Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti p a r a z I t o L o g I ya
TIRIK HAYVONLARNI GELMINTLAR BILAN ZARARLANISHINI
Yüklə 3,75 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Terini onxoserkozga tekshirish.
- Gelmintozlarni immunologik usulda aniqlash.
- Gelmintozlarni epizootik aniqlash.
- Diagnostik gelmintsizlantirish.
- Idеntiv o„quv mаqsаdlаri
- Uchinchi sаvоlning bаyоni: Gelmintlarning oraliq xo„jayinlarini tekshirish.
- Shoxli qо„ng„izlarni gelmitologik tekshirish.
- Yomg„ir chuvalchanglari.
|
TIRIK HAYVONLARNI GELMINTLAR BILAN ZARARLANISHINI ANIQLASH VA LABORATORIYADA TEKSHIRISH USULLARI Qonni gelmintlarga tekshirish. Qonda Filyariata kenja turkumiga oid nematodlarning lichinkalari mikrofilyariylarni uchratish mumkin. Ular quyuq qon tomchisida ham bо„ladi. Buning uchun hayvon qulo-g„idan bir tomchi qon olib, buyum oynasiga tomiziladi va usti qoplag„ich oyna bilan yopiladi, sо„ng mikroskopda tekshiriladi. Mikro-filyariylar harakatchan bо„ladi, shuning uchun ham ularni topish oson. Agarda juda quyuq qon tomchisida mikrofilyariylar tezda kо„rinmasa, u vaqtda qondagi shaklli elementlarning turtilib harakatlanishidan sezish mumkin. Ikkinchi, birmuncha murakkabroq usul ham bor. Fibrinsizlanti-rilgan qondan tayyorlangan quyuq qon tomchi quritilib, gemoliz qilinadi va Romanovskiy usuli bilan bо„yalib tekshiriladi. Bunday surtmadan lichinkalarni о„lchash, ularning tuzilishini kо„rish va qaysi urug„ yoki turga mansubligini aniqlash mumkin. Lichinkalarni bir joyga tо„plab tekshirishning samaradorligini oshi-rish mumkin. Buning uchun T.I. Popova quyidagi usulni tavsiya etadi: bо„yin venasidan olingan bir necha kub santimetr qon 4% li limonli nordon natriy eritmasi bilan 1:10 nisbatda aralashtiriladi, keyin distillan-gan suv bilan 1:7 yoki 1:10 nisbatda suyultirilib, sentrifugada aylantiri-ladi va olingan chо„kma mikroskopda tekshiriladi. Shu maqsadda Fyulleborn bir necha ml qonni 95 ml (5% li formalin eritmasidan, 5 ml sirka kislotasining tuzli eritmasidan tashkil topgan) murakkab eritma aralashmasi bilan aralashtirishni taklif qilgan. Hosil bо„lgan aralashma sentrifugada aylantirilib, chо„kma mikroskopda tekshiriladi. Bu parafil-yarioz yaralaridan tomayotgan qonni tekshirish bilan tasdiqlanadi. Bunday qondan bir tomchisi buyum oynasiga tomizilib, 10 baravar kо„p distillangan suvda suyultirilib, mikroskopda qaralganda parafilyariyning tuxum va lichinkalari aniqlanadi.
