Noinertsial sanoq tizimlari


Inertsial sanoq tizimlarida inertsiya kuchlari yo’q



Yüklə 15,42 Kb.
səhifə2/3
tarix18.12.2023
ölçüsü15,42 Kb.
#184285
1   2   3
fizika 4

Inertsial sanoq tizimlarida inertsiya kuchlari yo’q.

  • Inertsial sanoq tizimlarida inertsiya kuchlari yo’q.
  • Tezlashgan bir sanoq tizimidan boshqasiga o’tishga nisbatan inertsiya kuchlari noinvariant.
  • Inertsiya kuchlari Nyutonning uchinchi qonuniga (ta’sir va aks ta’sir tengligiga) bo’ysunmaydi.
  • Inertsiya kuchlari noinertsial sanoq tizimidagi har qanday moddiy nuqtaga nisbatan tashqi kuch hisoblanadi, demak bunda yopiq tizim yoq va saqlanish qonunlari bajarilmaydi.
  • Inertsiya kuchlari moddiy nuqta massasiga proportsional.
  • Moddiy nuqtaning inertsiya kuchlari ta’siridagi harakati tashqi kuch maydonlaridagi harakatga, jumladan gravitatsiya maydonidagi harakatga o’xshash.
  • - Bu ikkita inertsial sanoq tizimidagi biror hodisaning koordinata va vaqtini o’zaro bog’laydigan tenglama. Hodisa ro’y bergan joy (x,y,z koordinatalar) va vaqt momenti t bilan aniqlanadi.
  • Galileyning nisbiylik printsipi:
  • Birlamchi differentsiallash
  • Ikkilamchi differentsiallash
  • Berigan sanoq tizimi tinch turganligini yoki tekis va to’g’ri chiziqli harakatlanayotganligini hech qanday mexanik tajribada aniqlab bo’lmaydi.
  • Mexanika qonunlari barcha inertsial sanoq tizimlarida bir hil ko’rinishga ega.
  • Klassik mexanikada tezliklarni qo’shish qonuni
  • Galiley almashtirishlari natijalari
  • Ikkala sanoq tizimida vaqtning o’tishi bir hil.
  • t = t' – Nyuton mexanikasida vaqtning absolyut xarakteri.
  • Ikkala sanoq tizimida massalar tengligi.
  • m = m'- barcha inertsial sanoq tizimlarida massaning absolyut xarakteri.
  • Ikkala sanoq tizimida massalar tezlanishining tengligi.
  • - barcha inertsial sanoq tizimlarida tezlanishning absolyut xarakteri.
  • Inertsial sanoq tizimlarida moddiy nuqtalar o’zaro ta’sir kuchining tengligi.
  • - kuch Galiley almashtirishlariga nisbatan invariant (o’zgarmas).
  • Yorug’lik tezligi barcha sanoq tizimlarida bir hil !!!
  • QARAMA-QARSHILIK!!!
  • Maxsus nisbiylik nazariyasi (MNN) postulatlari
  • Nisbiylik printsipi: Hech qanday tajriba yordamida tajribalar yordamida, berilgan inertsial sanoq tizimining tinch turganligini yoki to’g’ri chiziqli tekis harakatlanayotganligini aniqlab bo’lmaydi.
  • Boshqacha qilib aytganda : barcha inertsial sanoq tizimlari teng huquqlidir, bu tizimlarda tabiat hodisalari bir xilda o’tadi va qonunlar bir xil ifodalanadi.
  • Yorug’lik tezligining invariantlik printsipi: yorug’likning bo’shliqdagi tezligi barcha inertsial sanoq tizimlarida bir xil bo’lib, manba va kuzatuvchining nisbiy harakat tezligiga bog’liq emas.
  • Lorents almashtirishlari
  • Lorents almashtirishlari – ikkita inertsial sanoq tizimidagi это biron hodisaning koordinatalari va vaqtini bo’g’lovchi tenglama.
  • Galiley almashtirishlaridan farqli ravishda, Lorents almashtirishlari MNN postulatlariga zid kelmaydi.
