Neriman Qurban indd

I FƏSİL

CÜMHURİYYƏT ELÇİSİ

 Yusif Vəzir

 Odessa, İstanbul, Bakı, Batum, İstanbul

 Yanvar-oktyabr 1919-cu il

 ... Bəlkə tələsdi?

 Bəlkə səhv elədi?

 Ola bilər...

  Amma  səkkiz  ay  məhrumiyyətlər,  qeyri-müəyyənliklər 

içində çapalayan adam başqa addım ata bilərdimi?

 Başa düşürdü, Osmanlı dövlətinin can çəkişdiyi, böyük 

dövlətlərin də Osmanlını və dünyanı təzədən bölüşdürməklə 

məşğul  olduqları  bir  vaxtda  kimsə  şimaldan  sel  kimi  gələn 

qırmızı istilaya qarşı duruş gətirmək iqtidarında deyildi. Bu-

nunla belə, uğrunda on bir ay çarpışdıqları milli haki miyyəti 

əqidədaşlarının bu cür asanlıqla yəhudi-bolşevik sui-qəsdinə 

qurban verə biləcəklərini ağlına gətir mirdi. Dedik lərinə görə, 

qan  tökmək  istəməyiblər,  bolşeviklərin  məm ləkətin  müstə-

qil liyini qoruyacaqlarına inanıblar.

---

19

 Bəs axırı nə oldu?

 Yeni hakimiyyətin adı müstəqil idi, hər şey Moskvadan 

idarə olunurdu, Nərimanov və beş-üç tərəfdarının cəhdləri, 

əlbəttə ki, bir fayda verməyəcəkdi...

 Artıq ölkədə qırmızı terror başlamışdı, milli hökumətin 

üzvlərini  və  tərəfdarlarını  sorğu-sualsız  güllələyir,  həbsxa-

nalara doldururdular. Son nəfəsinəcən bolşeviklərə təslim ol-

mayan Gəncədə müqavimət qan gölündə boğulmuşdu. Bəzi 

əqidə yoldaşları qırmızılarla dil tapmış, bir parası mühacirətə 

getmişdi...

 Belə bir vaxtda hələ də özünü Milli Hökumətin elçisi say-

maq xülyadan başqa bir şey deyildi...

 İndi durub-oturub özünü siyasətə qoşulduğuna görə dan-

layırdı... 

 ...1915-ci ildə almanların hücumundan çəkinən hökumət 

Kiyev Müqəddəs Vladimir universitetini müvəqqəti Saratova 

köçürmüşdü,  hüquq  fakültəsinin  tələbəsi  Yusif  Vəzirov  da 

təhsilini  orda  başa  vurub  Saratov  məhkəmə  palatasında 

hakimliyə  namizəd  oldu. Amma  vəzifəsi  maaşsız  idi,  buna 

görə də iş axtarmaq məqsədilə Kiyevə qayıtdı, amma burda 

da  üzünə  bir  qapı  açılmadı:  cəbhədə  uğursuzluqlar  davam 

eləyir, imperiya get-gedə çökürdü. 

  Üstəlik,  Novoçerkasskda  təhsilini  yarımçıq  qoyan  Mir 

Həsən gəlib Kiyevə çıxmış, Ticarət İnstitutuna qəbul olunsa 

da,  oxumağa  amanı  qalmamışdı.  Yusif  Vəzirsə  həm  özünü 

dolandırmaq, həm də pulsuz və xəstə Mir Həsənə əl tutmaq 

iqtidarında deyildi. Ancaq gücü ona çatdı ki, taleyinə qəzəbli 

olan dostunu qatara mindirib Bakıya yola salsın. 

 Sonra tez-tez fikirləşirdi ki, əgər Mir Həsən onda Bakıya 

getməsəydi,  yəqin,  həyatı  başqa  cür  olardı.  Amma  taledən 

qaçmağın mümkünsüzlüyünü də bilirdi... 

 Özüsə həmyerlilər təşkilatına girib cəbhəyə getdi, fevral 

inqilabını  Qalitsiyada  qarşıladı,  Ukraynada  milli  hərəkat 

genişlənəndəsə təzədən Kiyevə qayıtdı: hadisələr artıq başqa 

məcraya yönəlirdi.

---

20

  Aldığı  xəbərə  görə,  Əbdürrəhim  bəy  və  Hüseyn  bəy 

Tiflisdəydilər,  sonra  Əbdürrəhim  bəy  Həştərxana  getdiyini 

eşitdi,  Hüseyn  bəysə  Tiflisdə  qalıb  pyeslər  yazır,  həm  də 

gürcü  dramaturqlarının  əsərlərini  Azərbaycan  türkcəsinə 

çevirirdi. 

  Haşım  bəyin  ölüm  xəbərini  də  elə  o  vaxt  aldı.  Mir  Ab-

dulla Aşqabaddan  əvvəlki  ünvanına  məktub  yazmış,  “Açıq 

söz”  qəzetinin  1916-cı  il  fevralın  7-də  çap  olunmuş 

nömrəsindən  Məmməd  Əmin  Rəsulzadənin  “Haşım  bəy 

Vəzirov” adlı yazısını kəsib qoymuşdu: “İştə, ruhlu, məsləkli, 

qəlbləri  atəşin  bir  amalpərvərliklə  dolu  olan  cavanlar,  iştə,  sizə