joylarida tо„planadi. Bularni topish uchun teri biopsiya qilinadi: qorin devorlarining pastki qismida bir oz joyining juni qirqilib, dezinfeksiya qiluvchi eritmalar bilan artiladi, sо„ngra teri pinset yor-damida ushlanib, Kuper qaychisi bilan suli doni kattaligida qirqib olinadi va yod eritmasi suriladi. Teri parchasi esa probirkaga solinib, og„zi namlangan paxta bilan mahkam berkitiladi. Laboratoriyada bu teri parchasi soat oynasiga quyilgan fiziologik eritmaga joylashtiriladi. Qaychi va preparoval igna bilan mayda tolalarga ajratiladi, sо„ngra namunaning hammasi sentrifuga probkalariga solinib, bir necha soat 37–38° li termostatga qо„yiladi. Teridan chiqqan mikroonxotserkalarning harakatchanligini saqlab qolish uchun fiziologik eritma teng miqdorda qon zardobi bilan aralashtiriladi. Namuna termostatda turgandan keyin teri tolalari olib tashlanib, qolgan qismi suziladi yoki sentrifugada aylantirilib, chо„kma mikroskopda tekshiriladi. Mikroonxotserkalar juda harakatchan bо„lgani uchun osonlik bilan topiladi. Gelmintozlarni immunologik usulda aniqlash. Xuddi yuqumli kasalliklar singari, gelmintoz kasalligida ham turli darajada immunitet bо„ladi va antitela paydo bо„lishi kuzatiladi. Hozir kо„pgina gelmintoz kasalliklarda immunologik diagnostika metodi ishlab chiqilgan va ular tajribada tekshirilgan. Lekin bu usullarning kо„pchiligi hozircha veterinariya tajribasida qо„llanilmaydi, chunki bu biopreparatlar sanoatda yetarli miqdorda ishlab chiqarilmayotir. Gelmintozlarni epizootik aniqlash. Ayrim vaqtlarda olingan epizootologik ma‟lumotlarga asoslanib, ba‟zi gelmintoz kasalliklariga taxminiy tashxis qо„yish mumkin. Bu tashxisni tirik yoki о„lgan hayvonlarda о„tkazilgan maxsus tekshirishlar bilan tasdiqlash kerak. 1. Mollari moniyezioz bilan zararlangan xо„jaliklarda may, iyun oylarida qо„zilar kо„plab о„ladi. Shularga kо„ra moniyeziozga taxminiy tashxis qо„yish mumkin. 2. Telyazioz avj oladigan iyun, avgust oylarida xо„jalikdagi juda kо„p qoramollarda konyunktivit va keratit belgilari kuzatiladi. Shunga kо„ra telyaziozga taxminiy diagnoz qо„yish mumkin. Kо„pgina gelmintoz kasalliklarning aniq klinik belgilari ma‟lum vaqtda paydo bо„ladi. Kasallikning avj olishi mamlakatning turli mintaqalarida turli vaqtlarga tо„g„ri keladi. Taxminiy tashxis qо„yishda yilning fasli hisobga olinib, ma‟lum joylar uchun xos sharoitlarni hisobga olish kerak. Diagnostik gelmintsizlantirish. Gelmintozlarga aniq tashxis qо„yish uchun kerakli dorilardan foydalanib, hayvon oshqozon-ichagidan birorta gelmint yoki uning lichinka hamda bо„g„inlarini ajratish diagnostik gel’mintsizlantirish deyiladi. Diagnostik gelmintsizlantirish hayvonlarning ayrim belgilariga kо„ra jinsiy voyaga yetmagan gelmintlar qо„zg„aydigan kasallik borligiga shubha tug„ilganda о„tkaziladi. Bunday vaqtda boshqa laboratoriya usulidan foydalanib bо„lmaydi, chunki kasallik qо„zg„atuvchi gelmintlar voyaga yetmaganligi sababli tezak yoki boshqa organizmga keraksiz ajratmalar bilan bо„g„in, tuxum yoki lichinkalar ajratmaydi. Diagnostik gelmintsizlantirish uchun kasallanganligiga shubha qilingan 5–6 bosh hayvon ajratilib, alohida boqiladi va ularga terapevtik dozada kerakli antigelmintik beriladi. Sо„ngra 1–2 kun ushbu hayvonlarning tezagi tо„planib, qо„zg„atuvchini topish uchun gelmintoskopik usulda tekshiriladi. Xо„jalik sharoitida kavsh qaytaruvchi hayvonlarning moniyeziozi, gо„shtxо„r hayvonlarning sestodozlari, chо„chqa askaridozi va parrandalarning askaridozi kabi kasalliklarga tashxis qо„yishda diagnostik gelmintsizlantirish kо„proq о„tkaziladi.
1. Hayvonlarni tirik davrida gelmintologik tekshirish usullari haqida ma‟lumot bering.
zararlanishini tekshirish usullari to„g„risida ma‟lumot berish. Idеntiv o„quv mаqsаdlаri: 1. O`lgan hayvonlarni gelmintlar bilan zararlanishini tekshirish usullari haqida ma‟lumot bera oladi.