  • Ikkita К va К sanoq tizimlarini ko’rib chiqamiz. К tizimni shartli ravishda qo’zg’almas deb olamiz. Qandaydir hodisa ro’y bervoqda, deb faraz qilamiz.
  • K tizimida u koordinatalar va vaqt qiymati x, y, z, t bilan xarakterlanadi; K‘ tizimda x', y', z', t‘ koordinatalar va vaqt bilan xarakterlanadi. K‘ tizimi yorug’lik tezligiga yaqin tezlikda harakatlanadi.
  • TO’G’RI ALMASHTIRISHLAR
  • TESKARI ALMASHTIRISHLAR
  • y = y'
  • y' = y
  • z = z'
  • z' = z
  • Bu formulalar asosida K’ tizimdan K tizimga o’tish amalga oshiriladi
  • Bir sanoq tizimidan boshqasiga o’tish uchun maxsus nisbiylik nazariyasida Lorents almashtirishlaridan foydalaniladi
  • Bu formulalarda
  • с = 3108 m/s – bo’shliqdagi yorug’lik tezligi.
  • Yorug’lik tezligidan juda kichik tezliklarda (ya’ni β << 1 da) Lorents almashtirishlari Galiley almashtirishlariga o’tadi:
  • Demak, yorug’lik tezligiga nisbatan kichik tezliklari uchun Galiley almashtirishlari o’z qiymatini saqlab qoladi.
  • Relyativistik mexanika shunday tashkil etilishi kerakki, bir inertsial sanoq tizimidan boshqasiga o’tganda harakat tenglamasi o’zgarmay qolsin, yani Lorents almashtirishlariga nisbatan invariant bo’lib qolsin.
  • Lorents almashtirishlarining natijalari
  • Bir vaqtlilikning nisbiyligi.
  • Vaqt oraliqlarining nisbiyligi.
  • Uzunlikning (masofaning) nisbiyligi.
  • Massaning nisbiyligi.
  • Tezlik almashtirishlari.
  • Bir vaqtlilikning nisbiyligi
  • K' tizimda bir vaqtning o’zida (t'1 va t'2 vaqt momentida), lekin har xil (x'1 va x'2) joyda ikkita hodisa ro’y berdi.
  • K tizimida birinchi hodisa vaqti:
  • K tizimida ikkinchi hodisa vaqti:
  • x'2>x'1 bo’lgani uchun t2> t1
  • K tizimida hodisalar bir vaqtda ro’y bermaydi, ya’ni bir sanoq tizimida bir vaqtda sodir bo’lgan hodisalar boshqa sanoq tizimida bir vaqtda bo’lmaydi.
  • Bir vaqtlilikning nisbiyligi
  • K' tizimida x' koordinatali bitta nuqtada t'1 va t'2 vaqt momentlarida t' = t'2 ‑ t'1 vaqt farqi bilan ikkita hodisa ro’y berdi.
  • K tizimida bu hodisalar t1 va t2 vaqt momentlarida t = t'2 ‑ t'1 vaqt farqi bilan ro’y beradi.
  • Lorents almashtirishlaridan foydalanamiz va quyidagilarni olamiz.
  • γ har doim birdan katta bo’lganligi uchun Δt > Δt‘ bo’ladi. Bu esa inertsial sanoq tizimlariga nisbatan harakatlanayotgan soat qo’zg’almas soatga nisbatan sekinroq yurishini va hodisalar orasida kichik vaqt oralig’ini ko’rsatishini bildiradi.
  • Uzunlikning (masofaning) nisbiyligi
  • 0 = x'2 x'1
  •  = x2 x1
  • γ doim birdan katta bo’lganligi uchun, то l > l0 bo’ladi. Shunday qilib, harakatlanayotgan sterjenning uzunligi sterjen tinch turganidagi uzunligidan kichik bo’ladi.
  • Tezliklarni almashtirish
  • Tezliklarni qo’shishning relyativistik qonuniga ko’ra yorug’lik tezligiga teng yoki kichik bo’lgan ikkita tezlikning yig’indisi yorug’lik tezligidan katta bolishi mumkin emas.

Yüklə 15,42 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin