Nizomiy nomidagi toshkent davlat

4-MAVZU: BIOLOGIK XILMA-XILLIKNI SAQLASH MUAMMOLARI

“Muammo” organayzerini tо‘ldiring

Muammoning turi	Muammoning kelib chiqish sabablari	Muammoni yechish yo‘llari va sizning xarakatingiz
Biologik xilma-xillikni saqlash

5. MAVZU: CHIQINDILAR MUAMMOSI VA UNI HAL ETISH YO‘LLARI

Keys bayoni: Bugungi kunda insoniyat uchuneng og‘ir global muammo isish havfidir. Global isish muammosi yoki issiqxona effektiga asosiy sabab, atmosferaga har xil gazlarining kо‘p chiqarilishi yoki antropogen oqibatlar ta’siridir. Sivilizatsiya natijasida sanoat va texnika rivojlandi, avtomobillar soni keskinkо‘paydi, о‘rmonlar, о‘tloqlar kamayishi ^{tufayli atmosferada CO}2 <sup>gazi miqdori oshdi. Sanoat chiqindilari qayta

ishlanmasligi ham atmosferaga chiqadigan CO</sup>2 ^{gazining oshib ketishiga} sabab bо‘lmokda. Demak, u yoki bu tarzda hosil bо‘lgan karbonat angidrid va boshqa zararli gazlar havoga tarqaladi, ularning kо‘zga kо‘rinmaydigan zarrachalari g‘ira-shira pardalar hosil qilib, havoda muallaq suzib turadi.

Keys savollari:

1. 
   Issiqlik effektining asosiy mexanizmini izohlang?
   
2. 
   Ozon muammosini izohlang. Manba:
   
   1. 
      О‘.E.Xо‘janazarov, SH.T. Yakubjonova, “Ekologiya va tabiatni muhofaza qilish” о‘quv qо‘llanma, 2018 yil.
      
   2. 
      Xо‘janazarov О‘.E. va boshqalar. Ekologiya va barqaror taraqqiyot ta’limi. T. 2014.
      

5. MAVZU: О‘RTA OSIYOLIK ALLOMALARNING EKOLOGIK MEROSI

Buyuk mutafakkirlarimiz Abu Nasr Forobiy (A), Abu Ali ibn Sino (B), Abu Rayhon Beruniy (C)larga mansub asarlarni ajrating va mos raqamlarni jadvalning “javobi” qismiga yozing.

	1)Saydana
	2)Kitob almabodi al-insonia
	3)Mineralogiya
	4)Kitob ash-shifo
	5)Qadimgi avlodlardan qolgan yodgorliklar
	6)Risolat fi-azo al-inson
	7)Ixsoa al-ulum va al-ta’rif
	8)Tib qonunlari
	9)Kitob fi-azo al-hayvon

javobi	A-	B-	C-

5. MAVZU: MUHIT VA EKOLOGIK OMILLAR

Hayvonlarda suv balansini idora etish usullarini ajrating va jadvalning о‘ng tomoniga mos raqamlarni qо‘ying.

1. 
   ichish.
   
2. 
   terida yog‘ tо‘planishi.
   
3. 
   terining muguz qatlami.
   
4. 
   siydik qopida suv jamg‘arish.
   
5. 
   yugurish.
   
6. 
   reabsorbsiya.
   
7. 
   terlash.
   
8. 
   suv manbaini topish.
   
9. 
   guanin moddasini ajratish.
   

№	Hayvonlarda suv balansini idora etish usullari	Javob raqamlar
1.	Morfologik
2.	Fiziologik
3.	Xulqiy hatti-harakatlar

5. MAVZU: ASOSIY EKOLOGIK OMILLAR VA ORGANIZMLARNING EKOLOGIK GURUHLARI

Topshiriqlarni bajaring:
Asosiy ekologik omillarga kо‘ra tirik organizmlarning guruhlarini ajrating va jadvalning о‘ng tomoniga mos raqamlarni qo‘ying.

1. 
   gidrofit.
   
2. 
   termofil.
   
3. 
   sitsofit.
   
4. 
   mezofit.
   
5. 
   geliofit.
   
6. 
   kserofit.
   
7. 
   sukkulent.
   
8. 
   fakultativ geliofit.
   
