Nisa Surəsi 77-80

Birincisi: Nüzul səbəbləriylə əlaqədar rəvayətlər bir-birləriylə ziddiyyət təşkil etməkdədirlər,

bütününün eyni mənas(n)ı vurğuladıqları deyilə bilməz. Bu səbəbdən

bunların üzərində birləşdikləri etibarlı bir məna əldə etmək

mümkün deyil.

İkincisi: Ayə, Yəhudilərlə reallaşdırılan kömək əsaslı ittifaqlar-

la, belə bir ittifaq məzmununda əlaqədar olsa belə, Xristianlarla

əlaqədar olması mümkün deyil. Çünki o dövrdə Müsəlman Ərəblərlə

Xristianlar arasında hər hansı bir müqavilə imzalanmamışdı.

Üçüncüsü: Ayənin eniş səbəbiylə əlaqədar olaraq izah edilən rəvayətlərin

ehtiva etdikləri hadisələrin doğru olduğunu qəbul etsək belə, daha əvvəlki

626 ........................................... əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c. 5

hissələrdə vurğuladığımız kimi, eniş səbəblərinə bağlı rəvayətlərin

böyük bir qisimi, zəif olmaqla birlikdə tarixi olaraq köçürülən hadisələrin,

özlərinə uyğun düşən Quran ayələrinə uyğunlaşdırılmalarından

ibarətdirlər. Bunun bir qorxusu olmamaqla birlikdə, bu hadisələrin

Quran ayələrindən hər hansı birinin ümumi xüsusiyyətini xüsusiyə

çevirdiyini ya da ayənin ləfzi mütləqliyini qeydləndirdiyini

söyləməmiz əsla mümkün deyil. Ayənin zahiri də buna icazə

etməz. Əgər ayənin zahiri, ken idi ləfzindən qaynaqlanan konkret bir

qar/qazancına olmadan, xüsusi bir eniş səbəbi üzündən qeydləndiriləcək

olsaydı, Quranın enişinə həmsöhbət olan xüsusi birliyin ölməsiylə

birlikdə Quran da ölərdi; Quranın eniş əsrindən sonra meydana

gələn hər hansı bir hadisələ əlaqədar olaraq Quranın kanıtsallık xüsusiyyəti

qalmazdı. Belə bir iddianı nə Kitab, nə sünnə, nə də sağlamlığını itirməmiş

ağıl qəbul edər.

Bəzilərinin, "Ayədə keçən 'vəlayət' anlayışını, sevgi duy/eşitmək və

güvənib söykən/dözmək mənasına al/götürmək səhvdir. Ayə, lafızları və axışı

iti-barıyla bu mənadan uzaq olduğu kimi, eniş səbəbi və ayələrin

endiyi sıralardakı Müsəlmanların və Ehlikitabın ümumi vəziyyəti etibarilə

də bundan uzaqdır." şəklindəki iddialarına gəlincə; bu sözlərin

üzərində yaxşıca düşününcə, doğru dürüst bir mənasının olmadığı

nəticəsinə çatarıq. Çünki söz mövzusu təfsirçilərin sözünü etdikləri

nüzul səbəblərinin və ümumi vəziyyətin bu mənadan uzaq

olması, ancaq ayənin bu cür obyektiv faktlara uyğunlaşdırıla bilməməsi vəziyyətində

etibarlı ola bilər. Ayənin dəlalətini, tam əlaqədar olaraq endiyi

inkişafa və ogünkü ümumi vəziyyətə xas etməksə, sübut ediləcək

bir vəziyyət deyil. Tam tərsinə, ayənin zahirinin mütləq ifadəsindən

qəbul edilən dəlil, bunun əksinəni göstərməkdədir. Necə ki təfsirini

təqdim etdiyimiz ayənin mütləq olduğunu və müəyyən bir faktla

qeydlənməsini tələb edəcək bir dəlilin söz mövzusu olmadığını

ifadə etmişdik. Bu səbəbdən ayədə keçən "vəlayət" sevgi duy/eşitmə

mənasını verməkdədir.

