Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti tabiiy fanlar fakulteti

II. Asosiy qism
2.1 Sho‘radoshlarga mansub ismaloqning turkumlari va saksavul
Sho‘radoshlarga mansub ismaloq turkumining O‘zbekistonda 2 turi o‘sadi. Ulardan bin rezavor ismaloq bo‘lib, u ziravor o‘simliklar qatorida ekiladi. Rezavor ismaloq bir yillik o‘simlik, poya va barglari ovqatga ishlatiladi. Ikkinchisi Turkiston ismalog‘i. U bir yillik, ikki uyli begona o‘t. Qumli cho‘llarda saksovul turkumiga oid oq va qora saksovul o‘sadi. Bulaming ikkalasi ham uncha yirik bo‘lmagan daraxtlardir. Barglari juda mayda. Saksovullar martning oxiri - aprelning boshlarida o‘sa boshlaydi va gullaydi. Sen- tabming ikkinchi yarmidan boshlab saksovullaming yon- g‘oqcha mevalari yetiladi. 5 ta gulqo‘rg‘on bargchalardan qanotchalar hosil bo‘ladi. Saksovul barglarining mayda, tangachasimon bo‘lishi va bir yillik novdalaidan bir qismining to‘kffishi uning issiq va quruq ho‘l sharoiti la yashashga moslashganligining belgisidir. Saksovulning poyasi qimmatbaho yoqilg‘i, bir yillik novdalari va mevalari chorva mollari uchun ozuqa hisoblanadi. Bundan tashqari, saksovullar ko‘chma qumlami mustahkamlashda keng qo‘llaniladi. Sho‘radoshlarning aksariyat turlari gipsli va sho‘rli cho‘l o‘tloq- laridagi asosiy yem-xashak o‘sim- liklari qatoriga kiradi. Masalan, te- resken, izen, sho‘rak, donasho6r turkumlariga oid o‘simliklar tuyalar va qorako‘l qo‘ylari uchun to‘yimli ozuqadir. Cherkezning bargi va mevasidan olinadigan dori tibbiyot- da qon bos m li pasaytMsh uchun ishlatiladi. Itsigakdan olinadigan za- harli modda - anabazin qishloq xo‘jaligiga zarar keltiruvchi hasharotlarga qarshi kurashda qo‘llanadi Bundan tashqari, saksovullar ko'chma qumlarni mustahkamlashda keng qo'llaniladi.Sho'radoshlarning ko'pchilikturlari gipsli va sho'rli cho'l o'tloqlaridagi asosiy yem-xashak olsimliklari qatoriga kiradi. Masalan, teresken, ebalak, sag'an, izen, baliqko'z, sho'rak, quyonjun, donasho'r turkumlariga oid o'simliklarni tuyalar va qorako'l qo'ylari kuzda ishtaha bilan yeydi. Jzen, chtfgon va keyreukni madaniy yem-xashak o'simtiklari qatoriga kiritish ustida O'zbekiston Fanlar akademiyasining «Botanika» ilmiy-ishlab chiqarish markazida ilmiy tekshirish ishlari olib borilmoqda. Cherkezning bargi va mevasidan olinadigan dori tibbiyotda qon bosimini pasaytirish uchun ishlatiladi. Itsigakdan olinadigan zaharli modda - anabazin qishloq xo'jaligiga zarar keltiruvchi hashoratlarga qarshi kurashda qo'llanadi. O'zbekistonda sho'radoshlar oilasiga mansub 44 turkumga oid 200 ga yaqin tur o'sadi. Bu oilaga mansub 8 ta tur Respublika Qizil kitobiga kiritilgan.