Hayvon о„lgandan keyin gelmintozlarga tashxis qо„yish, о„likni yorish vaqtida, sо„yilgan mol nimtalarini tekshirganda topilgan gelmint-larga hamda organ va to„qimalardagi patologoanatomik о„zgarishlarga qarab bajariladi. Qо„zg„atuvchilari, deyarli, katta gelmintlar bо„lganligi uchun hayvon о„ligini patologo-anatomik yorganda ayrim gelmintoz-larni (askaridoz, fassiolyoz, diktiokaulyoz, metastrongilyoz va boshqalar kabi) aniqlash mumkin. Lekin qator gelmintozlar mayda gelmintlar tomonidan qо„zg„atiladi. Hayvon о„ligini maxsus gelmintologik usulda yorib kо„rgandagina ularga aniq diagnoz qо„yish mumkin. O„lgan hayvonlarni bir qancha xil gelmintologik yorib tekshirish usullari mavjud: 1. Hayvonlarni akad. K.I. Skryabin usulida tо„liq gelmintologik yorib tekshirish. Bu
hayvonning hamma organ va tо„qimalaridagi gelmintlarni topish va yig„ish uchun foydalaniladi. 2. K.I. Skryabin usuli bо„yicha hayvonlarning ayrim organlarini tо„liq yorib tekshirish. Bunda ayrim organlarning gelmintlar bilan qanchalik zararlanganlik (diktiokaulyozda о„pka, fassiolyozda jigar) darajasi aniqlanadi. 3. Notо„liq gelmintologik yorish bunda о„lgan hayvon odatdagi patologo-anatomik yoriladi va birmuncha katta, kо„zga kо„rinadigan gelmintlar (askaiida, moniyeziylar) topiladi. 4. R.S. Shuls va Shohnazarova usulida о„lgan hayvoniar porsial gelmintologik yoriladi. Bunda organlarining ayrim qismlari tekshirilib gelmintlari olinadi.
yorganda har qaysi turdagi hayvonning anatomik tuzilishi hisobga olinadi (kavsh qaytaruvchi hayvonlarda oldingi qorinlar, parrandalarda fabritsiyeva sumka, havo xaltachalari). O„lgan molni yorishdan oldin uning tanasi tekshiriladi, sababi mol tanasida yaralar, hasharot va kanalar bо„lishi mumkin; sо„ngra teri shilinib teri osti tо„qimalari kо„zdan kechiriladi, navbat bilan qorin bо„shlig„i, kо„krak qafasi yorilib, har bir organ alohida idishlarga (tog„ora, paqir, kyuveta) solinadi. Ichki organlar ajratib olinganda qorin va kо„krak bо„shliqlari kо„zdan kechiriladi, bosh va orqa miya, kо„z kosasi ajratib tekshiriladi. Burun hamda og„iz bо„shliqlari kо„riladi. Bо„g„in, ayrim guruh muskullari (trixinellaga) tekshirilgandan keyin organlar ajratib olinadi va alohida yorilib, takror yuviladi yoki kompression usulda tekshiriladi. Har qaysi organni takror yuvib tekshirish juda qiyin, kо„p miqdorda suv, turli idishlar va vaqt talab qilinadi. Faqat oshqozon, ichaklar, jigar va о„pka yuviladi xolos, oxirida qolgan chо„kma oz-ozdan qora kyuvetaga olinib, lupa ostida tekshiriladi. Odatda, organ va tо„qimalar kompression usulida kam tekshiriladi. Olingan tо„qima yoki organ (ichak devorlaridan olingan shilliq) ikkita kompression yoki boshqa predmet oynalari orasida rangsiz holatga kelguncha eziladida, sо„ngra lupa yoki mikroskop ostida tekshiriladi. Topilgan gelmintlar tо„qimalar orasidan asta-sekin ajratib olinadi. Shuningdek, bu usulda kо„pincha gelmintlarning oraliq xо„jayinlari ham tekshiriladi. Hazm organlar (qizilо„ngach, oshqozon, ingichka ichak, yо„g„on ichak, jigar, oshqozon osti bezi) bir-birlaridan ajratilib, alohida idish-larga solinadi, sо„ng ular yoriladi. Bunda qizilо„ngach qaychi bilan uzunasiga kesilib, uning devorida bо„lishi mumkin bо„lgan gelmint va о„simtalarni kо„rishga harakat qilinadi. Sо„ngra qizilо„ngach devorlari-dan shilliq olib, predmet oynacha