Söz mövzusu təfsirçilərin; "Ayə, lafızları və axışı etibarilə belə

bir mənadan uzaqdır" demələri isə, olduqca maraqlıdır. Kaş ki bil-

Maidə Surəsi 51-54 ........................................................... 627

seydim, bu şəxslər, xarakterizə etdikləri və ayənin lafızlarına yüklədikləri uzaq

olma vəziyyətiylə nəyi nəzərdə tuturlar? Hələ lafızlarla da kifayətlənməmiş,

ayənin axışını da buna əlavə etmişlər.

Ayənin sözüklərinin və ya axışının belə bir mənadan uzaq olduğu

necə deyilə bilər ki?! Halbuki "Yəhudiləri və Xristianları vəli əldə etməyin."

ifadəsinin dərhal arxasından, "Onlar bir-birlərinin vəliləridir."

ifadəsinə yer verilir. Bu da göstərir ki, nəzərdə tutulan; sevgi,

birlik və qaynaşma əsaslı dostluqdur. Ittifak və andlaşma xüsusiyyətindəki

dostluq deyil. Çünki "Yəhudi və Xristianlarla andlaşmalar

imzalamayın. Onlar bir-birləriylə andlaşma imzalamışlar" demənin

bir mənas(n)ı olmaz. Qaldı ki, Yəhudilər arasında mövcud olan

və onları bir-birlərinə bağlayan, milli sevgi və qardaşlıq mənasını

ehtiva edən dostluq faktıdır. Xristianlar arasında da bənzəri bir

bağdan söz edilə bilər. Ya da olsa olsa, aralarında din baxımından bir

sevgi və simpatiyadan söz edilə bilər. Yoxsa bunun xaricində aralarında

hər hansı bir andlaşmanın varlığından söz edilə bilməz.

Eyni qiymətləndirməyi, bundan sonra iştirak edən bu ifadə üçün də

edə bilərik: "Sizdən kim onları vəli etsə, o, onlardandır." Ağılı

qiymətləndirmə, bir cəmiyyəti dost əldə edən kimsənin o cəmiyyətdən

olmasını tələb edir. Çünki sevgi və simpatiya, ayrılıqları birləşdirər,

fərqli meyllərə sahib ruhları bir araya gətirər, algılayışların birləşməsini,

əxlaqla-rın əlaqəli olmasını, davranışların bənzəməsini

təmin edər. Bu səbəblə sevgi duy/eşitmə əsaslı vəlayətin yaxşıca yerləşməsindən

sonra, bir-birini sevən iki insanın bir tək nəfsə sahib bir insan

kimi davranmağa başladıqlarını, eyni iradəyə sahibmişlər kimi

rəftarlar sərgilədiklərini, bunlardan birinin, həyat tərzi və əlaqə formas(n)ı

məzmununda o birinin adım/addımını qoyduğu yerə adım/addımını qoyduğunu

görərsiniz.

İşdə bir cəmiyyəti dost əldə edən kimsənin onlardan olmasını, onların

bir fərdi kimi qəbul edilməsini tələb edən vəziyyət budur. Necə ki,

"Bir qövmü sevən onlardandır.", "Adam sevdiyi ilə bərabərdir." deyilmişdir.

Necə ki uca Allah, buna bənzər səbəblərlə müşrikləri vəli

əldə etməyi də qadağan etmişdir: "Ey inananlar! Mənim də düşmənim,

628 ............................................ əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c. 5

sizin də düşməniniz olan kəsləri dost əldə etməyin. Onlar sizə gələn

gerçegi en-qar/qazanc etdikləri halda siz onlara sevgi çatdırırsınız!...

Kim onları vəli əldə etsə, İşdə zalımlar onlardır." (Mumtəhinə, 1-9) Bir

digər ayədə də belə buyurmuşdur: "Allaha və axirət gününə inanan

bir millətin ataları, ogulları, qardaşları yaxud qohumları da

olsa, Allaha və Elçisinə düşmən olanlarla dostluq ettigini görə bilməzsən."