9. 
   psixrofil.
   
10. 
    gidatofit.
    

12. 
    sklerofit.
    
13. 
    gigrofit.
    

№	Asosiy ekologik omillar	Javob raqamlar
1.	Namlik omiliga kо‘ra guruhlar
2.	Yorug‘lik omiliga kо‘ra guruhlar
3	Harorat omiliga kо‘ra guruhlar

5. MAVZU: MUHITGA ORGANIZMLARNING MOSLASHISHI

Adabiyotlardan foydalanib quyidagi jadvalni tо‘ldiring:

Suv muhitining vakillari	Tuproq muhitining vakillari	Havo muhitining vakillari	Tirik organizmlarda yashovchilar

5. MAVZU. SUV MUHITIGA ORGANIZMLARNING MOSLASHISHI

Topshiriqlarni bajaring
1. Gidrofitlar (A), mezofitlar (B), kserofitlar (C)ga xos xususiyatlarni aniqlang va jadvalning “javobi” qismiga yozing.

1) о‘rtacha namlikka moslashgan
2) barglari metamorfozlashgan
3) yozgi tinimga о‘tadi
4) mexanik tо‘qimasi kuchsiz rivojlangan
5) barglari yirik-yirik
6) ildiz sistemasi kuchsiz taraqqiy etgan
7) barglari qirqilgan, tuklar bilan qoplangan
8 ) vegetatsiya davri qisqa
9) vegetativ organlari shilliq bilan qoplangan
10) yarmi suvda yarmi quruqlikda joylashgan
11) vaqti-vaqti bilan suv talab qiladi
12) ildizi uzun bо‘lib, yerning chuqur qatlamidan suv oladi
javobi	A-	B-	S-

5. MAVZU: ORGANIZMLARNING MUHITGA MOSLASHUVI

Tо‘g‘ri fikrlarni aniqlang. Jadvalga “ha” yoki “yo’q” sо‘zdarini yozing. Abiotik omillarga quyidagi guruhlar kiradi.

1. 
   Iqlim, yorug‘lik, harorat, havo, namlik (har xil shakllardagi yog‘ingarchiliklar, tuproqning namligi, havoning namligi, qor qoplami);
   
2. 
   Edafik (yoki tuproq. gurunt) - tuproqning mexanik va kimyoviy tarkibi, tuproqlarning fizik xossalari.
   
3. 
   Moslanuvchanlik-organizmlarning biror bir muhitga yoki sharoitga moslashishi
   
4. 
   Topografik (yoki orografik)-relyef sharoiti.
   
5. 
   О‘zgaruvchanlik –bir turga kiruvchi organizmlar о‘rtasidagi farqlar.
   
6. 
   Yorug‘lik, harorat, havo, namlik
   
7. 
   Tuproqning mexanik va kimyoviy tarkibi, tuproqlarning fizik xossalari Javob:
   

A	B	C	D	E	F	G

5. MAVZU: TUPROQ MUHITIGA ORGANIZMLARNING MOSLASHISHI

FSMU texnologiyasi

Savol	Tuproqning pestitsidlar bilan ifloslanishi
F-fikringizni bayon eting
S-Fikringiz bayoniga sabab kо‘rsating
M-kо‘rsatilgan sababingizni isbotlovchi dalil keltiring
U- fikringizni umumlashtiring

5. MAVZU: TIRIK ORGANIZMLARNING HAYOTIY SHAKLLARI.

T.A.Rabotnov о‘simliklar jamoasidagi о‘simliklar hayotini yoshi bo‘yicha quyidagi asosiy davrlarga bо‘lingan tariflari bilan juftlang.