orasiga qо„yiladi va kompression usulda tekshiriladi. Oshqozon pastki devori tomonidan yorilib, ichidagi massalar silindr idishga solinadi. Sо„ngra oshqozon ham shu idishda yuviladida, aralashtirilib 5–10 daqiqa tindiriladi. Oshqozonning shilliq pardasidan qirindi olinib, kompression usulda tekshiriladi. Aralashma tindirilgandan keyin suvning yuqorigi qismi asta-sekin tо„kiladi va qolgan chо„kmaga qaytadan suv quyilib, yana chо„kma tinguncha yuviladi. Sо„ngra chо„kma mikroskop yoki lupa ostida tekshiriladi. Parrandalarning ikkita: bezli va muskulli oshqozoni bо„ladi. Bezli oshqozonni yorganda uning devorlari kyuvetada yuvib olinadi. Sо„ngra qorin devorlari tarang tortilib, yorug„ga tutiladi. Shunday qilganda, bezlarining ichidagi dumaloq qizil rangli tetramer parazitlarini kо„rish mumkin. Muskulli oshqozon bilan bezli oshqozon oralig„ida exinuriy kabi nematodalarni tugunlarga о„ralgan holda topish mumkin. O„rdaklarning bezli oshqozoni seroz pardasi orqali qaralganda, undagi yong„oq kattaligidagi tugun ichida nematodalar (gistrixis) borligi aniqlanadi. Muskulli oshqozon qaychi bilan uzunasiga kesilib devori ag„dariladi va kyuvetada yuviladi, sо„ng takror yuvilib tekshiriladi. Keyinchalik qorinning shilliq pardasidan kutikula ajratib olinib, uning ostida bо„lishi mumkin bо„lgan streptokor bilan amidastom parazitlarini topish mumkin. Ingichka va yо„g„on ichaklar ayrim idishlarga solinib, suv quyiladi va charvidan ajratiladi. Keyin ichak qaychi bilan uzunasiga kesiladi hamda ichidagi ximus yoki tezak silindr idishga solinadi. Uning shilliq pardalari ham qirib, yuvib shu idishga solinadi. Olingan massa takror yuviladi va chо„kma mikroskop yoki lupada tekshiriladi. Yо„g„on ichak ham xuddi shu tarzda tekshiriladi. Parrandalarning о„n ikki barmoqli ichagi, ingichka ichagi, kо„richagi va tо„g„ri ichaklari ham alohida tekshiriladi. Ulardan topilgan gelmintlar ham bо„lak idishlarga olinadi. Jigar oq kyuvetkaga solinadi, о„t pufagi esa alohida idishga yorib qо„yiladi va ustiga suv quyiladi hamda bir necha marta yuviladi. Idishdagi jigarga ham suv quyib, qaychi bilan о„t yо„llari bо„ylab kesiladi, keyin qo„1 bilan maydalab eziladi, takror yuvib olingan chо„kma tekshiriladi. Oshqozon osti bezini qo„1 bilan maydalab ezilgandan keyin takror yuvib tekshiriladi. Nafas olish organlari: hiqildoq, kekirdak va bronxlar uzunasiga yorib kо„riladi, shilliq pardalardan namuna oiib, kompression usulda tekshirish kerak. O„pka parenximasi ustiga suv quyib maydalanadi va u ham takror yuvib cho„kma tekshiriladi. Jinsiy organlar. Ularning shiliiq pardalari ham qirindi olish, takror yuvish va kompression usullarda tekshiriladi. Siydik ajratuv organlari, buyrak makroskopik kо„rikdan keyin kesilib, buyrak jomi kо„riladi. Parenximasi kompression usulda tekshiriladi. Siydik pufagi va siydik yо„llari yorilib kо„riladi, shilliq pardasidan qalin qirindi olib tekshiriladi. Siydikning о„zi takror yuvish usuli bilan tekshiriladi. Kо„zlar yorilib, ichki muhit, kо„z konyunktivi takror yuvib tekshiriladi. Miya (bosh miya va orqa miya) mayda bо„lakchalarga bо„linib, kompression usulda lupa bilan kо„riladi. Yurak va boshqa qon tomirlar fiziologik eritmada yoriladi, sо„ngra takror yuvib chо„kma lupa ostida tekshiriladi. Qorin va kо„krak qafasidagi suyuqliklar ham takror yuvib tekshiriladi.