(Mübarizə, 22)

Bir başqa ayədə isə, uca Allah kafirlər -ifadə ümumidir;

bu səbəbdən Yəhudiləri, Xristianları və Müşrikləri birlikdə əhatə edər-

haqqında belə buyurmaqdadır: "Möminlər, möminləri buraxıb da

kafirləri dost əldə etməsinlər. Kim belə etsə, artıq onun üçün

Allahdan heç bir şey yoxdur. Ancaq onlardan qorunmanız məqsədiylə

çəkinməniz başqa. Al/götür-lah sizi özündən çəkindirər." (Al/götürü Imran,

28) Ayənin sevgi və simpatiya xüsusiyyətli dostluğu nəzərdə tutduğu, andlaşma

imzalama və ittifaq qurma xüsusiyyətli dostluğu nəzərdə tutmadığı isə açıqdır.

Qaldı ki, o sırada, yəni Al/götürü Imran surəsinin endiyi sıralarda Peyğəmbərimizlə

Yəhudilər arasında, eyni şəkildə Peyğəmbərimizlə

müşriklər arasında müxtəlif andlaşmalar imzalanmış, ittifaqlar qurulmuşdu.

Qısacası, ağılı qiymətləndirmə baxımından, bir birliyin bir

qövmdən olmasını tələb edən dostluğun sevgi və simpatiya xüsusiyyətli

dostluq ol-duğu, ittifaq qurma və andlaşma imzalama xüsusiyyətli dostluq

olmadığı açıqdır. Əgər "Sizdən kim onları özünə vəli etsə,

o, onlardandır." ayəsinin məqsədi, bu qadağandan sonra, onlarla köməkləşmə

əsasına söykənən ittifaq müqavilələri imzalayanlar, qadağanı

dişləyə günahını əməliyyata/işləmələrindən ötəri, zülm baxımından bu zalımların

birliyinə daxildirlər, şəklində olsaydı, -son dərəcə yersiz

olması bir tərəfə- ayənin lafızları baxımından da uzaq olardı və

belə bir məna əldə etmək üçün, ayədə artıqdan ləfzi qeydlərin

olması lazım idi.

Quranın ifadə tərzinin bir xüsusiyyəti, daha əvvəl caiz olan və cəmiyyət

içində geniş şəkildə tətbiq olunan bir şeyi qadağan edərkən, daha əvvəlki

qanuni hökmü güdmək və köhnədən qüvvədə olan nəbəvi

Maidə Surəsi 51-54 ........................................................ 629

praktikaya hörmət etmək məqsədiylə, buna işarə etməsidir. Bu ayələri

buna nümunə göstərə bilərik: "Allaha ortaq qaçanlar pislikdir, artıq

bu illərindən sonra Məscidi Harama yaxınlaşmasınlar." (Tövbə,

28) "Artıq indi onlara yaxınlaşın və Allahın sizin üçün yazıb təqdir

etmiş oldugunu axtarın və ...yeyin, üçün." (Bəqərə, 187) "Bundan sonra

artıq sənə başqa qadınlarla evlənmək, ...bunları başqa bərabər/yoldaşlarla

degiştirmek halal degildir." (Əhzab, 52) Bunun kimi daha bir çox ayə

nümunə göstərilə bilər.

Bu da göstərir ki, ayənin lafızları və axışı, ehtiva etdiyi vəlayət

anlayışının sevgi və simpatiya xüsusiyyətli dostluq mənasında olmasından

uzaq deyil. Əksinə, əgər ayənin sözüklər və axışı, bir mənadan

uzaq olacaqsa, o da anlayış üçün nəzərdə tutulan digər mənalar olacaq.

Bəzi təfsir alimlərinin, "Ürəklərində xəstəlik ol/tapılanlardan

məqsəd, münafiqlərdir." şəklindəki sözlərinə gəlincə; ayənin axışının

belə bir məna əldə etməyə əlverişli olmadığını irəlidə yeri gəlincə

açıqlayacağıq.

Bu halda, "Yəhudiləri və Xristianları vəli əldə etməyin" ifadəsindən

məqsəd, ruhi olaraq insanları bir-birinə çəkən sevgi və

simpatiyanın qadağan edilməsidir. Çünki bu cür psixoloji bir yaxınlaşma,

iki tərəfin əxlaqi baxımdan bir-birlərini təsir etmələrinə gətirib çıxarar.