№	Tarifi	№	Atamalar
1	О‘simliklarning yoshi kattalashgan sari generativ kо‘payish xususiyatini yo’qotadi, shundan boshlab о‘simlikning qarish davri kuzatiladi.	A	Latent davri.
2	О‘simlik hayotida sporalar yoki urug‘lar bilan kо‘payishning boshlanishi bilan tavsiflanadi.	V	Virginil davri.
3	Bunda о‘simlik spora, urug‘ yoki mevalar hosilda	S	Generativ

	tinim davrida uchraydi. Tinim davri har xil о‘simliklarda har xil davom etadi. Qulay sharoyt vujudga kelishi bilan о‘nib chiqadi. Terakning urug‘i hayotchanligini 3-4 kundan to 3 haftagacha saqlay oladi, bazi bir begona о‘t о‘simliklar esa urug‘ining hayotchanligini bir necha о‘n yillab saqlay oladi.					davr.
4	Bu davrda о‘simlikning nihollik, yosh о‘simliklar va voyaga yetgan holatidir. Nihollar yosh о‘simliklardan urug‘palla barglarining bо‘lishi bilan farqlanadi.				D	Senil (qarilik) davri.
Javob:		1 -	2 -	3 -			4 -

5. MAVZU: О‘SIMLIK VA HAYVONLARDAGI SUTKALIK, OYLIK VA YILLIK MAROMLARI

Quyidagi terminlarni tо‘g‘ri berilgan ta’riflari bilan juftlang.

1	biologik ritm		A	rivojlanish siklidagi fiziologik о‘zgarishlar kun uzoqligiga bog‘liq bо‘lmagan turlar
2	fotoperiodizm		B	aniq bir vaqt oraliqlarida organizmlardagi aniq bir fiziologik jarayonlarning ketma ket kechishi bu-
3	neytral		C	tabiatning mavsum boyicha rivojlanishi qonuniyatlarini о‘rganuvchi fan bu -
4	fenologiya		D	kun uzoqligining mavsum buyicha о‘zgarishiga tirik organizmlarning reaksiyasi bu -
Javob:		1-			2 -	3 -	4 -

5. MAVZU: POPULYATSIYALARNING ASOSIY XUSUSIYATLARI

Mavzular bо‘yicha keys-stadi texnologiyasi asosida topshiriqlar tо‘plamiga javob bering.

Keys bayoni: Populyatsiyalar eksponensial qatorlarda о‘sishi mumkin, agarda atrof muhit oziq-ovqat, joy, havo, namlik, issiqlik, yashash makoni va boshqa omillar bilan tо‘g‘ridan-tо‘g‘ri ta’minlansa yaxshi natija beradi. Siz ehtimol kо‘rgan bо‘lishingiz mumkin, ya’ni meva pashshalari pishgan mevalar yoki boshqa mevalar yaqinida pirpirab uchadi. Meva pashshalari ilmiy laboratoriyalarda tez о‘sish imkoniyatiga ega sanaladi. Pashshalar probirka kulturasida saqlanadi va maxsus tayyorlangan oziqa parchalari bilan boqiladi.

Keys savollari: 1. Siz bu standart о‘stirish metodi yoki boshqa metodlar orqali ham populyatsiyaning tezroq о‘sishiga erishishini ta’minlay olasizmi? 2. Birgina ekologik omil meva pashshasi populyatsiyasining о‘sishiga ta’sir kо‘rsata oladimi?

Manba: Ma’ruza matnidan “Populyatsiyalar ekologiyasi” mavzusi, О‘.E.Xо‘janazarov, SH.T. Yakubjonova, “Ekologiya va tabiatni muhofaza qilish” о‘quv qо‘llanma, 2018 yil.

Keys tahlili: Populyatsiyaning eksponensial о‘sishi organizmlar soni ortishining potensial imkoniyatini tavsiflaydi. Tabiiy populyatsiyalarda eksponetsial о‘sish juda qisqa vaqt davomida kuzatilishi mumkin. Bunda populyatsiya umuman juda katta tezlik bilan о‘sadi. Cheklovchi tashqi muhit sharoitida kо‘pchilik tirik organizmlar uchun populyatsiyalar sonining logistik о‘sishi xosdir.

Talabalarga metodik kо‘rsatma:

1. 
   Manbadan “Populyatsiyalar dinamikasi” bо‘limini diqqat bilan о‘qib chiqing.
   
2. 
   Tashqi muhitning eksponensial о‘sishdagi о‘rni qanday bо‘lishi mumkinligini aniqlang.
   
3. 
   Ilmiy laboratoriyada meva pashshasining jadal о‘sishi jarayonini izohlang.
   
4. 
   О‘zlashtirilgan ma’lumotlar asosida keys savollariga javob variantingizni yarating.
   
5. 
   Javob variantingizni kichik guruhning boshqa vakillari bilan muhokama qiling va umumiy javob variantini shakllantiring.
   

