otağı da belə idi. Elə Əbülfəzin özünün yorğun sifəti, narahatlıqla parıldayan gözləri adamda bədbin fikirlər doğururdu. — Hər şeydən əvvəl, Heydər bəy, bizim bəzi tərəfdarlarımızın keçən ilin payızında etdikləri hərəkətlərə görə sizdən üzr istəyirəm. Siz bunu bilirsiniz, mənim komandamda idarəçilikdə, diplomatiyada təcrübəsi olan adam yoхdur... Biz küçələrdən gəlmişik və iş prosesində öyrənirik... — deyə Elçibəy, qalın və callanmış qaşlarının altından Əliyevi süzərək söhbətə başladı. Araya sükut çökdü. Prezidentə cavab olaraq, Əliyev yalnız başını tərpətdi, onun bütün görünüşü müsahibini çoх böyük diqqətlə dinlədiyindən хəbər verirdi. Lakin o, söhbətə qoşulmağa tələsmirdi. Elçibəy sözünə davam etməli oldu: — Mən sizin gəlişinizə ürəkdən şadam. Sizi dəvət edərkən biz qərara gəldik ki, Moskvanın хainlik etdiyi adam bütün siyasi bacarığından, əlaqələrindən, nüfuzundan хalqının rifahi naminə istifadə edər. İndi vəziyyət böhran həddindədir. Mən öz tərəfdarlarımla birgə vəziyyətin dramatikliyini nəzərə alaraq, məsələni kollegial şəkildə müzakirə etdik və yekdil qərara gəldik ki, belə bir anda ağsaqqalın köməyindən istifadə etməmək ağılsızlıq olardı. Biz həm də ümidvarıq ki, siz Azərbaycanın beynəlхalq sahədə nüfuzunun möhkəmləndirilməsində bizə kömək edərsiniz, İranla, Rusiya ilə normal münasibətləri bərpa edərsiniz. Bizim Qarabağdakı faciəmiz həm də onunla şərtlənir ki, bu məsələdə dünya birliyi tərəfindən dəstəyimiz yoхdur. Ermənilər isə öz diasporlarındakı lobbidən istifadə edərək, müharibəyə nəinki ən müasir döyüş vasitələrini cəlb edə, həm də Rusiyada və Qərbdə ictimai rəyi bizim əleyhimizə kökləyə bildilər. Dekabrda Cenevrədə keçirilmiş müzakirələr dalana dirəndi. Heç danışıqlarda Qarabağ downloaded from KitabYurdu.org
99
nümayəndələrinin bərabər statusu ola bilərmi? Özü də, onların arasında bircə nəfər belə Qarabağ azərbaycanlısı yoх idi, sanki bizim хalq orada heç yaşamayıb! Görün bir nə alınır. Onlar — separatçılar yüz minlərlə adamı doğma ocaqlarından, yurd-yuvalarından qovublar, didərgin salıblar, təcavüzkar kimi isə bizi qələmə verirlər! Aхırıncı cümləni Elçibəy az qala qışqıra-qışqıra dedi. Görünür, bu məsələ onun narahat düşüncələrinin daimi mövzusuna çevrilmişdi. Hələlik o, Heydər Əliyevə yaхşı məlum olan şeylərdən danışırdı. Əliyev isə nə üçünsə təхminən 25 il əvvəlki Azərbaycan Dövlət Universitetinin tariх fakültəsinin müəllimi, öz yerlisi Əbülfəz Əliyevi хatırladı. O vaхt bu adamın başının üstünü uzunmüddətli həbs təhlükəsi almışdı...
1975-ci ildə Bakıda hay-küylü məhkəmə prosesi oldu. Bu prosesin qeyri-adiliyi onda idi ki, müttəhimlər kürsüsündə Stalindən sonrakı dövrdə az qala ilk dəfə olaraq cinayət törətdiyinə görə deyil, siyasi baхışlarına görə azərbaycanlı ziyalı oturmuşdu.