Bu da Müsəlmanlar cəmiyyətinin haqqa uyğun gəlmə xoşbəxtliyi əsasına

söykənən dini həyat tərzinin, heva və həvəsə uyğun gəlmə, şeytana tapınma,

fitri həyat xəttindən sapma əsasına söykənən küfr xüsusiyyətli

həyat tərzinə çevrilməsini doğuracaq bir faktdır. Burada, onlardan

Yəhudilər və Xristianlar deyə söz edil-mesinin və gələcək ayələrdə

olduğu kimi "Ehlikitap" deyə danışılmamasının səbəbi,

Ehlikitap təbirinin onların bir şəkildə Müsəlmanlara yaxın olmalarını

xatırlatması və Müsəlmanlarda onlara qarşı bir sevgi duyğusunun

oyanmasına gətirib çıxarmasıdır. Bu səbəbdən sevgi bəsləmənin

qadağan edildiyi bir ifadədə bu anlayışın istifadə edilməsi uyğun düşməzdi.

Sonrakı ayələrin birində, "Ey inananlar, sizdən əvvəl kitab və-

630 ............................................. əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c. 5

rilmiş olanlardan və kafirlərdən dininizi eglence və oyun yerinə

qoyanları dost tutmayın." buyurulmasına gəlincə; burada dost

tutma qadağan edildiyi halda, onlardan danışılarkən Ehlikitap oluşları

ön plana çıxarılırsa da, bunun yanında Allahın dinini əyləncə və

oyun yerinə qoymaqla xarakterizə edilmələri, Ehlikitap xüsusiyyətini bir tərif

xüsusiyyətindən çıxarıb tənqid xüsusiyyəti halına gətirir. Çünki bir birliyə

haqqa çağıran və haqqı açıqlayan bir kitab verilər, bunun ardından

qalxıb Allahın dinini əyləncə və oyun yerinə qoysalar, onlar,

dost əldə edilməməyə hər kəsdən daha layiq olarlar. Belə

kəslərlə birlikdə yaşamaqdan, onlarla eyni müstəvis(n)i paylaşmaqdan

qaçınmaq prioritetli vəzifə xüsusiyyətini qazanar. Belə kəsləri

sevməkdən qaçınmaq qaçınılmaz olar.

"Onlar, bir-birlərinin vəliləridir." ifadəsinə gəlincə; daha əvvəl

də vurğuladığımız kimi, burada keçən "vəlayət"dən məqsəd, nəfslərinin

yaxınlaşmasını, ruhlarının qaynaşmasını tələb edən sevgi və

simpatiya xüsusiyyətli dostluqdur. Onlar bu yaxınlaşma və qaynaşma

nəticəsində heva və həvəsə təbii/tabe olma barəsində görüş birliyi içində

olarlar. Eyni rəftarı sərgiləmək surətiylə, haqqa təpədən baxarlar,

onu qəbul etməyə yanaşmazlar. Allahın nurunu söndürmə mübarizəsində

güc birliyi edərlər. Hz. Peyğəmbərə (s. a. a) və Müsəlmanlara

qarşı bir-birləriylə köməkləşərək birlikdə hərəkət edərlər.

Sanki eyni dinə mənsub bir tək nəfs kimi davranarlar. Əslində aralarında

bir din birliyindən söz edilə bilməz; lakin İslamın onları haqqa

dəvət etməsi, heva və həvəs arxasında qaçmaqdan ibarət olan hədəfləriylə

üst-üstə düşməsi, şəhvani arzularının arxasında heç bir sərhəd və qayda

tanımadan qaçmalarına, dünya zövqlərinə dilədikləri kimi

dalmalarına mane olması, onları görüş birliyi içində hərəkət etməyə

idarə etmiş, Müsəlmanlara qarşı bir əl kimi olmalarını tələb etmişdir.

İşdə aralarındakı şiddətli düşmənliyə və nifrətə baxmayaraq iki

birliyi, yəni Yəhudiləri və Xristianları bir-birlərinə yaxınlaşdıran,

bir-birlərinə çevirən, Yəhudilərin Xristianları, Xristianların Yəhudiləri,

bəzi Yəhudilərin digər bəzi Yəhudiləri və bəzi Xristianla-

Maidə Surəsi 51-54 .................................................... 631

rın digər bəzi Xristianları dost əldə etmələrinin, sevmələrinin səbəbi

budur. "Onlar, bir-birlərinin vəliləridir..." ifadəsinin şifahi olaraq

mübhəm oluşuyla verilmək istənən mesaj da budur. Bu baxımdan

cümlə, "Yəhudiləri və Xristianları vəlilər əldə etməyin." ifadəsinin

səbəbi xüsusiyyətindədir. Bu baxımdan belə bir məna əldə edirik:

