Nomli toshkent davlat pedagogika universiteti

Birinchidan, O‘zbekiston Respublikasining «Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi» ta’limni dekmokratik va insonparvarlik tamoyillari asosida rivojlantirishni nazarda tutadi. Besh balli baholash tizimi qat-tiqqo‘llikni, o‘qituvchining mustabidligi hamda uning ta’lim jarayonida Yakka hukmronligini ta’minlashga xizmat qilib kelgan.
Demak, ushbu jarayonda talab va amaldagi holat bir-biriga muvofiq kelmaydi.
Ikkinchidan, baholash mezoni o‘qituvchi va o‘quvchi o‘rtasida ixtilof-larni keltirib chiqarishga emas, aksincha, o‘zaro faol hamkorlik, bir-birini tuShuna olishlari uchun xizmat qilishi lozim.
Uchinchidan, baholash mezoni faqatgina o‘quvchilar tomonidan bilim, ko‘nikma va malakalarning o‘zlashtirilish darajasini nazorat qilish uchun-gina emas, balki ta’limni tashxis etishning faol ko‘makchisiga aylanishi zarur.
Baholashning besh balli tizimi birdan beshgacha farqlanuvchi dast-labki baholar qo‘yish tartibini bildirib, mohiyat esa baholarning o‘rtasi-dan kelib chiqqan holda choraklik (yillik) o‘zlashtirish natijalarini aniq-lash tartibidan iborat.
Masalan, o‘quvchi biror o‘quv fanidan uchta nazorat ishini 3, 4 va 5 ga bajargan, joriy nazorat bo‘yicha ham Shunday natijalarni qayd etgan bo‘lsa, unga chorak uchun «4» baho qo‘yiladi. Bu esa joriy, oraliq va Yakuniy nazorat paytida Yaxshi tayyorgarlik ko‘rgan o‘quvchining ijobiy baholanishi o‘rniga, chorak yoki yil oxirida muayyahi mavzudan «5» bahoga berilgan javoblarining mutlaqo inobatga olmasligiga sabab bo‘ladi..
Reyting tizimida o‘zlashtirish natijasi nazoratning ko‘rsatilgan barcha shakllardan o‘tish jarayonida to‘plangan ballarni qo‘shish yo‘li bilan aniqlanadi. Har bir nazorat turi uchun 10 balldan taqsimlanganda (o‘quv fani uchun 100 ball hisobida) unga 7, 5, 8, 7 ball qo‘yilsa, o‘quvchining chorak yoki Yarim yillik uchun to‘plagan bali 27 ballni tashkil etadi, bu esa 55 foizdan kam, Shuning uchun u etarlicha reyting balini to‘plamaguncha va bar-cha nazorat shaklidan o‘tmagancha attestatsiYa qilinmaydi. Demak, reyting ti-zimi olingan baho bilan egallangan bilim o‘rtasida tafovut kelib chiqishi-ning oldini oladi.
Reyting tizimi Yana bir qator afzalliklarga ega, chunonchi:

• 
  ta’lim jarayonida baholash tizimi imkoniYatlarini kengaytirish;
  
• 
  o‘quvchi bilimini eng adolatli mezonlar yordamida aniqlash;
  
• 
  ta’limni standartlashtirish jarayoni uchun zarur imkoniYatlarni ochib berish;
  
• 
  ta’lim standartlarida ko‘zda tutilgan o‘quv dasturiga kirgan majburiy ixtiyoriy mavzularning to‘laligicha o‘zlashtirilishi;
  
• 
  o‘quvchilarda o‘z ustida mustaqil ishlash intilish, erkin fikr yuritish, bilimlarni egallashga nisbatan izchil yondaShuv yuzaga keladi;
  
• 
  o‘quvchilarda yomon baho olishga bo‘lgan qo‘rquv yo‘qolib, uning o‘rniga bilimlarni ixtiyoriy o‘zlashtirish, mavjud kamchilik va nuqsonlarni bartaraf etish yo‘lida mustaqil ishlash imkoniYati Yaratiladi. Boshqacha aytganda, qo‘rquv o‘rniga intilish, rejalashtirish, harakat qilishga ehtiyoj tug‘iladi, o‘rganishga nisbatan qiziqish ortadi.