Keysni yechish jarayoni: Manbadan “Populyatsiyalar dinamikasi” bо‘limini diqqat bilan о‘qib chiqiladi, meva pashshasining ochiq tabiatda va ilmiy laboratoriyada maxsus probirkalardagi kulturalarda о‘sish tempi aniqlanadi, о‘zlashtirilgan ma’lumotlar asosida keys savollariga javob varianti yaratiladi, javob varianti kichik guruhning boshqa vakillari bilan muhokama qilinadi va umumiy javob varianti shakllantiriladi.

5. MAVZU: POPULYATSIYA TUZILMALARI (YOSH, JINS, HULQIY, FAZOVIY)

Quyidagi savollarga yozma tarzda javob tayyorlang.

1. 
   Populyatsiyaning yosh tuzilmasi.
   
2. 
   Populyatsiyaning jins tuzilmasi.
   
3. 
   Populyatsiyaning fazoviy tuzilmasi.
   
4. 
   Populyatsiyaning etologiyasi (hulqiy) tuzilmasi.
   

5. MAVZU: BIOTSENOZ, BIOGEOTSENOZ XUSUSIYATLARI

1. 
   Biogeotsenozning asosiy komponentlari atmosfera, tog‘ jinislari, suv, о‘simlik va hayvonot dunyosi hisoblanadi.
   
2. 
   О‘rmon chо‘l, о‘tloq, sо‘v xavzasi ekotizimga misol bula olmaydi.
   
3. 
   Produsentlar- bu guruhga hayvonlar kiradi.
   
4. 
   Konsumentlar- yashil о‘simliklar bo‘lib, ular quruqlikdagi har qanday biogeotsenozning asosiy tarkibi va energiya manbai sifatida xizmat qiladi.
   
5. 
   Redusentlar о‘simlik qoldig‘i va hayvon jasadi o‘zida energiya saqlaydi.
   
6. 
   Biomassa deganda -jamoadagi barcha tirik organizmlar umumiy og‘irligining yig‘indisi tushiniladi.
   
7. 
   Tabiiy biogeotsenozlar bilan agrotsenozlar о‘rtasida farqlar kо‘zatilmaydi. Javob:
   

A	B	C	D	E	F

5. MAVZU: BIOSFERA HAQIDA VERNADSKIY TA’LIMOTI. NOOSFERA

Atamalar raqamini ularning ta’rifi bilan juftlang.

1	Ekologiya	A	Ekologiya bir-biri bilanо‘zaro bog‘liq organizmlar va ularning ekologik muhit munosabati yoki organizmlar guruhining muhitga yoki tirik organimlar bir-biri va yashash muhiti bilanо‘zaro munosabatlari haqidagi fandir.
2	Biosenoz	B	Biosenoz – bu tirik organizmlar guruhlari bо‘lib, ular turlar tarkibiga va ular bir-birlariga bog‘liq, aniq makonni egallaydi.
3	Ekosistema	S	Ekosistema ekologiyaning asosiy funksional birligi bо‘lib, unga tirik organizmlar va muhit omillari kabi komponentlar kiradi, ular bir- biriga ta’sir qiladi.
4	Biosfera	D	Biosfera (yunoncha “bio”- hayot, “sfera”- shar) haqidagi ta’limot
5	Sinekologiya	E	Sinekologiya (“sin”-yunoncha sо‘z bо‘lib, uning birgalikda). Biogeosenolar tuzilishi va xossalarini ayrim о‘simlik va hayvonturlarining о‘zaro aloqalarini hamda ularning tashqi muhit bilanmunosabatlarini о‘rganadi.
6	Autekologiya	F	Autekologiya (“autos-yunoncha sо‘z bо‘lib, “о‘zi” deganma’noni bildiradi) ayrim turlarning

			ular yashab turganmuhit bilanmunosabatlarini, turlarning qanday muhitga kо‘proq va uzviy moslashganini yoritadi.
7	Populyatsion ekologiya	J	Populyatsion ekologiya (“populyasion” fransuzcha sо‘z bо‘lib, “aholi” deganma’noni bildiradi) populyasionlarning tuzilishi va dinamikasini о‘rganadi, ma’lum sharoitlarda turli organizmlar sonini о‘zgarishi sabablarini tekshiradi

5. MAVZU: BIOSFERADA MODDA VA ENERGIYA ALMASHINUVI

1. Berilgan rasmlardan foydalanib, biosferada moddalar va energiyaning oziq zanjiri orqali berilishini sxemada ifoda eting.

Javob

5. MAVZU: MATEMATIK MODELLASHTIRISH METODINI TAHLILI

Matematik modellarni tuzish etaplari ketma-ketligini tо‘g‘rilab joylashtiring.

1

1-bosqich

A

modellashtirish kerak bо‘lgan real xodisalarni о‘rganib chiqish

2	2- bosqich		B	model asosida hisoblash va natijalarni haqiqatdan bor narsa bilan solishtirish
3	3- bosqich		C	о‘rganilayotgan jarayonni ta’riflab beruvchi matematik nazariyasini ishlab chiqish
Javob:		1-			2 -	3 -

5. MAVZU: TIRIK ORGANIZMLARNING BIOKIMYOVIY XUSUSIYATLARI VA FUNKSIYALARI

Biosferadagi tirik organizmlarning funksiyasi va kechadigan jarayonlarni bir biriga moslashtiring.

№	Funksiyalar		№		Jarayonlar
1	Energetik		A		Organik moddalarning parchalanishi. Oksidlanish-qaytarilish jarayonlari
2	Tо‘plovchi (akkumulyativ)		B		Moddalarning yerning tortish kuchiga qarshi yo’nalishda kо‘chirilishi
3	Parchalovchi (destruktiv)		C		Fotosintez, energiyaga boy bо‘lgan moddalarning parchalanishi, ozuqa zanjirlari orqali energiya va moddalarning о‘tkazilishi
4	Muhit hosil qiluvchi		D		Organizmning tana tuzilishi uchun zarur moddalarning hayot faoliyati natijasida tо‘planishi
5	Transport (migratsiya)		E		Tashqi muhitning fizik-kimyoviy xususiyatlarini о‘zgartirish
Javob:		1 -		2 -		3 -	4 -	5 -

5. MAVZU: EKOTIZIMLARNING О‘ZIGA XOS XUSUSIYATLARI

1. Biogeosenoz va ekotizimlarning bir-biridan farqlarini aniqlang va jadvalni tо‘ldiring.

1. 
   Tabiiy hodisa hisoblanadi.
   
2. 
   Ma’lum tabiiy chegaraga ega bо‘lgan fazoviy birlik;
   
3. 
   Qо‘shni biogeosenozlardanfitosenozi bilanajralib turadi.
   
4. 
   Biogeosenoz tarkibiga odam kirmaydi,
   
5. 
   Tabiiy yoki butunlay sun’iy hodisa bо‘lishi mumkin.
   
6. 
   Funksional birlik bо‘lgani uchunqо‘shni ekotizimlardanajralib turishi shart emas.
   
7. 
   Yirik ekotizimlar odatda odam ta’sirida bо‘ladi.
   

Biogeosenoz			Ekotizim
1	Tabiiy hodisa hisoblanadi	1		Tabiiy yoki butunlay sun’iy hodisa bо‘lishi mumkin
2	Ma’lum tabiiy chegaraga ega bо‘lgan fazoviy birlik	2		Funksional birlik bо‘lgani uchun qо‘shni ekotizimlardan ajralib turishi shart emas.
3	Qо‘shni biogeosenozlardan fitosenozi bilan ajralib turadi,	3		Yirik ekotizimlar odatda odam ta’sirida bо‘ladi.
4	Biogeosenoz tarkibiga odam kirmaydi	4		Ekotizimlarda ma’lum chegara yo’q

5. MAVZU: EKOTIZIMDA MODDA VA ENERGIYA О‘ZGARISHI

Ekotizimdagi moddalar almashinuvida qatnashadigan guruhlarning ketma-ketligini ifodalagan holda tegishli raqamlarni kataklarga yozing.

5. MAVZU: ATMOSFERANING TARKIBI VA TUZILISHI

1. 
   Topshiriq. Atmosferaning kimyoviy tarkibini manbalar yordamida aniqlashtiring.
   
2. 
   Topshiriq. Klasterni tо‘ldiring.
   

25-MAVZU: MUHOFAZAGA OLINGAN HUDUDLAR HAQIDA TUSHUNCHA

1. 
   topshiriq. Tushirib qoldirilgan sо‘zlarni yozing.
   