Onları dostlar əldə etməyin; çünki onlar, aralarındakı şiddətli ayrılıqlara,

parçalanmışlıqlara baxmayaraq bir-birlərinin dostlarıdır, sizə qarşı

əməkdaşlıq edərlər. Sevgi və simpatiyayla onlara yaxınlaşmanız sizə bir

fayda gətirməz.

"Onlar, bir-birlərinin vəliləridir." ifadəsindən başqa bir məna

çıxarmaq da mümkündür. Belə ki: Onları dost əldə etməyin; çünki

siz an-cak onların sizə dost olduqlarını düşündüyünüz bir qisimini,

digər bir qisiminə qarşı köməklərindən faydalanmaq üçün dost əldə edərsiniz;

lakin bunun sizə bir faydas(n)ı olmayacaq. Çünki onlar, bir-birlərinin

dostudurlar; özlərinə qarşı sizə kömək etmələri gözlənilə bilməz.

"Sizdən kim onları özünə vəli etsə, o, onlardandır. Allah, zalım

cəmiyyəti doğru yola çatdırmaz." Ayənin orijinalındakı "yetevelle" sözünün

məsdəri olan "et/ət-tevelli" vəli əldə etmək, dost əldə etmək deməkdir.

"Min" ədatı isə, tabıq (bütündən bir parçanı ifadə etmək)

üçündür. Bu səbəbdən belə bir məna əldə edirik: "İçinizdən kim

onları dost əldə etsə, o, onlardan biri olar."

Burada bir sadələşdirmə söz mövzusudur. Bu sadələşdirmə nəticəs(n)i,

möminlərin bəziləri, Yəhudilərin və Xristianların bəziləri halına

gəlirlər. Bu da bizi bu nöqtəyə aparır ki: Iman, qarışıq və ya dəqiq,

bulanıq və ya aydın olmaq baxımından müxtəlif dərəcələri olan bir

həqiqətdir. Bunu bir çox Quran ayəsindən qəbul etmək mümkündür:

"Onların çogu, ancaq ortaq qaçanlar olaraq Allaha inanarlar." (Yusuf,

106) İşdə imanda ol/tapılması olabiləcək olan bu qarışıqlığı və

bulanıqlığı, bir sonrakı ayədə uca Allah ürək xəstəliyi olaraq ifadə

etməkdədir: "Ürəklərində xəstəlik ol/tapılanların... onların arasında

koşuştuklarını görərsən."

Demək ki, görünüşcə möminlərdən olsalar da, dost əldə edən bu

632 ........................................ əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c. 5

insanları, uca Allah Yəhudilər və Xristianlardan saymaqdadır. Ən/en

azından bunlar iman demək olan hidayət yolunu izləməməkdədirlər.

Əksinə, onların izlədikləri yolu izləməkdədirlər. Bu yol da onları

hara aparırsa, bunları da oraya aparmaqdadır.

Buna görə uca Allah, möminlərin içində iştirak edən bu bir qisim

insanları Yəhudi və Xristianların bir qisimi olaraq qiymətləndirməsini,

"Allah, zalım cəmiyyəti dogru yola çatdırmaz." ifadəsiylə səbəbləndirməkdədir.

Bu səbəbdən ifadənin mənas(n)ı belə olar: Sizdən

onları dost əldə edən kimsə, onlardandır; sizin yolunuzu

izləməməkdədir. Çünki iman yolu, ilahi hidayət yoludur. Onları

dost əldə edən bu adam isə, onlar kimi zalımdır. Allah da zalımlar birliyini

hidayətə çatdırmaz.

Ayə, görüldüyü kimi, sırf möminlərdən onları dost əldə edənləri,

onların yerlərinə qoymaqla kifayətlənmiş, bunun detal xüsusiyyətli nəticələrinə

toxunmamışdır. Hərçənd ayənin ləfzi bir qeydlə məhdudlaşdırılmamışdır;

lakin məqsəd, "Oruc tutmanız sizin üçün daha xeyirlidir." (Bəqərə,

184) "Namaz, pis və igrenç şeylərdən daşınmağa çağırar. Əlbəttə Allahı

xatırlamaq daha böyükdür." (Ənkəbut, 45) ayələrində və bənzəri

digər ayələrdə olduğu kimi ölçü bəyanı olduğu üçün, detal xüsusiyyətli

nəticələndirər baxımından ayənin mübhəm olduğunu qəbul etməliyik. Bu səbəbdən

detal xüsusiyyətli bir məsələdə hökm vermək üçün bu ifadədən

dəlil əldə etmək barəsində sünnənin açıqlayıcılığına ehtiyac

vardır. Bu mövzuda detallı məlumat əldə etmək üçün fiqh elminə

müraciət etmək lazımdır.

"Ürəklərində xəstəlik ol/tapılanların... onların arasına koşuştuklarını

görərsən." Bu ifadə, əvvəlki ayədə iştirak edən, "Allah, zalım cəmiyyəti

dogru yola çatdırmaz." ifadəsinə bağlı bir detal xüsusiyyətindədir. Buna

görə, ilahi hidayət, bunların -pozğunluqdan ibarət olan- hallarını əhatə etmədiyi

üçün, onların arasında koşuşturuyorlar, bu mövzuda eşitməyə

dəyməyəcək bəhanələr çıxarırlar. Uca Allah, "onların arasında

koşuştuklarını..." buyurur da, söz gelimi "onlara doğru koşuştuklarını..."

buyurmur. Çünki onlar, onlardandırlar; pozğunluq

baxımından onların yerini tutmuşlar. Bu halda bunlar, başlarına

bir fəlakət gəlməsindən qorxduqları üçün bu şəkildə

Maidə Surəsi 51-54 .......................................................... 633

fəlakət gəlməsindən qorxduqları üçün bu şəkildə koşuşturmuyorlar,

belə bir şeydən qorxmaları da söz mövzusu deyil. Bu,

Peyğəmbər (s. a. a) və möminlər tərəfindən özlərinə yönələ biləcək

bir tənqidi və ayıblamağı sovmaq üçün uydurduqları bir bəhanədir.

Onları bu şəkildə onların arasında koşuşturmaya itələyən şey,

onları -Yəhudiləri və Xristianları- dost əldə etmiş olmalarıdır.

Hər zülmün və qərblin bir gün yox olub getməsi, zülmü və qərbli

əsas alan/sahə bir həyat sisteminin rüsvayçılığının ortaya çıxması və haqq

kimi görünən üsullarla batil hədəflərə yönələnlərin ümidlərinin

suya düşməsi qaçınılmazdır. Necə ki uca Allah, "Allah, zalım cəmiyyəti

dogru yola çatdırmaz." buyurarkən bu gerçəyə diqqət çəkmişdir.

Bu səbəbdən uca Allahın bir fəth bəxş etmək və ya qatından bir

əmr endirmək surətiylə onların, etdiklərindən peşmanlıq duy/eşitmələrini,

görünüşlərinin saxta olduğunun, söylədiklərinin yalan olduğunun

möminlər tərəfindən bilinməsini təmin etməsi qaçınılmazdır.

Bu şərh ilə, "Allah, zalım cəmiyyəti dogru yola çatdırmaz." ifadə-

sinden sonra "Ürəklərində xəstəlik ol/tapılanların..." ifadəsinə

yer/yeyər veril-mesinin səbəbi də aydın olur. Daha əvvəl zalımların işlədikləri

zülm etibarilə məqsədlərinə çata bilməmələrini ifadə etdiyi

mənas(n)ı açıqlamışdıq.

Buna görə, haqqında danışılan bu kəslər, ürəklərində olmayan bir

görünüşlə Hz. Peyğəmbərin (s. a. a) və möminlərin qarşısına çıxmaları

baxımından münafiq kəslərdirlər. Bu xüsusiyyətlərindən ötəri

də Yəhudi və Xristianlar arasında təlaşla koşuşturmalarını

də "başlarına bir fela-ketin gəlməsindən qorxmaq" şəklində

şərh edirlər. Halbuki bu davranışlarının, ürəklərində gizli olan

duyğularıyla üst-üstə düşən gerçək şərhi, Allahın düşmənlərini dost

əldə etmələridir. Iki yüzlülüklərinin altındakı niyə/səbəb budur. Mömin görünüb

içlərində küfrü saxlamaq mənasında münafiq oluşlarına gəlincə,

ayələrin axışından belə bir mənas(n)ı qəbul etmək mümkün deyil.

