Neriman Qurban indd

IV FƏSİL

RUHUNA HOPAN ŞƏHƏR

 Lev Nussimbaum

 Bakı, Qızılsu, Buxara, Ənzəli, Bakı, Tiflis

 İyul 1907-iyun 1920-ci illər

Abram  qabiliyyəti,  işgüzarlığı  sayəsində  inadla  hədəf-

lərinə doğru irəliləyirdi. İl yarım keçməmişdi ki, artıq ikinci 

gildiya taciri kimi qeydiyyata düşmüşdü, neft sahəsində öz 

firmasını qurmağa çalışırdı. Çox keçmədi ki, həmfikirləri də 

tapıldı,  Moisey  Anikst  və  Əlabbas  Aşurovla  dil  tapdılar. 

Anikst  bir  il  əvvəl  Əlisgəndər  Aşurovdan  Binəqədi  və 

Biləcəridə  neft  kəmərləri  stansiyası,  stansiyaların  boru  kə-

mərini,  onların  yerləşdiyi  sahələri,  neft  məhsullarının  alqı-

satqısı,  çıxarılmasıyla  bağlı  hüquqları  almışdı.  O  bütün 

əmlakını  və  hüquqlarını  firmaya  verir,  iyirmi  səkkiz  min 

rublluq əsas kapitalın yarısını qoyurdu. Bütün işlərin idarəsi 

çək-çevirsiz Abram Nussimbauma etibar edilmişdi.

1908-ci  il  iyulun  iyirmi  beşində  “A.L.Nussimbaum  və 

Konun  Binəqədi  neft  kəməri  firması”nı  qeydiyyata  aldırdı-

lar.  Firmanın  kontoru  Qorçakov  küçəsində  kirayələdikləri 

---

68

binada yerləşirdi. Hər səhər faytonçu gəlib Abramı işə apa-

rır,  evə  bir  də  qaş  qaralanda  gəlirdi:  firmanı  ayağa  qaldır-

maq üçün çox işləməliydi...

 ...Bəzi qadınlar öyrədilmək üçün yox, sərbəstlik üçün yaranıb-

lar,  amma  birgə  azad  olmaq  üçün  özlərinə  oxşayan  adamlara 

hələm-hələm  rast  gəlmirlər.  Basya  da  getdiyi  yoldan  dönmək 

fikrində  deyildi,  Koba  gələndən  sonra  əvvəlki  həyatına  qa-

yıtmış,  qəfil  gedişlərinin,  vaxtsız  qayıdışlarının  sayı  artmış-

dı.  Hətta  günlərin  birində  evlənəndə  arvadına  aldığı  almaz 

qaşlı  üzük-sırğasının  yox  olduğunu  sezdi.  Bertanın  onları 

Koba və yoldaşlarıyla girişdikləri işdən ötrü çap dəzgahı al-

maq üçün satdığını sonralar öyrənəcəkdi. 

 Bir müddət sonra da arvadının daha evdən çıxmadığını, 

gününü əsəbi sarsıntılar içində keçirdiyini sezdi...

  1909-cu  ilin  martında  Abram  Nussimbaum  Aleksand-

rovskaya  Naberejnaya  küçəsində  birmərtəbəli  mülk  aldı. 

Buna  çox  sevinirdi:  artıq  həyatı  qaydasına  düşür,  Bakının 

işgüzar aləmində yerini yavaş-yavaş möhkəmlədir, oğlunun 

gələcəyinin təminatına görə əndişə duymağa əsası yoxdu. 

 Amma yay günlərinin birində Kobanı yenə evində gör-

dü. Bu dəfə “arzuolunmaz qonaq” dörd yaşlı Leonu danış-

dırır, gürcü ləhcəsilə gülməli nəsə danışırdı.

  “Koba  yoldaş  bir  neçə  gün  bizdə  qalacaq.  Ondan  ötrü 

münasib yer axtarırlar”, – Basya ərinin dillənməsinə imkan 

vermədən dedi.

 Abram bu dəfə “qonağına” əl vermədi, çoxmənalı tərzdə 

başını  tərpədib  kabinetinə  keçdi.  Əlbəttə,  qalmaqal  olması-

nı,  evinə  polis  gəlməsini  heç  arzulamırdı,  iki  ildi  əlləşdiyi 

“Binəqədi  neftdaşıma”  firmasını  yenicə  araya-ərsəyə  gətir-

miş,  qoyduğu  sərmayə  gəlir  gətirməyə  başlamışdı,  buna 

görə Kobadan ötrü gələcəyini riskə ata bilməzdi.

