Neriman Qurban indd

dəyərli bir nümunə!.. – Məmməd Əmin bəy yazırdı. – Məqsəd 

uğrunda Haşım bəy qədər səbatkar, başladığınız işdə bu mərhum 

qədər fədakar olunuz!..»

  Haşım  bəyin  atası  Mir  İmanla  babası  Mir  Abdulla  qar-

daş idilər. Mir İman məktəb açıb uşaqları mədrəsəyə hazır-

layırmış, Haşım bəy də ilk təhsilini o məktəbdə almışdı. On 

iki  yaşında  atasını  itirəndən  sonra  Molla  Əli  və  Molla 

Həmidin  mədrəsəsinə  getmiş  ərəb-fars  dillərini  öyrənmiş, 

şəhər məktəbini, sonra İrəvan Müəllimlər Seminariyasını bi-

tirirmiş, tələbə vaxtı pyeslər yazmış, bir müddət Böyük Vedi 

kəndində  müəllimlik  olmuşdu,  sonra  Şuşada  “müsəlman-

rus” məktəbi yaradılanda onu həmin məktəbə müdir dəvət 

eləmişdilər.  Haşım  bəy  həm  də  şəhər  bələdiyyə  idarəsinə 

vəkil seçilmiş, realnı məktəbin hazırlıq sinfində ana dilindən 

dərs demişdi. Mirzə Həsən bəyin qızı – Əhməd bəy Ağaye-

vin  bacısı  Sayalı  xanımla  evlənmişdi,  amma  Allah  onları 

oğul  sarıdan  sevindirməmişdi,  hamısı  yetkinlik  yaşına  çat-

mamış tələf olmuşdular...

  Haşım  bəyin  vəfatı  ondan  ötrü  əməlli-başlı  sarsıntıydı: 

həmişə  qolundan  tutmuş,  məsləhət  vermiş,  əlindən  gələn 

yardımı eləmişdi. İndi onun dəfninə getməyə, son borcunu 

verməyə belə imkanı yox idi. Fikirləşdi ki, Məmməd Əmin 

bəy belə vaxtda ailəni darda qoymaz, həm də Mirhəsən indi 

Bakıdadı, yəqin, köməyini əsirgəməz...

---

21

Az  sonra  Bakıda  “Arvad  qiyamı”  baş  verdiyi  barədə 

xəbərlər  gəlməyə  başladı.  Qıtlıqdan,  bahalıqdan  cana  doy-

muş qadınlar ayağa qalxıb dükanları, anbarları, dəyirmanları 

darmadağın eləmişdilər. Hökumət onlara qarşı polis göndər-

məyə məcbur olmuşdu, ölənlər və yaralananlar vardı.

Fevralın axırındasa Peterburqdan çarın taxtdan salındığı, 

Müvəqqəti  Hökumətin  yarandığı  barədə  xəbərlər  gəldi.  O 

günlərdə  Yusif  Vəzir  sevincindən  özünə  yer  tapa  bilmir, 

yeməyi-içməyi  belə  unudub  şəhərdəki  dostlarını  bir  yerə 

yığmağa,  bundan  sonra  neyləyəcəkləri  barədə  məsləhətləş-

məyə  can  atırdı.  Martın  ilk  günlərində  Bakıda  fəhlə-əsgər 

deputatları  Soveti  qurulduğu,  müsavatçıların  islam-türk, 

bol şe viklərin  Lenin  bayrağı  altında  birləşib  hakimiyyətə 

yiyələnmək  uğrunda  mübarizəyə  başladıqları  barədə  həyə-

canlı xəbərlər almağa başladı. Əlbəttə, belə vəziyyətdə əlini 

əlinin üstünə qoyub sakit otura biməzdi.

Seçimi  barədə  fikirləşməyə  ehtiyac  da  yox  idi:  tələbələri 

başına yığıb Türk Ədəmi-Mərkəziyyət – Müsavat firqəsinin 

Kiyev  təşkilatını  yaradanda  millətinin  istiqlalından  başqa 

bir şey düşünmürdü: müharibə, səfalət, anarxiya girdabında 

boğulan imperiya dağılırdı, nə vaxtdan əsarət boyunduruğu 

altında  zülm  çəkən  millətlər  azadlığa  çıxacaqdılar,  belə 

məqamda  Azərbaycan  türkləri  də  öz  müqəddəratlarına  sa-

hib  çıxmağa  hazır  olmalıydılar.  “Azərbaycan  muxtariyyəti” 

ideyası  da  bununla  bağlıydı,  Azərbaycan  Koloniyasına  da 

ona  görə  daxil  olmuş,  Ukrayna  Millətlər  qurultayına  bu 

məqsədlə getdi, yaradılan şurada üç əqidə dostuyla millətini, 

məmləkətini  bu  səbəbdən  təmsil  elədi,  təəssüratlarını  qə-

ləmə alıb “Açıq söz” qəzetinə göndərdi...

Bakıdasa  hadisələr  ağlasığmaz  sürətlə  baş  verir,  elə  hey 

həyəcanlı  xəbərlər  gəlirdi.  Ümumrusiya  Sovetlər  qurulta-

yında  Azərbaycanı  təmsil  eləyəcək  nümayəndələr  arasında 

bir  türk  belə  yox  idi;  az  sonra  Bakıda  elan  olunan  Sovet 

hakimiyyətinin  İcraiyyə  Komitəsinə  türklərdən  bir  nəfər 

---

22

belə  salınmamışdı,  Alyoşa  (Prokopiy)  Caparidze  sədr,  Ara-

kelyansa  onun  müavini  idi,  Stepan  Şaumyan  ümumi  lider 

rolunu  oynayırdı;  Xan  Xoyski  Dövlət  Dumasının  üzvü 

seçilsə  də,  Duma  süquta  uğradığından  yaranmış  hakimiy-

yətsiz  likdən  Şaumyan  və  dəstəsi  bacarıqla  istifadə  eləmiş-

dilər. 

Yusif  Vəziri  ağrıdan  bir  də  bu  idi  ki,  doğmaca  əmisi 

oğlu,  uzun  illərin  dostu,  qabiliyyətinə  heyran  olduğu  Mir 

Həsən də aradakı səddin o tərəfində, solçuların yanındaydı. 

Belə  görünürdü  ki,  nə  vaxtsa  siyasi  rəqib  kimi  üz-üzə 

gələcəklər,  onda  necə  hərəkət  eləyəcəyini  indidən  kəsdirə 

bilmirdi.

O ilin son ayında Bakı Sovetinə seçkilər keçirilsə də, hələ 

vəziyyət  çox  qarışıq  idi:  müsavatçılar  cəmi  18  yer  almışdı-

lar,  üstəlik,  Şəhər  Duması,  Müsəlman  Milli  Şurası,  erməni 

Milli  Şurası  da  hakimiyyətə  iddia  eləyir,  yeni  firqələr  yara-

nırdı. Belə vəziyyətdə Yusif Vəzir nikbinliyini itirmir, “Açıq 

söz”ə  göndərdiyi  məqaləsində  artıq  gələcək  milli  dövlətin 

atributları  barədə  düşünürdü:  “Hər  bir  millətin  özünəməxsus