No’kis innavatsion instituti msht gurppasi 13- topar alabasi

I I. BAP. MEKTEPKE SHEKEMGI TÁLIM ORINLARINDA TARBIYALANIWSHILARDA MILLIY TUYǴULARDI
RAWAJLANDIRIWǴA BAǴDARLANǴAN TAJRIBE SINAQ JUMISLAR.
2.1Mektepgacha talim mákemeleri tárbiyalaniwshilerinde milliy sezimlerdi qáliplestiriwde ilajlar texnologiyası.
Ǵárezsizlik dáwirindegi reformalardıń birinshi basqıshında pútkil xalqni, tiykarlanıp, jetkinshekti ruwxıy -etikalıq tárepten jetik insanlar etip tárbiyalawda názerde tutılǵan maqsetlerge erisildi. Bul dáwirde jetkinshek milliy qádiriyatlar hám dástúrlerdiń túpkilikli mánisin biliwdi. Ótken zamanda babalarımızdıń jáhán páni gúlleniwine qosqan ullı táliymatı menen jaqınnan tanıstı. Basqasha aytqanda, jetkinshek o'zligini angladi.
Haqıyqattan da, Mektepge shekem tálim muassalarida tálim-tárbiya gúlleniwi, balalardıń milliy namısın tárbiyalaw hám kóteriw sıyaqlı social -pedagogikalıq wazıypalardı ámelge asırıwda kúshli social siyasat jaratıp bergen múmkinshilikler úlesi úlken bolıp, bunda tárbiyalıq jumıslar joqarıdaǵı máseleni sapalı sheshiwge jóneltiridi. Mektepge shekem tálim mákemelerinde tárbiyalaniwshi balalardıń milliy sezimlerin qáliplestiriw, tárbiyalaw hám jetilistiriw processlerin puqta analiz qılıw, sol zárúrli mashqalanı sheshiw maqsetinde ótkerilgen tájiriybeler sonı kórsetdiki, balalarda ıqtıqat, patriotlıq, xalqparvarlik, mártlik, batırlıq, milliy oylaw, miytin shıdamlılıq, kúshli yad hám milliy sezimler arqalı payda bolatuǵın milliy namıstı tárbiyalawda milliy qádiriyat hám dástúrler, úrp- ádet hám úrp-ádetler, tariyxıy xalıq qaharmanları hám mámleket ǵayratkerleri iskerligi, xalıq awızsha ijodi, ádebiyat hám kórkem óner, házirgi ǵárezsizlik dáwirinde júz bolıp atırǵan dúńya júzilik aqıya hám hádiyseler, shınıǵıwlar hám tárbiyalıq ilajlar pedagogikalıq - psixologiyalıq faktor hám qurallar retinde zárúrli rol oynaydı.
Mektepge shekem tálim mákemelerinde ótkeriletuǵın ilajlar hár túrli bolıwı kerek. Tárbiyalaniwshiler jaqtı islerdi uzaq eslab yuradilar, sol sebepli bunday islerdi tákirarlaw maqsetke muwapıq emes, sebebi ol áhmiyetin joytıwı múmkin. Tárbiyalıq -ilajlardı mudamı jańasın tabıw qıyın biraq olardı tabıwǵa háreket qılıw kerek. Tárbiyalıq jumıslar rezervinde kóplegen qızıqlı izertlewler ámeldegi jáne bul tákirarlamaslikni, kerisinshe, anıq sharayatlar menen muwapıqlastırǵan halda tárbiyalaniwshin rawajlandırıwdı kepillikleydi.
Milliy namıstı qáliplestiriwshi ilajlardı sezim-sezimlerdiń qúdiretli katalizatori sıyaqlı proektlestiriw kerek. Ekenin aytıw kerek, tınıshsızlanıwǵa túsken kisi asa tásirli boladı. Hár bir tárbiyalıq -ilaj ishda tárbiyalaniwshine jaqın, sáykes bolǵan táreplerdi tabıw hám ol jaǵdayda unamlı páziyletlerdi rawajlandırıw, bekkem turmıs tárizin qáliplestiriw, tárbiyalıq -ilaj jumıslar mádeniyatın asırıwdıń zárúrli jollarınan biri bolıp, qorshap turǵan dúnya haqıyqatın tuwrı túsiniwge járdem beretuǵın etip jetkiziw kerek. Ilaj jumısların joybarlaw basqıshı maqsetti kózlesh basqıshından keyin baslanadı hám odan tek teoriyalıq tárepten parıq etedi, biraq ámeliy tárepten bul ajıralmaytuǵın process bolıp tabıladı.
Mektepge shekem tálim mákemeleri tárbiyalaniwshilerinde milliy sezimdi qáliplestiriw, balalar oyına milliy istilol ideyası tiykarında milliy namıs túsinigin sıńırıw házirgi dáwirdiń zárúrli hám zárúrli talaplarınan biri esaplanadı. Bul siyasiy-pedagogikalıq, ruwxıy -ideologiyalıq wazıypanı ámelge asırıwda tárbiyashilerdiń pedagogikalıq uqıpı tiykarǵı orındı iyeleydi. Tárbiyashiler bul islerdi shınıǵıw processinde hám shınıǵıwdan tısqarı tárbiyalıq ilajlar arqalı ámelge asıradılar. Sol sebepli olar mektepge shekem tálim mákemeleri tárbiyalaniwshiler ruhiga milliy namıstı sińirilish dóretiwshiidirlar. Bunda, álbette, pedagog dóretiwshiligi, áwele, óz minnetleri hám juwapkerligin sezim etisleri kerek.