 Qonaqla rastlaşmamağa çalışa-çalışa bir neçə günü yola 

verdi, axır ki, gəlib onu evdə görməyəndə çiynindəki yükün 

bir  qədər  yüngülləşdiyini  hiss  elədi,  amma  təhlükə  duyğu-

su yenə ötüb keçmədi.

---

69

Firmanın işi pis getmirdi, Abram Nussimbaum fəaliy yə-

tini  genişləndirib  Birjevaya  küçəsində,  Buniyatovun  evində 

yeni  ofisə  köçmüşdü.  Ümidvardı  ki,  yaxın  müddətdə  daha 

böyük  uğurlar  əldə  eləyəcək.  Hələ  ki,  Nobel  qardaşlarının, 

Əsədullayevin,  Rotşildlərin,  Şibayevin,  Mantaşovun,  Nağı-

yevin şirkətləri və firmalarıyla bəhs eləyə bilməzdi.

  1910-cu  ilin  yaz  günlərinin  birində  Basyanı  yenə  əsəbi, 

kədərli, pərişan vəziyyətdə gördü, başa düşdü ki, təşkilatda 

işlər  qaydasında  deyil.  Məsələnin  nə  yerdə  olduğunusa  bir 

neçə ay sonra həm də təsadüfən öyrəndi. Şərikinin uzaq qo-

humu Bayıl həbsxanasından çıxmışdı, Kobanın da orda yat-

dığını deyibmiş, üstəlik, Koba ötən il də Bayıl həbsxanasına 

salınıbmış,  sonra  sürgün  olunub,  amma  sürgündən  qaçıb 

gəlib, yenidən ələ keçib. 

 Abram başa düşdü ki, Kobanı siyasi dustaq kimi evində 

saxladığı məlum olsa, əlli-ayaqlı gedər. Amma Basya heç nə 

eşitmək istəmirdi, nə evlə, nə uşaqla maraqlanırdı, fikri-zik-

ri Kobanı necə azad eləməklə məşğul idi. “Nikitiç” haralar-

dasa  yoxa  çıxmışdı,  Kamo  Avropadaydı,  Kobasa  sürgündə 

“dincəlirdi”. Belə çıxırdı ki, bütün həyatlarını həsr elədikləri 

iş  uçurum  qarşısındadı.  Bunu  fikirləşdikcə  əsəbləri  gərilir, 

tir-tir  əsməyə  başlayırdı,  bir  neçə  dəfə  də  bütün  qəzəbini 

qulluqçunun  və  Leonun  üstünə  tökmüşdü.  Abram  arvadı-

nın ruhi sarsıntılarının səbəbini başa düşür, amma onu xilas 

eləmək üçün daha əlindən heç nə gəlmirdi. Bir dəfə Basyanı 

həkimə  göstərmək  istəmişdi,  amma  arvadının  əsəbi  etira-

zından sonra fikrindən daşınmalı olmuşdu.

  Öncəduyumunun  işarə  elədiyi  faciə  fevral  günlərinin 

birində,  daha  doğrusu,  fevralın  on  altısında,  səhər  saat  11-

də baş verdi. Xanımın hələ də oyanmadığını görən qulluqçu 

Abramın  tapşırığıyla  ona  baş  çəkmək  üçün  yataq  otağına 

girəndə onu döşəmədə namünasib vəziyyətdə sərilmiş gör-

dü.  Dərhal  nəsə  baş  verdiyini  duyan  qulluqçunun  haray-

həşirinə qaçıb gələnlər Basyanı tez-tələsik Mixaylovsk xəstə-

---

70

xa  nasına  çatdırdılar,  amma  binəva  özünə  gəlmədən  öldü. 

Yataq  otağında  tapılan  şüşə  ölümün  karbon  turşusundan 

baş  verdiyini  aşkara  çıxarırdı.  Əlbəttə,  bu  maddi  səbəb  idi, 

mənəvi  səbəbsə  hələ  Abram  Nussumbaumdan  başqa 

kimsəyə məlum deyildi, o da “sağalmaz xəstəliyə düçar oldu-