Nəzdində Qİda sənayesi kolleci SƏRBƏst iŞ Fənn: Elektrotexnika

C ~ ε.

C ~ S.

 

Müstəvi kondensatorun lövhələri arasında dielektrik olduqda, kondensatorun elektrik tutumu: 

Müstəvi kondensatorun lövhələri arasında dielektrik olmadıqda, kondensatorun elektrik tutumu: 

Müstəvi kondensatorun elektrik tutumunu artırmaq üçün naqillərin S ölçülərini artırırlar və naqillər arasındakı d məsafəni azaldırlar. Dielektrikli kondensatorun C tutumu dielektriksiz C­₀ tutmundan ε dəfə böyük olur: 

С = ε·С₀.


       -  Müstəvi kondensatorun lövhələri arasında dielektrik yerləşdirsək, onun elektrik tutumu ε dəfə artar.
        -  Müstəvi kondensatorun lövhələri arasından dielektriki götürsək onda kondensatorun elektrik tutumu ε dəfə azalar. Əgər kondensatoru sabit gərginlik mənbəyinə qoşsaq və ayırmasaq, onda kondensatorun lövhələri arasındakı gərginlik sabit qalacaq: U = const. Əgər kondensatoru sabit gərginlik mənbəyinə qoşsaq və mənbədən  ayırsaq, onda  kondensatorun yükü dəyişməz qalar: q = const. 

Elektrik dövrələrinin bir iş rejimindən (adətən, periodik) digər iş rejiminə( yenə də periodik) keçməsi prosesinə keçid prosesi deyilir. Bu iki iş rejimi bir-birindən müxtəlif cür fərqlənə bilər, məsələn, sxemdə təsir edən e.h.q. amplitudasının qiyməti, fazası, forması və ya tezliyi, sxemin parametrlərinin qiyməti və eləcə də dövrənin konfiqurasiyası ilə. Periodik rejimə, adətən, sinusoidal cərəyan rejimi, sabit cərəyan rejimi və dövrənin budaqlarında cərəyanın olması rejimi aiddir. Bu rejimlərin analizi və hesabı ilə əvvəlki fəsillərdə tanış olmuşuq. Keçid prosesinin yaranmasına səbəb olan hadisələrə elektrik dövrələrində kommutasiya deyilir. Elektrik dövrələrində keçid prosesləri çox tez gedən proseslərdir; bu proseslərin getmə müddəti saniyənin hissələri ilə ölçülür.

Kommutasiya qanunları. İnduktivlikdə cərəyanın iL və tutumda gərginliyin uc sıçrayışla dəyişə bilməsi komutasiya qanunlarının mahiyyətini təşkil edir. Bunu enerji nökteyi nəzərədən isbat edək. Dövrənin hər bir vəziyyətinə (L və C-yə malik dövrə) maqnit sahəsində və elektrik sahəsində toplanmış müəyyən enerji ehtiyatları uyğun gəlir. Enerjinin sonlu miqdarda dəyişməsi üçün müəyyən müddət lazımdır. Enerjinin qəflətən sıçrayışla a
rtması mənbənin sonsuz gücə mail olması deməkdir:

Bu isə fiziki mənası olmayan bir haldır. Bununlada aşağıda ifadələri verilmiş kommutasiya qanunlarının isbatını aldıq. Induktivlikdə cərəyanın sıçrayışla dəyişə bilməsi və keçid prosesinin başlanğıc anında (t=0) əvvəlki qiymətini saxlaması prinsipinə kommutasiyanın birinci qanunu deyilir.

Tutumda gərginliyin sıçrayışla dəyişə bilməsi və keçid prosesinin başlanğıcında (t=0) əvvəlki qiymətini saxlaması prinsipinə kommutasiyanın ikinci qanunu deyilir. Keçid prosesləri analizinin ümumi prinsipləri. Elektrik dövrələrində keçid proseslərinin riyazi analizi Kirxhof qanunlarının bütün rejimlərə tədbiq olunmasının mümkünlüynə əsaslanmışdır. Kirxof qanunlarından istifadə edib keçid prosesi üçün xətti diferensial tənliklər sistemi alırlar. Həmin tənlikləri bir yerdə həll edib cərəyanların və gərginliklərin ifadələrini təyin edirlər. İnteqrallama sabitlərini kommutasiya qanunlarına əsaslanmış sərhəd şərtlərindən təyin edirlər.

Məlum olduğu kimi sağtərəfli xətti diferensial tənliyin inteqralı verilmiş tənliyin xüsusi həlli ilə uyğun sağ tərəfsiz (bircinsli) tənliyin ümumi həllinin cəminə bərabərdir. Xüsusi həll keçid prosesinin qurtardığı zaman anı ( nəzəri olaraq t=sonsuzluq) üçün götürülür. Bu zaman qərarlaşmış rejim yaranır, cərəyan və gərginliklər dövrəyə təsir edən mənbələrin gərginliyindən asılı olur. Ona görə bu cərəyan və gərginliklərə məcburi cərəyan və gərginliklər deyilir (i_məc, u_məc). Sağ tərəfsiz diferensial tənliyin ümumi həlli maqnit və elektrik sahələrinin dəyişməsi nəticəsində dövrənin hissələrində yaranan cərəyan və gərginlikləri təyin etməyə imkan verir. Bu zaman mənbələrin təsiri nəzərə alınmır. Bu cərəyan və gərginliklər sərbəst cərəyan və gərginlik adlanır (i_sər, u_sər ) Cərəyan və gərginliklərin keçid prosesi zamanı həqiqi qiymətlərini tapmaq üçün sərbəst və məcburu t
oplananlarını cəbri toplayırlar:

T
utumlu sadə dövrələrdə keçid prosesləri. rC dövrəsinin sabit gərginliyə qoşulması : göstərilmiş dövrəyə Kirxhofun ikinci qanununu tətbiq etsək, alarıq:

olduğunu nəzərə alsaq, tənlik belə şəklə düşər:

B
u xətti sağtərəfli diferensial tənliyin xüsusi həlli t = sonsuzluq anı üçün (yəni kondensatorun dolub qurtardığı qərarlaşmış rejim üçün) olaçaqdır:

S
ağ tərəfsiz tənlikdə sərbəst gərginlik yazılmalıdır:

T
ənliyin ümumi həlli belədir:

A
inteqrallama sabitinin sərhəd şərtlərindən u_c(t=0)=0 (komutasiyanın ikinci qanunu) təyin edirik:

B
uradan

i
fadəsində t=0 yazmaqla alarıq :

P kəmiyyəti prC+1=0 xarakteristika tənliyindən təyin edirik:

B
eləliklə,

K

eçid prosesinin axma sürəti

k
əmiyyəti ilə təyin edilir. Bu kəmiyyət zaman ölçüsünə malikdir (san) və dövrənin zaman sabiti adlanır. Dolma prosesi zamanı kondensatorun gərginliyi belə ifadə olunacaq :

C
ərəyanın ifadəsi