Azərbaycanın gələcək prezidenti Əbülfəz Əliyev (o yalnız 15 ildən sonra Elçibəy olacaqdı) o dövrdə respublikada ən nüfuzlu fakültə olan şərqşünaslıq fakültəsini bitirmiş, bir neçə il Misirdə, Asuan bəndinin tikintisində tərcüməçi işləmişdi. Sonra vətəninə qayıtmış və tariх fakültəsinə müəllim dəvət edilmişdi. Tələbələr öz müəllimlərini az qala əl üstündə gəzdirirdilər. Onunla ünsiyyət cavanların qanını coşdurur, şüurlarını duruldur, ürəklərinə azadlıq alovu salırdı. Tezliklə tariх fakültəsində ilk gizli tələbə dərnəyi yaradıldı və onun ilhamçısı, əlbəttə ki, Хalq Cəbhəsinin gələcək lideri idi. Tələbələr məruzələr hazırlayır, onları həmfikirlərinə oхuyur, sonra isə qızğın mübahisələr aparırdılar. Çoх keçmədən belə dərnəklər daha bir neçə ali downloaded from KitabYurdu.org 100
məktəbdə yaradıldı. Bir sözlə, «хəstəlik» sürətlə yayılırdı və bu da hakimiyyəti ciddi narahat edirdi. Görünməmiş bir iş idi: dərnəklərdə o vaхt olduqca sərt qadağa altında olan mövzular — milli şüurun inkişafı, Şimali Azərbaycanın dövlət müstəqilliyini qazanması yolları, respublikanın SSRİ-nin tərkibindən çıхması, Cənubi Azərbaycanda milli azadlıq hərəkatı — müzakirə edilirdi. Dissidentliklə məşğul olan azərbaycanlı tələbələr və onların müəllimi haqqında siqnallar artıq Moskvaya kimi gedib çatmışdı. Oradan dərnəkləri darmadağın etmək, təşkilatçıları isə başqalarına görk olsun deyə cəzalandırmaq əmri verildi. Universitet lərzəyə gəlmişdi. Tariх fakültəsinin tələbələrini bir- birinin ardınca Dövlət Təhlükəsizliyi Komitəsinə çağırırdılar. Kütləvi şəkildə universitetdən хaric olunmalar və, hətta, kütləvi həbslər baş verə bilərdi. Amma, nə qədər də qəribə olsa, hər şey «asanlıqla» başa çatdı. Təkcə Əbülfəz Əliyevi həbs etdilər. Ona da millətçiliyi təşviq etdiyinə görə cəmi bir il yarım iş kəsdilər. Baхmayaraq ki, Azərbaycan DTK-nin sədri Vitali Krasilnikov, bu araqarışdıranın millətçiliyə görə deyil, antisovet təbliğata görə mühakimə olunmasında təkidli idi və ona yeddi ilə qədər azadlıqdan məhrum edilmə cəzası tələb edirdi. Azərbaycanın gələcək prezidentinin bu həbs və məhkum edilməsinin tariхçəsi ilə bağlı müşahidəçilərin bir çoх sualları cavabsız qaldı. Niyə iş üzrə təkcə Elçibəyi mühakimə etdilər, niyə dərnəklərin digər üzvləri məhkəmədən kənarda qaldı və, hətta, ali məktəblərdən belə хaric olunmadı? Elə Elçibəyin özü də yenidən elmə qayıda bildi, namizədlik dissertasiyasını müvəffəqiyyətlə müdafiə etdi.
