Nizami SÜleymanov

Xorasan uğrunda döyüş. I Şah İsmayıl mərkəzləşmiş 
Azərbaycan dövləti yaratmaq və Ağqoyunlu dövlətinin tərki-
bində olan əraziləri bu dövlətin tərkibinə qatmaq uğrunda 
mübarizəyə başı qarışdığı dövrdə Məhəmməd Şeybani xan Xo-
rasanı ələ keçirməyə çalışırdı. 1507-1508-ci illərdə Şeybanilər 
Xorasanı ələ keçirdikdən sonra Kirman və Yəzdə talanedici 
yürüşlər edirdilər. Onlar Xorasan uğrunda mübarizəni şiələrə 
qarşı “müqəddəs müharibə” şüarı ilə həyata keçirirdilər. Xora-
san uğrunda mübarizə Səfəvilərlə Şeybanilər arasında düşmən-
çiliyə səbəb olmuşdu. 
Şeybani xanın I Şah İsmayıla göndərdiyi məktubda haki-
miyyətdən əl çəkməsi, tabe olması haqqında sərt tələbləri mü-
qabilində İsmayıl onun yanına iki dəfə elçi göndərərək yü-
rüşləri dayandırmağa çağırdı. Şeybani xan cavabında bildirdi 
ki, dərvişlər və onların övladları dövlət idarəsi ilə deyil, 
ibadətlə məşğul olmalıdırlar. O, Səfəvi şahına darğa kimi müra-
ciət etmişdi. I Şah İsmayıl isə cavabında bildirdi ki, o, 
Məşhəddəki səkkizinci İmam Rza məqbərəsini bir “dərviş” 
kimi ziyarət etmək niyyətindədir və buna görə də Xorasana 
qoşunla gələcəkdir. 
1510-cu ildə I Şah İsmayıl Xorasan üzərinə yürüşə 
başladı. O, Cam yaxınlığında əsir götürdüyü özbək əsgərlə-
rindən Şeybani xanın Mərvdə olduğunu öyrəndi. Ona görə də 
qoşunu Herata doğru deyil, Mərv üzərinə göndərdi. Şeybani 
xanın qızılbaşlara qarşı göndərdiyi ordu məğlubiyyətə uğradı. I 
Şah İsmayıl noyabrın 28-də Mərv qalasına yaxınlaşdı. Mərv 
qalasının möhkəmliyini görən İsmayıl Şeybani xanı qaladan 

---

23 
çıxarmaq üçün hiyləyə əl atdı. Ordunu qalanın mühasirəsindən 
çəkərək, şəhərin 3 fərsəxliyində (10 km) yerləşdirdi. Əmir xan 
Mosullunu isə bir dəstə ilə qalanın ətrafında olmağı, Şeybani 
xan qaladan çıxarkən “qaçmağa üz qoymağı” tapşırdı. Şeybani 
xan I Şah İsmayılın Azərbaycana doğru geri çəkildiyini zənn 
edərək qaladan çıxdı və Mosullunun 300 nəfərlik dəstəsini 
təqib etməyə başladı. Bu zaman I Şah İsmayılın göndərdiyi elçi 
gətirdiyi məktubu Şeybani xana çatdırdı. Məktubda I Şah 
İsmayıl geri çəkilmək məcburiyyətində qaldığını, qışı Xora-
sanda qalaraq yazda özbəklər üzərinə yenidən yürüş edəcəyini 
bildirirdi. Məktubu oxuduqda Şeybani xan qızılbaşların həqi-
qətən geri çəkilməsinə inandı və onlar üzərinə hücum etmək 
qərarına gəldi.
1510-cu il dekabrın 1-də Şeybani xan İsmayılın əsas qo-
şunu ilə qarşılaşdı. Sayca çox olan qızılbaşlar Şeybani qo-
şununu darmadağın etdilər. Məhəmməd Şeybani xan öldürüldü. 
Mərv qələbəsi nəticəsində Amudəryaya qədər bütün Xorasan 
Səfəvilərin hakimiyyəti altına keçdi. Herat, Mərv və Bəlx 
şəhərləri daxil olmaqla Xorasan Azərbaycan Səfəvi dövlətinin 
tərkibinə qatıldı. I Şah İsmayıl ələ keçirdiyi bu ölkələrdə siyasi 
birlik yaratmaqla, böyük bir imperatorluq yaratmağa nail oldu. 
İmperatorluq Fəratdan Qəndahara, Qafqazdan Hind okeanına 
qədər 2.800.000 km
2
–dən ibarət geniş bir ərazini əhatə edirdi.