Mektepge shekem tálim shólkemi tárbiyalaniwshilerinde milliy sezimdi qáliplestiriw maqsetinde túrli ruwxıy - ilajlar jaqsı nátiyje beredi.
Milliy sezimdi jetilistiriw ushın ótkeriletuǵın ilajlarǵa basshılıq hám de qadaǵalaw tuwrı tashkil etilse hám yo'naltirilsa, mektepge shekem tálim mákemeleri tárbiyalaniwshileri iskerligi ádalatlı bahalansa hám xoshametlantirilsa, buǵan baylanıslı jaqsı nátiyjelerge erisiw múmkin. Minnet túsinigi hár bir insan oǵan tiyisli wazıypalardı túwel orınlawdı, sadıqlıqtı, sol processda basqalar menen tuwrı hám hadal munasábette bolıwdı ańlatadı. Mektepge shekem tálim mákemelerinde iskerlik kórsetiwshi pedagoglar minneti, birinshiden, shınıǵıw processinde balalarǵa tereń bilim beriw, ekinshiden, balalar bilimin bahalawda olardı xoshametlew yoxud eskertiw beriwde ádalatlı bolıw, úshinshiden, shınıǵıw hám ilajlar dawamında tárbiyalaniwshilerdi milliy tárbiya dástúrlerinege tiykarlanǵan halda tárbiyalaw, olar sanasına milliy ǵárezsizlik ideyasın, milliy ahloq-odobni, patriotlıq, adamgershilik, miyir-qayır-saqawat isenimlerin sıńırıw hám aqır-aqıbetde milliy sezimlerdi qáliplestiriw hám jetilistiriwden ibarat esaplanadi. Mektepge shekem tálim mákemeleri tárbiyalaniwshinde mártlik, doslıq, patriotlıq, milliy sezimlerdi ósiriw, „Ertekler álemine sayaxat" keshesin ótkeriw, olardıń ádebiyat, kórkem ónerge qızıǵıwshılıqların arttırıw, milliy-estetik talǵamların ósiriw, sonıń menen birge, hikmetli sózler menen tanıstırıw maqsetinde „Dono baba sheńberinde" keshesin ótkeriw kutilgan nátiyjeni beredi.Mektepgacha talim mákemelerinde báhár mawsimida „Sortro'z" bayramı, „Sumalak" seyillerin ótkeriw hám olardaǵı áke-babalarımızdan miyraslar bolıp kiyatırǵan milliy gúres, laparlar, túrli milliy oyınlaru qızlardıń tal shashaqlar taqib júriwleri, Sortro'z tamaqların jalǵawıshlari menen bul jerdegi balalardı óz milletine, xalqiga, úrp-ádetlerine, milliy miyraslarına mexr-muhabbat oyatıwda jaqsı nátiyje beredi.
Tárbiyashi-pedagoglar shıǵısona tálim-tárbiya jolların, ahloq-ádep kriteryaların, eski pedagoglar miyrasların, xalıq pedagogikası dástúrlerineni tereń úyrenishlarida olardı tárbiyalıq - ilajlar processinde qollanıw etiw-lari maqsetke muwapıq bolıp tabıladı.
Biz izertlew dawamında joqarıdaǵı qurallardan keń paydalanǵan halda túrli ilajlar ótkerdik.
Mısalı, “Bilimler jurtına sayaxat”. Bul ilajdıń maqseti mektepge shekem tálim mákemeleri tárbiyalaniwshilerinde milliy sezimlerdi qáliplestiriw, watan sezimi, patriotlıq sezimleri, ullı kelbetler, ǵárezsizlik ideyası hám de óz úlkesi, aymaǵı hám xalqiga miyir, sadıqlıq túsiniklerin quram taptırıw hám rawajlandırıwdan ibarat.
Sol ilajlar balalar ruhiga nátiyjeli hám unamlı tásir kórsetiw qudıretine iye. Olar óspirimlerde milliy sezimdi qáliplestiriw hám tárbiyalawǵa járdem beredi. hám áyne shaqta, sol pedagogikalıq -ilajlar nátiyjesinde payda bolatuǵın pikirler kompleksi milliy sezimlerdi tárbiyalaw mazmunın belgileydi.
Bunda pedagoglar tómendegi usıllardan paydalanıwları múmkin:
a) sáwbet;
b) soraw -juwap minutaları ;
v) sayaxatlar uyushtirish;
g) hár qıylı kesheler;
d) ushırasıw kesheleri;

Tárbiyalıq ilajlar -hár qıylı materiallıq hám ruwxıy mútajliklerge juwap beretuǵın, tárbiyalıq maqsetlerdiń birden-bir kompleksine boysındirilgan, bir-biri menen óz-ara sheriklik etiwshi, ózinde bir pútkil tálimdi názerde tutqan tárbiyalıq tásir kompleksi bolıp tabıladı. Tálimde processinde bólek shınıǵıwlardan shólkemleskeni sıyaqlı tárbiyalıq ilajlardan tárbiya procesi payda boladı. Ilajlar, tárbiyalıq jumıslar