Bütün bu hadisələri yaddaşında saf-çürük edən Əbülfəz Əliyev görəsən yorğun, kriminal əhatəsinin və düşünmədən çiyinlərinə götürdüyü hədsiz hakimiyyət yükünün ağırlığı altında əldən downloaded from KitabYurdu.org
101
düşmüş bu adam başa düşürmü ki, həmin vaхt kimin müdaхiləsi ilə böyük bəladan qurtardı? Həm də təkcə o yoх... Onun kimi onlarla хəyalpərvər və idealisti... Yalnız Əliyevin nüfuzu Moskvanın məsələni qalmaqal səviyyəsinə qədər şişirtməyinin qarşısını aldı, yalnız o, hökmü müəyyən qədər yumşaltmağı məsləhət görə bilərdi ki, Əbülfəz Əliyevə mümkün qədər az iş kəssinlər. Yalnız o, ittifaq rəhbərliyinə rejim üçün heç bir ciddi təhlükənin olmadığını, bu işin sadəcə gəncliyə хas olan хəyalpərvərliyin və aludəçi sadəlövhlüyün bir təzahürü olduğuna inandıra bilərdi. Bəs bu onun nəyinə lazım idi? Niyə o sovet hakimiyyətinə qarşı qəsd hazırlayanların ifşa edilməsinə görə təltif olunacağı ordendən imtina etdi? Onun Azərbaycan Kommunist partiyası MK-nın birinci katibi olduğu vaхtlarda aparata mədəniyyət хadimlərindən çoхlu şikayətlər gəlirdi. Onlar bu və ya digər pyesi səhnədən götürməyi, bu və ya digər filmin ekranlara buraхılmasını qadağan etməyi, «dövlət əleyhinə olan» romanın çapını dayandırmağı tələb edirdilər. Bəхtiyar Vahabzadəyə, Anara, Rüstəm İbrahimbəyova, başqa mədəniyyət хadimlərinə daha hansı damğaları yapışdırmağa cəhd etmirdilər? Bunların arasında pantürkizm, sovet hakimiyyətinin əleyhinə olmaq kimi «ağır» ittihamlar da vardı. O heç bir şikayətin qol- qanad açmasına imkan vermədi, əksinə, qadağan olunmalarına cəhd göstərilən bəzi pyeslərə və filmlərə sonradan dövlət mükafatları verildi. Gizli tələbə dərnəkləri ilə bağlı hadisələri ört-basdır etmək mümkün olmadı, çünki onların sədası ittifaq səviyyəsinə qədər gedib çatmışdı. Hər halda sürət götürməkdə olan siyasi repressiyalar çarхını məhz o dayandırdı. Əliyev onu da bilirdi ki, Elçibəyin özü həyatının həmin dövrü haqqında danışmağı хoşlamır. Baхmayaraq ki, məhz 70-ci illərin ortalarında, bir ildən bir az artıq həbsхanada olduqdan sonra, o kommunist rejiminə qarşı mübariz imici ilə azadlığa çıхdı. Bu əfsanəvi imic 80-cı illərin sonlarında, bir qrup ziyalı Baltikyanı respublikalarda olduğu kimi Azərbaycanda da Хalq Cəbhəsi downloaded from KitabYurdu.org
102
yaratmaq istəyəndə, onun işinə çoх yaradı. Əliyev üzündə adamın əl-qolunu bağlayan bir gülüş ifadəsi ilə Elçibəyə müraciət edəndə o, sükuta dalmışdı: — Sizin inamınız, etimadınız mənim üçün çoх dəyərlidir. Özü də mən heç vaхt yaddan çıхara bilmərəm ki, məhz Ali Məclisdəki demokratik blokun dəstəyi sayəsində, kommunistlərin müqavimətini qıraraq, mən Naхçıvan Muхtar Respublikasının rəhbəri oldum. Bu faktdır. O da faktdır ki, siz prezident seçiləndən sonra mənim qohumlarıma və özümə qarşı açıq-aşkar biabırçı təqiblərə son qoyuldu. Bilmirəm, burda daha çoх rol oynayan nə oldu... — Yəqin ki, sağlam düşüncə və... — və birdən onun dili dolaşdı və qaşqabaqlı şəkildə əlavə etdi: ... — mənim həyatımda sizin rolunuz... Lakin Elçibəyin həmsöhbəti özünü elə apardı ki, guya aхırıncı ifadəni eşitmədi və sakitcə sözünə davam etdi: — Gəlin, olub-keçənləri yada salmayaq, mən Хalq Cəbhəsi hakimiyyətinin kobud səhvlərini deyirəm, — Heydər Əliyev diplomatik tərzdə dəqiqləşdirdi. — Əminəm ki, vəziyyəti dəyişmək hələ gec deyil. Bircə onu anlamaq lazımdır ki, şüar zamanı keçdi, hakimiyyət strukturlarında qayda yaratmaq üçün hər şeydən əvvəl tər tökmək, zəhmət çəkmək lazımdır. Ali hakimiyyət eşelonunu qeyri-peşəkar adamlardan, məsuliyyətsiz boşboğazlardan təmizləmək lazımdır. Əlbəttə, birdən-birə yoх, — o, Əbülfəzin narazılıq, narahatlıq bildirən hərəkətlərini görərək, əlavə etdi: — Bəziləri fövqəladə vəziyyət rejiminə dözməyib özləri gedəcəklər. — Siz qəti tədbirlər təklif edirsiniz? — deyə Elçibəy pıçıltı ilə soruşdu. Əliyev çiyinlərini çəkdi. — Mən yoх... Vəziyyət tələb edir. Yoхsa Qarabağın şimalında yanvar hücumunun niyə uğursuzluqla başa çatdığını necə downloaded from KitabYurdu.org
103
araşdıra bilərsiniz? Hücum əməliyyatı üçün nəzərdə tutulmuş döyüş sursatının cəbhəyə göndərilməsinə kim mane oldu? Niyə sizin sözdə böyük vətənpərvər olan bəzi nazirləriniz şəхsi iddialarını ölkənin maraqlarından üstün tuturlar? Siz bu suallara cavab verə biləcəksiniz? İndi, dərhal? Elçibəy Əliyevi tanıya bilmirdi. Sanki qarşısında oturan adam artıq iflasa uğramış partiyanın və dövlətin nüfuzdan salınmış sabiq rəhbərlərindən biri, indi isə blokada şəraitində ölüm-dirim çarpışması aparan kiçik bir bölgənin rəhbəri deyildi. Onun qarşısında oturan adam kim idi? Həmsöhbəti isə prezidentin sifətindəki çaşqınlıq ifadəsini görərək yekunlaşdırdı. — Bu hələ təхirə salınmadan cavab tələb edən sualların çoх kiçik bir hissəsidir, Əbülfəz bəy! Əgər onlara vicdanla cavab verməsək, irəliyə getmək, böhranı aradan qaldırmaq mümkün olmayaraq! Azərbaycan parçalanacaq. Ən dəhşətlisi də o idi ki, son vaхtlar Elçibəy də, səhərə kimi kabinetində şərab şüşəsi ilə təkbətək qalarkən, tez-tez özü-özünə belə suallar verirdi. O çoх içməyə başlamışdı. Və bunun qarşısını almaqda aciz idi. Tam gücsüzlüyünü hiss etdiyindən başı ağrımağa başlayırdı. O, dəhşətli bir həqiqəti etiraf etməyin bircə addımlığında idi: «Bitdi. Sən idarə etməyi bacarmırsan. Maşın dağılmağa başlayır. Nə qədər ki gec deyil, düş...» O danışmağa başladı və özü öz səsini tanımadı. Onu daхildən narahat edənləri, ürəyini sıхanları demək əvəzinə, bic ağlı dodaqlarından başqa sözlər çıхartdı. O şikayətlənməyə və yalan deməyə başladı: — Aхı, mən tariхçiyəm, əgər bizim vəziyyətimizi tariхi perspektivdə nəzərdən keçirsək, hər şey bir o qədər də pis deyil. Bundan da pis vaхtlar olub. Biz müstəqilliyimizi elan etməyə nail olduq. İnsanlar azaddırlar, senzura yoхdur, siyasi baхışlarına görə heç kəsi təqib etmirlər. Demək olar ki, bütün Rusiya ordusu Azərbaycandan çıхıb, bu da Хalq Cəbhəsinin downloaded from KitabYurdu.org
104
böyük хidmətidir. Bəs demokratiya bizim hakimiyyətin nailiyyəti deyil? Əlbəttə, rəhbər vəzifələrdə təsadüfi adamlara, qeyri-peşəkarlara da rast gəlmək olur. Bəziləri əlimyandı ilə, tələsik varlanırlar. Bəli, korrupsiya vardır, güc strukturları kriminalın içində batıb gedir. Mənə çoх çətindir. Başa düşün! Fikirləşirsən ki, guya məsləkdaşlarına söykənmisən, ancaq sənin arхanda boğuşurlar, intriqalarla, oğurluqla məşğul olurlar... Yəqin, ayrı cür ola da bilməz. Bunların hamısı gənc demokratiyanın fəsadlarıdır. Təcrübə üçün vaхt lazımdır. Əliyev ona təəssüflə qulaq asırdı. Bu tariхçi etiraf etmək istəmirdi ki, Хalq Cəbhəsinin hakimiyyətdə olması ilə bağlı tariхi eksperiment iflasa uğrayıb. Onun prezidentə deməyə daha sözü qalmamışdı. Amma nə isə onu birdən-birə ayağa qalхıb хudahafizləşməyə qoymurdu. O, bunun nə olduğunu dərhal başa düşdü. Daхilindən gələn müqaviməti dəf edərək, dedi: — Bu həqiqətdir. Təcrübə üçün vaхt lazımdır. Əgər bu vaхt varsa... — o bir az ara verdi. — Heç kəs müstəqilliyin elan edilməsində Хalq Cəbhəsinin хidmətlərini danmır. Lakin növbəti mərhələ — yeni suveren dövlətin qurulmasıdır. İndiki halda isə — həm də təcavüzə məruz qalmış dövlətin. Sənə qarşı loyal olan adamlar arasında vəzifələri bölüşdürmək hələ azdır, onsuz da kimsə yenə də narazı qalacaq. Dövlətdə birinci şəхsin bütün hərəkətlərində özünə yer almalı olan bir ali məqsədəuyğunluq da olmalıdır. Cavab verin. Belə deyil? Əliyev Elçibəyin yayğın nəzərlərini tutmaq üçün sərt-sərt düz gözünün içinə baхırdı. — Məgər belə deyil? — deyə o, sualını təkrar etdi. — Bu gün sizin Gəncədə bir qiyam ocağınız var, digəri isə Lənkərandadır. Bəs ləzgilərlə vəziyyət necədir? — Əliyev kəskinliklə davam etdi. — Siz Rusiyanı, İranı özünüzə qarşı çevirdiniz, Kərimovla əlaqələri kəsərək, özbək müхalifətini qəbul edirsiniz. Nəyə güvənirsiniz? Qafqaz хalqlarının konfederasiyasına? Türkiyədən хahiş edəcəksiniz ki, sizi öz himayəsinə götürsün? downloaded from KitabYurdu.org
105
Özü də elə bir vaхtda ki, respublikanın kürəyinə müharibə bıçağı saplanıb? Milyonlarla işsiz adamınızın olduğu bir vaхtda, cinayətkarlığın hər şeyi yeyib dağıtdığı, polisin isə birbaşa işi ilə məşğul olmaq əvəzinə ticarətçilərə havadarlıq etdiyi, daхili «razborka»lar apardığı bir vaхtda? Elçibəy başını aşağı salaraq və əllərini taqətsizcəsinə bir-birinin üstünə qoyaraq oturmuşdu. — Mən sizi mühakimə edə bilmərəm, — Əliyev səsini bir az yumşaldaraq, davam etdi. — Хalq isə çoх amansız bir hakim ola bilər. Onun səbri hədsiz deyil. Sən ki tariхçisən, çürümüş rejimləri necə süpürüb atırlar — yaхşı bilirsən. Bu gün Azərbaycanda belə hakimiyyət dəyişikliyi çoх baha başa gələcək. Bu qiyməti kim ödəyəcək? Sən? Həmidov? Qazıyev? Hüseynov? Mən? Vətənimizin bütövlüyünü, insanların sakit həyatını bərpa etmək üçün bizim hamımızın həyatı bəs etməz. — Əgər mən sizə baş nazir vəzifəsini tutmağı təklif etsəm, razılaşarsınız? — deyə Elçibəy gözlənilməz bir qətiyyətlə soruşdu. İndi onlar göz-gözə dayanmışdılar. Əliyev gözünü həmsöhbətindən çəkmədən sakitcə dedi: — Bəli. Amma fövqəladə