Noorganik moddalar
Yüklə 12,02 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
( 6)
ga j o ‘natil adi. Bu ( 6) chi a p p a r a t d a t a s h l a n d i q gazlari g a z h o li dagi a m m i a k b il an a r al as hr i t i la di va bu hosil q i l i n g a n ga z la r a r a l a s h m a s i r e a k t o r ( 7 ) ga y u b or i l a d i . R e a k t o r ( 7 ) d a A V K - 1 0 k at al iza tor i i sh ti r o ki da q o ld iq az ot m o n o o k s i d i va a z ot di- oksidl ari b i lan a m m i a k n i reaksi yalari nat ij asi da bu az ot oksidlari z a - rarsiz e l e m e n t a r a z o t g a c h a qaytariladi: 6 N O + 4 N H 3 = 5 N 2 + 6 H 20 + 1810 kJ (9.12) 6 N 0 2 + 8 N H 3 = 7 N 2 + 1 2 H 20 + Q 5 (9.30) Q o ‘sh b o si ml i t ex n ol o g i k ti zi m b o ‘y i c h a a z o t kislotasi olish t e x n o l o g i k r cji m m e ’y or l ar ig a b i n o a n t a s h l a n d i q ga z la r t a r ki bi da 3 —5 ( h) % o z o d ki sl or od b o ‘lishi k o ‘z d a tut il gan. Bu kislorod ni t ro za gazlari t ar k ib i d a g i az ot o k si dl ar i ni e l e m e n t a r a z o t g a q a d a r qayt ar ish u c h u n b e r i l g a n a m m i a k n i n g o r t i q c h a q i s mi ni oks idl ab, e l e m e n t a r a z ot ga a yl a n t i ri s hg a x i z m a t qiladi: 4 N H 3 + 3 0 2 = 2 N 2 + 6 H 20 + 1270 kJ (9.11) 280 S h u n d a y qilib, q o l di q azot o ks idl ar i ni ng asosiy q i s mi d a n va o r t i q c h a a m m i a k d a n kat al it ik usul bilan t o z a l a n g a n , t a r ki bi d a 0,01 (h) % d a n k o ‘p b o ‘l m a g a n a z o t oksidlari q o l g an t e m p e r a t u r a s i 523 К — 563 К dagi t a s h l a n d i q gazlari g a z - t u r b i n a l i ag r eg at {10) ni n g t u r b o k o m p r e s s o r b i l a n bir o ‘q d a j o y l a s h g a n t ur bi na l i qi smiga ber iladi va 0 , 1 0 2 — 0 , 1 0 3 M P a b o s i m g a c h a , y a ’ni d e y a r l i a t m o s f e r a b o s i m i 0,1 M P a g a c h a k enga yib, t a r ki bi da 0, 0 0 8 (h) % azot oksidl ari bi lan balandligi 100 m e t r d a n kam b o ‘l magan mo' ri li q u v u r ( 9 ) orqali a t m o s f e r a h a v o s i g a t a s h l a b y ub o r i l a d i . G a z - t u r b i n a l i a g r e g a t {10) ni q o ‘llash b o s i m osti dagi t a s h l a n d i q n i t r o z a gaz la ri ni kenga yishi h i s o biga hosil b o ‘l a y o t g an e n e r g i y a d a n u n u m l i f o y d a l a n i s h g a x i zma t qil adi va i shl ab c h i q a r i l a y o t g a n az ot kislotasi t a n n a r x i n i m a ’l um da r aj ada ka ma yi shi ga olib keladi. A m m o bu t exnologik tizim b o ‘yicha ishlaydigan q u r i l m a n i n g m ah s ul i y azot kislota b o ‘yi cha quvvati yiliga 45 m i n g t o n n a n i t ashkil etib, bu quvvat oldingi d a v r l a r u c h u n o ‘ziga xos yirik quvvatli q u ri l ma l a r deb hi sobl angan b o ‘lsa-da, a m m o hozirgi d a v r t a l a b l ar i n i m u t l a q o q o n d i r a o l m a y d i , g a r c h a n d bu t ur d a g i azot ki slota i shlab c h i q a r i s h q u r i l m a l a r i d a q i m m a t b a h o p l a t i n a k a t a l i za tori sarfi b o s i m o s t i d a i shl aydi gan q u r i l m a l a r g a q a r a g a n d a deyarli u c h m a r o t a b a k a m b o ‘lsa h a m , y a ’ni 1 t az ot kislotasiga n i sb a t a n k a t a l i z a t o o r sarfi m o s r a vis hda 0, 05 g r a m m va 0 , 1 7 g r a m m n i tashkil e t sa h a m . 9. 19. B I R L A M C H I Q U W A T I KATTA B O ‘LGAN A Z O T K I S L O T A S I I S H L A B C H I Q A R I S H AGR EGATLAR I A z o t kislotasi ishlab c h i q a r i s h n i n g asosiy m u a m m o l a r i d a n biri — b u yirik i shlab c h i q a r i s h quvvat iga ega b o ‘lgan va yu qo ri k o n s e n - tratsiyali a z o t kislotasi ishlab c h i q a r i s h n i t a ’m i n l a y d i g a n agr egatl ar- ni yar at ishdi r. A n a s h u n d a y m u r a k k a b t al ab la r ga j a v o b b e r a d ig an a g r e g a t l a r d a n biri bu — A K - 7 2 e n e r g o t e x n o l o g i k ti zimi b o ‘yicha ishlaydigan a z o t kislotasi qurilmasidir . Bu q u r i l m a q o ‘sh bosi m, y a ’ni a m m i a k n i o k s i d l a s h j a r a y o n i 0 , 4 5 M P a , a z o t m o n o o k s i d l a r i n i o k s i d l as h va az ot d i ok s id i n i a b so r b s i y a la s h j a r a y o n l a r i esa 1,1 — 1,2 M P a b o s i m o st ida olib borili b, u ni ng u n u m d o r l i g i k u n i g a 1100 t, yillik quvvati esa 380 mi ng t a z ot kislotasini tashkil etib, ishlab c h i q a ri l a y ot ga n m a h s u l i y a z o t kisl ota sini ng k o ns en t r a ts iy asi 6 0%, qi shda esa 65% g a c h a yetishi m u m k i n . B u n d a y yirik quvvatl i az ot kislota ishl ab c h i q a r i s h a gr egat ini ng A K - 7 2 t e x n o l o g i k c h i z ma s i 9 . 1 5 - r a s m d a keltirilgan. 281 |