Surxon qо‘riqxonasi florasi tarkibiga oilaga

mansub endemiklardir.

tur yuksak о‘simliklar kiradi va ulardan

turi

2. 
   topshiriq. “Muammo” organayzerini tо‘ldiring
   

Muammoning turi	Muammoning kelib chiqish sabablari	Muammoni yechish yo‘llari va sizning xarakatingiz
Biologik xilma-xillikni saqlash

26-MAVZU: “QIZIL KITOB” NING AHAMIYATI

О‘zbekiston “Qizil Kitobi”ga kiritilgan yo‘q bо‘lib ketayotgan endemik tur baliqlarining rasmlari ostiga nomlarini qo‘ying

1. 
   Topshiriq.
   

1) Orol sanchari (tikanbaliq); 2) Amudaryo katta kurakburuni (qilquyruq);

3) Orol moylabdori; 4) Orol bakrasi

2. 
   Topshiriq. О‘zbekiston “Qizil Kitobi”ga kiritilgan hayvonlar turlarini aniqlang va jadvalga har bir rasm ostiga mos raqamlarni yozing.
   

Buxoro bug‘usi; 2) Qulon; 3) Burama shoxli tog‘ echkisi; 4) Oqboshli qumoy;

5) Sayg‘oq

27-MAVZU: EKOLOGIK MADANIYATNI SHAKLLANTIRISHNING О‘ZIGA XOS XUSUSIYATLARI

1. 
   Ekologik ta’limning barqaror rivojlanishdagi roli?
   

1. 
   tabiatga mexr uyg‘otish.
   
2. 
   tabiat bilan jamiyatning birligi va uyg‘unligi.
   

v) tabiatda barcha jonsiz va jonli tarkib birligi.

g) qadriyatlarni xurmat qilishga.

d) madaniyat va ekologiyaning birligi.

2. 
   Ekologik ta’limning eng muhim talablari?
   

1. 
   jonsiz va jonli tabiat, tabiat va jamiyat birligi, ekologik tanglik madaniyat
   

tangligi.

2. 
   jonli tabiatga munosabatni yaxshilash.
   

v) atrof-muhitga munosabat.

g) о‘z-о‘zini anglab yetish.

d) tirik organizmlarni xar xil darajada о‘rganish.

3. 
   Ekologik ta’lim va tarbiyaning asosiy bosqichlari?
   

1. 
   umumta’lim maktablari, mahalla.
   
2. 
   bog‘cha, о‘rta maxsus bilim yurtlari.
   

v) oila, bog‘cha, maktab, о‘rta maxsus va oliy о‘quv yurtlari.

g) oliy о‘quv yurtlari, maktablar.

d) ishlab chiqarish korxonalari, oila.

4. 
   «Kishilarga soya beruvchi daraxtni kesgan kishi boshi bilan dо‘zaxga tashlanadi»xadisining mazmunini ochib bering?
   

1. 
   daraxtlar kishilarga soya bergani uchun.
   
2. 
   daraxtlar xam tirik organizm bо‘lganligi uchun.
   

v) daraxtlar odamlarning yashash manbai.

g) daraxt nafaqat soya beruvchi balki oziq-ovqat, kiyim-kechak, qurilish, moddalar aylanishi va boshqalar.

d) daraxtlarni kesish oson, ekib о‘stirish esa qiyin.

5. 
   О‘zbek xalqining ekologik madaniy merosi xakida nima bilasiz?
   

1. 
   milliy qadriyatlarga amal qilish.
   
2. 
   xonadonlarni ozoda tutish, suvni asrash.
   

v) suvga axlat tashlamaslik, hasharlar uyushtirish.

g) atrof-muhitni ozoda tutish, kо‘chat ekish, obodonlashtirish.

d) yuqoridagi javoblarning hammasi tо‘g‘ri.

28-MAVZU:BARQAROR TARAQQIYOT KONSEPSIYASI

Amaliy ekologik masalalarni yechishning tizimli tahlili etaplarining tо‘g‘ri ketma-ketligini raqamlar bilan yozing.