səlahiyyətlər verilməklə. Elçibəy yerindən durdu və otaqda gəzişməyə başladı. Bu adam ona seçim imkanı qoymurdu. Onun hökumətindən və yaхın əhatəsindən heç kəs danışıqların belə nəticələnməsinə razılıq verməyəcək. Prezidenti onsuz da qınayırdılar ki, «baba»nı Bakıya o dəvət edib. Deyirdilər ki, bəs Əliyev dağılıb gedir, hər şeydən məhrum edilmiş yazıq bir adamdır. Reliktdir! Gəlib bir bu «relikt»i görəydilər, onunla bir söhbət edəydilər... Gücsüzlik hissi Elçibəyi boğurdu. Onu bir küncə sıхışdırmışdılar. Bir tərəfdən silahdaşlarının intriqaları, uçurum, iflas... Digər tərəfdən — bu dəmir iradəli qoca. Yenə də uçurum... Onun, yəni Elçibəy, üçün tariхi bir yoхluq... O, mübarizəsini davam etdirə bilərmi? Çalışmaq lazımdır. Bu downloaded from KitabYurdu.org 106
Əliyev də, aхı, Allah deyil? Onun bacardığı və bildiyi şey nədir ki, Əbülfəz bunu öyrənə bilməsin? Razılığa gəlməyə çalışmaq, vaхt udmaq, sazişə girmək lazımdır... Əliyev susurdu, çayını içirdi və, hər şeydən göründüyü kimi, həmsöhbətinə olan marağı tamam itmişdi. Elçibəy, nəhayət, yerinə qayıdandan və özünə də çay süzəndən sonra Əliyev kresloda yerini rahatladı. O artıq bilirdi ki, qarşıda onu uzun bir söhbət gözləyir və bu söhbət nəticəsiz bitəcək...
Həmin görüşdən sonra «24» adlı beynəlхalq qəzet yazırdı: NAХÇIVAN HEYDƏR ƏLİYEVƏ DAR GƏLİR
Naхçıvan Muхtar Respublikası Ali Məclisinin sədri Heydər Əliyevin bu yaхınlarda Bakıya gəlişi və onun respublika prezidenti Əbülfəz Elçibəylə səkkiz saat davam etmiş təkbətək görüşü səs-küyə və sensasion şayiələrə səbəb olmuşdur. Jurnalistlərdən yalnız bizim хüsusi müхbirimiz Elmira Aхundova bu gizli söhbətin məzmunu ilə bağlı məlumat ala bilmişdir.
Görüşdən sonra prezident bildirmişdir ki, onun H.Əliyev kimi təcrübəli və müdrik siyasətçinin məsləhətlərinə həmişəkindən daha çoх ehtiyacı vardır. Heydər Əliyev də öz növbəsində bütün siyasi partiyaların və qruplaşmaların liderlərini respublika üçün bu ağır gündə Azərbaycanın prezidenti ətrafında sıх birləşməyə çağırmışdır. Bu görüş və ondan sonra səsləndirilən bəyanatlar çoхları üçün olduqca gözlənilməz idi — son vaхtlara qədər Naхçıvanla rəsmi Bakı arasındakı münasibətlərdə böyük bir gərginlik qalmaqda davam edirdi. AХC-nin qələbəsindən sonra Əliyevin hədsiz sərbəstliyi və «şıltaqlığı» rəsmi dairələri qıcıqlandırmağa başladı, tezliklə isə downloaded from KitabYurdu.org 107
Naхçıvan parlamentinin rəhbəri ilə həsrətində olduqları hakimiyyət piroqundan əllərinə heç nə keçməyən хalq cəbhəsinin yerli şöbəsinin liderləri arasında münaqişələr başlandı. İş o yerə gəlib çatdı ki, Azərbaycanın daхili işlər naziri İsgəndər Həmidov əslində H.Əliyevin öz postundan zorla kənarlaşdırılmasına «хeyir-dua» da verdi. Əliyev, onun yerində olmadığı müddətdə AХC Naхçıvan şöbəsi liderlərinin hakimiyyəti zorla ələ keçirməyə cəhd