Bəzi təfsir alimləri, mövzuyla əlaqədar olaraq köçürülən rəvayətləri

də dəlil olaraq göstərərək, burada Abdullah b. Übey və yoldaşla-

634 .......................................... əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c. 5

rı kimi münafiqlərin nəzərdə tutulduğunu söyləmişlər. Buna görə, bu

münafiqlər, bir tərəfdə möminlərlə birlikdə oturub qalxır, onlara

şirin görünməyə çalışırdılar, bir tərəfdən də Yəhudi və Xristianlarla

dostluq qurur/quruyur, köməkləşmə və həmrəylik əsaslı andlaşmalar

edirdilər. İki tərəfi birdən idarə edirdilər. Hər vəziyyətdə qazanclı

çıxmaq və qibtə ilə baxılmaq üçün, fərdi mənfəətlərini qoruma

məqsədinə istiqamətli olaraq təmkinli davranırdılar. Bu səbəbdən tərəflərdən

hansının başına bir fəlakət gəlsəydi, bu ustaca siyasətləri

sayəsində özləri etibarda olacaqdılar!

Lakin söz mövzusu təfsirçilərin izah etdikləri, ayələrin axışı ilə

hör-tüşmüyor. Çünki ayələrin axışı, onların Allah qatından Müsəlmanlara

bəxş edilən bir fəth və ya bir lütf səbəbindən onların peşmanlıq

duy/eşidəcəkləri gözləməsini ifadə etməkdədir. Nəzərdə tutulan fəth,

Məkkənin fəthi və ya Yəhudi qalalarının və Xristian məskunlaşma vahidlərinin

fəthi ya da buna bənzər bir inkişafdır. Bu təqdirdə isə,

onların peşmanlıq duy/eşitmələrinin bir mənas(n)ı olmaz. Çünki onlar, iki

tərəf nezdində də özlərini zəmanətə al/götürəcək ehtiyatlı bir rəftar

içində idilər. Ehtiyatlı davranan insan isə, peşman olmaz. Bu səbəbdən,

onlar baxımından bir peşmanlığın reallaşması, ancaq bir dəfədə

möminlərdən qopub, Yəhudi və Xristianlara qatılmaları, sonra

başlarına bir fəlakət gəlməsi vəziyyətində söz mövzusu ola bilər.

Eyni şəkildə uca Allahın, əməllərinin boşa gedəcəyi, sonunda

hüsrana uğrayacaqları istiqamətindəki şərhləri də ancaq belə bur

vəziyyətdə qarşılıq tapmış olar: "Bütün səyləri boşa çıxmış, itirənlərdən

olmuşlar." Burada nəzərdə tutulan vəziyyət də, onların

münafiq ol-maları, mənfəətləri və istəkləri üçün ehtiyatlı bir tutum sərgiləmələri

ilə uyğun gəlmir. Çünki başına gəlməsindən qorxduğu bir

şeyə qarşı özünü qoruyacaq şəkildə ehtiyatlı bir tutum içinə girən

insanın, qorxduğu şeyin reallaşmaması vəziyyətində, bu tutumundan

zərərli çıxmasının bir mənas(n)ı yoxdur. Çünki ehtiyatlı davranmaq,

ağılı bir tutumdur və bundan ötəri nə peşmanlıq duyul/eşidilər,

nə tənqid haqq edilər.

Ancaq bunu söyləyə bilərlər: Onların tənqid edilmələrinin səbəbi, ilahi

Maidə Surəsi 51-54 ................................................... 635

qadağanı tapdalamaları, Allahın fəth vədini inandırıcı tapmamalarıdır.

Bu çıxarsama özü etibarilə doğru olsa belə, ayədə, buna bağlı

ləfzi bir dəlil əldə etmək mümkün deyil.

"Ümid edilər ki Allah, fəth ya da öz qatından bir iş gətirər də onlar,