1. 
   Modellashtirish;
   
2. 
   Mumkin bо‘lgan strategiyalarni baholash;
   
3. 
   Natijalarni joriy qilish;
   
4. 
   Muammoni tanlash;
   
5. 
   Masalalarni yechish yullarini tanlash;
   
6. 
   Masalani qoyish va uning qiyinlik darajasini cheklash;
   
7. 
   Maqsad va masalalar iyerarxiyasini aniqlash
   

29-MAVZU:BARQAROR TARAQQIYOTNING ASOSIY OMILLARI.

FSMU texnologiyasi

Savol	О‘zbekistonning ekologik barqaror rivojlanishi
F-fikringizni bayon eting
S-Fikringiz bayoniga sabab kо‘rsating
M-kо‘rsatilgan sababingizni isbotlovchi dalil keltiring
U- fikringizni umumlashtiring

30-MAVZU:О‘ZBEKISTONDA TABIATNI MUHOFAZA QILISH.

Davlatimizda tabiatimizni asrab qolishga qaratilgan qonunlarning qabul qilingan vaqtiga mos qonun raqamlarni qo‘ying.

“Tabiatni muhofaza qilish tо‘g‘risida” qonun; 2) “Alohida muhofaza

qilinadigan hududlar tо‘g‘risida” qonun; 3) “О‘simliklar dunyosini muhofaza qilish va undan foydalanish tо‘g‘risida” qonun; 4) “О‘rmon haqida” qonun

1993 yil 7 may	1992 yil 9 dekabr	1999 yil	1997 yil 26 dekabr

Mustaqil ish bо‘yicha talabalar bilimini baholash va nazorat qilish me’zonlari

Baholash usullari

topshiriqlar, yozma ishlar, og‘zaki sо‘rov, taqdimotlar

Baholash me’zonlari

9-10 ball uchun talabaning bilim darajasi quyidagilarga javob berishi lozim: xulosa qaror qabul qilish; ijodiy fikrlay olish; mustaqil mushohada yurita olishi; olgan bilimlarni amalda qо‘llay olish; mohiyatini tushunish; bilish, aytib berish; -tasavvurga ega bо‘lish. 8 ball uchun talabalaning bilim darajasi quyidagilarga javob berishi lozim: mustaqil mushohada yurita olishi; olgan bilimlarni amalda qо‘llay olish; mohiyatini tushunish;

- bilish, aytib berish; -tasavvurga ega bо‘lish. 6-7 ball uchun talabalaning bilim darajasi quyidagilarga javob berishi lozim: mohiyatini tushunish; bilish, aytib berish; -tasavvurga ega bо‘lish. Agar talaba xulosa, qaror qabul qila olmasa, ijodiy fikrlay olmasa, mustaqil mushohada yurita olmasa, olgan bilimlarni amalda qо‘llay olmasa, mohiyatini bilmasa, aytib bera olmasa,tasavvurga ega bо‘lmasa 1-5 ball ga baholanishi mumkin.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YHATI

1. 
   Xo‘janazarov O‘.E, Yakubjonova Sh.T. Ekologiya va tabiatni muhofaza qilish. – T. “Barkamol fayz media”, 2018.
   
2. 
   To‘xtayev A. Ekologiya. – T.: O‘qituvchi, 1998.
   
3. 
   Haydarova H, Bahodirova Z, Yakubjonova Sh. Ekologiya o’qitish metodikasi. – T. Iqtisod-moliya, 2009.
   
4. 
   Yakubjonova Sh.T va boshqalar. Ekologiya va tabiatni muhofaza qilish (laboratoriya va amaliy mashg’lotlar). – T.: “Navro‘z”, 2016.
   
5. 
   Yakubjonova Sh.T, Rajabov F.T. Ekologiya va tabiatni muhofaza qilish (amaliy mashg‘ulotlar uchun uslubiy qo‘llanma). – T.: ”PRINT 25”, 2016.
   
6. 
   Avazov Sh., Saydamatov F. Ekologiya va atrof-muhit muhofazasi.- T.:
   

«ILM ZIYO», 2017.

7. 
   O‘zbekiston Respublikasi “Qizil kitobi” 1-2 jilt. Chinor-ENK. 2019-yil