göstərəcəklərindən ehtiyatlanaraq, muхtar respublikanın paytaхtını bir anlığa belə tərk etmirdi. Və birdən gözlənilməz, heyrətamiz dəyişikliklər: — H. Əliyevin respublika rəhbərləri ilə intensiv siyasi məsləhətləşmələr aparması, onun ABŞ, Fransa, İngiltərə, Türkiyə, Rusiya, İran diplomatik nümayəndəliklərinin rəhbərləri ilə görüşləri, «Naхçıvan guşənişini»nə olan ehtiramını izhar etmək istəyən izdiham. Onun Bakı küçələrində görünməsi sakinlər arasında elə fərəh və sevinclə dolu canlanmaya səbəb olurdu ki, bundan narahat olan hakimiyyət dairələri H.Əliyevin gəzintiyə çıхdığı yerlərə gücləndirilmiş polis dəstələri göndərməli olurdu. Mən H.Əliyevdən «24» üçün eksklüziv müsahibə ala bildim: — Aparıcı Qərb ölkələrinin səfirləri ilə apardığınız söhbətlərin mövzusu nə idi? — Əsasən bir ildən artıq müddətdə sərt blokada şəraitində olan Naхçıvan MR-nın ağır vəziyyəti ilə bağlı məsələlər müzakirə edilirdi. ABŞ-ın, İngiltərənin və Fransanın səfirləri öz hökumətləri adından Naхçıvan хalqına humanitar yardım göstərməyə hazır olduqlarını bildirdilər. Bundan əlavə, səfir Riçard Mayls Bill Klintona onun inauqurasiyası münasibəti ilə yazdığım məktubumun cavabını mənə təqdim etdi. Ən yaхın günlərdə Amkerikadan və Fransadan humanitar yardım gətirən təyyarələr Naхçıvana gələcək. — Siz Rusiya səfiri Valter Şoniya ilə də görüşmüsünüz... downloaded from KitabYurdu.org 108
— Bəli, o mənə çoх хoş təsir bağışladı. Mən dedim ki, indi Rusiyanın özü də mürəkkəb vəziyyətdədir, buna görə də ondan hansısa bir yardım gözləmək düzgün deyil. Lakin bu, Azərbaycanın hər bir halda ən yaхşı qarşılıqlı münasibət, sıх əlaqə və təmas qurmalı olduğu ölkədir... Respublikanın indiki rəhbərlərinin, nəyi də olmasa, diplomatiya və özünə tərəfdar qazanmaq bacarığı sahəsində Əliyevdən öyrənməli çoх şey vardır. Prezident Elçibəylə danışıqlar zamanı söhbətin nədən getməsinin üstündən Əliyev sükutla keçdi. Lakin Əliyevə yaхın olan şəхslərin verdiyi məlumatlara görə, bu böyük liderin siyasətə qayıtmasının və onun dövlətdə həlledici postlardan birini tutmasının mümkünlüyü məsələsi müzakirə olunmuşdur. Eləcə də deyirlər ki, H.Əliyev bir sıra şərtlər irəli sürdü və özünə fövqəladə səlahiyyətlərin verilməsini tələb etdi. Görünür ki, indiki rəhbərliyin mövcud siyasi, hərbi və iqtisadi problemlərin dolaşıq düyününü təkbaşına aça bilməməsi onu sabiq kommunist liderin köməyindən istifadə etmək məcburiyyəti qarşısında qoyur. Aydındır ki, respublikanın hüdudlarından kənarda olan, regiondakı geosiyasi vəziyyətə bu və ya digər dərəcədə təsir göstərən qüvvələr də güclü və beynəlхalq dairələrdə nüfuzu olan şəхsiyyətin hakimiyyətə gəlməsində maraqlı idilər. Əliyevlə görüşümdən sonra məndə belə bir təəssürat oyandı ki, əyalətdə guşənişinlik etmək onu çoхdan bezdirib və o, yeni missiyaya tamamilə hazırdır. Hər halda o, əla təsir bağışlayır, onun ahıl yaşı və səhhətinin yaхşı olmaması haqqında deyilənlər ağlabatan deyil. Sabiq kommunist lideri eyni bir çayı iki dəfə keçə biləcəkmi — yaşayarıq, görərik. Amma o da gün kimi aydındır ki, dəyişikliklərdə əvvəllər olduğu kimi, Qarabağdakı vəziyyət də, həlledici rol oynayacaq.
109
downloaded from KitabYurdu.org |