Muhоkаmа uchun sаvоllаr: 1. O`lgan hayvonlarni gelmintlar bilan zararlanishini tekshirish usullari to„g„risidagi ma‟lumotlarni bayon qiling.
tekshirish usullari to„g„risida ma‟lumot berish. Idеntiv o„quv mаqsаdlаri: 1. Gelmintlarning oraliq xo„jayinlarini tekshirish usullari to„g„risida ma‟lumot bera oladi.
Gelmintlarning oraliq xo„jayinlarini tekshirish. Hayvonlarni tekshirish yо„li bilan gelmintologik sharoitlarning ayrim tomonlari aniq-lanadi, xolos. U hayvonlar bilan tashqi muhit о„rtasidagi hamma munosabatlarni, gelmintozlarning tarqalish yо„llarini yoritmaydi. Shuning uchun hayvonlar (parazitlarning asosiy xo„jayini) dagi gelmintozlarni tekshirish bilan birga oraliq xо„jayinlarini ham tekshirib, tanasida gel- mintlar lichinkasi bor yо„qligini bilish katta ahamiyatga ega. Oraliq xо„jayinlarni tekshirish shuning uchun ham zarurki, qator gelmin-tozlarning qо„zg„atuvchilari biogelmintlar, ya‟ni faqatgina oraliq (ayrimlari qо„shimcha) xо„jayin ishtirokida rivojlanadi. Oraliq xо„jayinni tekshirish va ularning tanasida gelmint lichinkalarining bor-yо„qligini aniqlash juda oddiy, oson va foydali bо„lgani sababli xо„jalikda gel- mintozlarning borligini, qanchalik tarqalganligini, hayvonlarga yuqtirayotgan manbai hamda invazion elementlarning oraliq xо„jayin tanasida saqlanish muddatini aniqlash imkonini yaratadi. Hayvonlarni gelmintologik tekshirish natijasi hamma vaqt oraliq xо„jayinlarni tekshirishdan olingan ma‟lumotlar bilan tо„Idiriladi. Ikkita asosiy va oraliq xо„jayinlarni tekshirish natijasigina xо„jalikda gelmin-tologik sharoitni aniqlash hamda gelmintozlarning prognozini bilib, profilaktika tadbirlarini о„z vaqtida tashkil qilish imkoniyati yaratiladi. Mollyuskalar (chuchuk suvda hamda
quruqlikda yashaydiganlari), qisqichbaqasimonlar (sikloplar, dafniya, yonlab suzarlar, suv xо„tigi), yomg„ir chuvalchangi, hasharotlar (pashshalar, chivinlar, ninachilar, chumolilar va qо„ng„izlar), tuproqda yashovchi kanalar gelmintlarning oraliq xо„jayini bо„lishi mumkin. Epizootologik jihatdan har qaysi turdagi oraliq xо„jayinning 1m 2 yaylovdagi sonining eng kо„p bо„lishi katta ahamiyatga ega. Ular qanchalik kо„p, zich bо„lsa, hayvonlar gelmintozlar qo„zg„atuvchilarining yuqumli holatdagi tuxumi va lichin-kalari bilan zararlashi shuncha kо„p bo„ladi. Quruqlikda yashaydigan oraliq xо„jayinlar har xil joylarda: gо„ngda, ochiq molxonada, yaylovlarda yashashi mumkin. Gelmintlarning suvda yashaydigan oraliq xо„jayinlari ayniqsa, ariq bо„ylarida, kо„lmaklarda, suv о„tlarida kо„p bо„ladi. Mana shunday xо„jayinlari kо„p bо„lgan yaylovlarda boqilgan chorva mollari, parrandalar biogelmintoz qo„zg„atuvchilari bilan kо„proq kasallanadi. Oraliq xо„jayinlar tanasidagi gelmint lichinkalarini topish uchun ularni ushlagan zamon (yaxshisi tirik holda) binokulyar, lupa yoki juda katta qilib kо„rsatadigan mikroskopda tekshirish kerak. Gelmint lichinkalari oraliq xо„jayin tanasida turli rivojlanish bosqichida bо„lishi mumkin, lekin ularning invazion lichinkalari tezroq kо„zga tashlanadi. Oraliq xо„jayinlarni tekshirganda ma‟lum turdagi gelmint lichinkalari bilan ular ekstensiv (foiz) va intensiv (lichinkalar soni) zararlanganligi aniqlanadi. Xо„jalikda gelmint lichinkalarini topish uchun kо„pincha shoxli qо„ng„iz, sovutli kanalar, yomg„ir chuvalchanglari, suvda va quruqlikda yashovchi mollyuskalar, yonlabsuzarlar, suv xо„tigi, dafniya va sikloplar tekshiriladi. Shoxli qо„ng„izlarni gelmitologik tekshirish. Bu qо„ng„izlar barcha hayvonlar gо„ngida yashaydi. Shoxli qо„ng„izlar chо„chqalarning ingichka ichagida parazitlik qiluvchi makrokantorinxlarning oraliq xо„jayinlari hisoblanadi. Parazitning lichinkasi (akantellalari) birmuncha katta (5 mm uzunlikda), rangi oq bо„lib, qо„ng„izlarning imago, lichinka va g„umbak davrlaridagisini yorib mikroskopda qaralganda yaxshi kо„rinadi. Sovutli kanalar – kichkina (1 mm uzunlikda) bо„lib, yaylovlarda yerning yuza qismida yashaydi. Ushbu kanalar kavsh qaytaruvchi hayvonlarning ingichka ichaklarida parazitlik qiluvchi moniyeziylarning oraliq xo„jayinlari hisoblanadi. Moniyeziy lichinkalarini – sistiserkoidlarini topish uchun predmet oynasiga sovutli kanalardan qо„yib, bir tomchi suv tomiziladi va lupa ostida parchalagich igna bilan kanalar mayda qismlarga bо„linadi. Sо„ngra ikkinchi oyna bilan yopib, mikroskopda tekshiriladi. Moniyeziy lichinkalari (sistiserkoidlar) oval shaklda, diametri 0,15–0,19 mm, 4 ta sо„rg„ichi va dum tomonida ortig„i bо„ladi. Sistiserkoidlar juda ham nozik bо„lganligi uchun kompression (ikki oynaning orasida ezish) usulida tekshirish mumkin emas.
yashash sharoitiga kо„ra ikki guruhga bо„linadi. Ayrim avlodlari Lumbricus, Eisenia vakillari nam tuproqda va gо„ngda yashaydi. Ular chо„chqa metastrongilidlarining oraliq xо„jayinlaridir. Spiral shaklidagi metastrongilid lichinkalari chuvalchangning qizilо„n-gach va qon tomir tо„qimalarida joylashadi. Ularni topish uchun yomg„ir chuvalchangi tanasining oldingi qismini kesib olib, ikkita buyum oynasi orasida ezib, kompression usulda tayyorlangan preparat mikroskopda tekshiriladi. Boshqa avlodlarga kiruvchi yomg„ir chuvalchanglari (Criodrilus, Eophila) loyqa suvlarda yashaydi. Ular о„rdaklarda gistrixoz va porrotsekoz qо„zg„atuvchi gelmintlarning oraliq xо„jayinlaridir. Gistrixis lichinkalari juda katta (3 sm uzimlikda), rangi oq, yaltiroq bо„ladi. Porrotsekum lichinkalari oldingi tur lichinkalardan taxminan о„n marta kichik (2,5–3 mm), ular zararlangan yomg„ir chuvalchanglarini kompression usulda mikroskopda tekshirganda yaxshi kо„rinadi.
mollyuskalar turli hududlarda uchraydi, ya‟ni chuchuk suv mollyuskalari ko„lmak suvlarda, suvi sekin oqadigan va oqmaydigan ariqlarda, hovuzlarda, sholipoyalarda uchrasa, quruqlikda yashaydigan mollyuskalar nam-zax joylarda, tog„ yon bag„rilaridagi o„tloqzorlarda, bedapoyalarda va ariq bo„ylarida ko„plab tarqalgan. Chuchuk suvda yashovchi mollyuskalar, asosan chorva mollarida parazitlik qiluvchi so„rg„ichlilar sinfi vakillarining oraliq xo„jayinlari hisoblanadi. Chuchuk suv mollyuskalarini trematodalar sinfi vakillari lichinkalari bilan zararlanganligini aniqlash uchun oqmaydigan ko„lmak suvlardan va sholipoyalardan qorinoyoqli mollyuskalar qo„lda yig„ib olinib tekshiriladi. Chuchuk suv mollyuskalarini chorva mollari gelmintlarining lichinkalari bilan zararlanganligini tekshirish uchun Petri shisha idishga 3–5 ta mollyuskalar solinib, preparoval ignalar yordamida titiladi. So„ngra maydalangan mollyuskalar ustiga bir necha tomchi suv tomizilib, har bir mollyuskani alohida-alohida mikroskop ostida tekshiriladi. Tekshirish jarayonida mollyuskalarning turi, yoshi, katta-kichikligi, tekshirilgan vaqti va har bir mollyuskadan topilgan trematoda lichinkalarining tur tarkibi va soni alohida daftarga yozib boriladi. Chuchuk suv mollyuskalari kompressor usulida ham tekshiriladi. Buning uchun kompressor orasiga 25–30 ta mayda va o„rtacha kattalikdagi chuchuk suv mollyuskalari joylashtirilib, kompressor vint-larini qotirish natijasida kompressor orasidagi mollyuskalar eziladi va bu materiallar mikroskop ostida ko„rilib, mollyuskalarning trematodalar lichinkalari bilan zararlanganligi aniqlanadi. Suv mollyuskalarini predmet oynasiga qo„yib preparoval igna yordamida titib mikroskop ostida tekshirish ham
mumkin. Albatta, tabiiy sharoitda chuchuk suv mollyuskalari har xil trematodalar turlari lichinkalari bilan zararlangan bo„ladi. Parazit lichinkalari asosan mollyuskalarning jigarida uchraydi. Yirik suv mollyuskalari odatda, chig„anog„idan ajratib olinadi va mikroskopda tekshiriladi. Trematodalar lichinkasi serkariylar itbaliqqa o„xshash bo„lib, mikroskop ostida harakatlanayotgan holatda ko„rinadi. Ma‟lumki, qo„y va echkilar hamda ularning yovvoyi turlari o„pkasida parazitlik qiluvchi nematodalardan protostrongilidlar oilasining vakillari uchun oraliq xo„jayinlar sifatida ayrim tur quruqlikda yashaydigan qorinoyoqli mollyuskalar ishtirok etadi. Quruqlikda yashaydigan mollyuskalarni protostrongilidlar lichinkalari bilan zarar- lanishini aniqlash usulini J. Azimov, Ya. Ubaydullayev va V. Ukolovlar ishlab chiqqan (1971). Bu usulni bajarish uchun Petri likopchasi, pintset va lupa kerak bo„ladi. Quruqlik mollyuskalari Petri likopchasiga 20–30 tadan joylashtrilib, usti ikkinchi likopcha bilan yopiladi. 3–5 minutdan keyin mollyuskalar likopcha devoriga yopishib, harakatlana boshlaydi. Petri likopchasini 3–5 minut
quyoshda qoldirib, mollyuskalarning faolligini oshirish mumkin. Mollyuskalar oyoqlari likopcha yuzasiga yopishganda, prostostrongilidlar bilan zararlangan mollyuskalar oyoq-larida qora rangdagi nuqtalar ko„rinadi.
Yüklə 3,75 Mb. Dostları ilə paylaş:
|