Noorganik moddalar

7. A z o t - f o s f o r kis lo ta sin i a m m ia k bilan neytrallash q a n d a y am alga oshiriladi?
8
. S u y u q murakkab o ‘g ‘it larn ing ahamiyati.
9. T en g la sh t ir ilg a n o ‘g ‘it nim a?
10. 
A m m o f o s n i n g k a m ch ilig i n im a d a n iborat?
379

---

7-BOB
MIKROO‘G‘ITLAR
Bir q a t o r e l e m e n tl a r : B, M n , C u , Z n , C o , M o va b o s h q a l a r n i n g
o ‘s i m l i k l a r hay ot i u c h u n kerakligi a n i q l a n g a n . B u l ar f e r m e n t l a r , vi- 
t a m i n l a r , g a r m o n l a r , p i g m e n t l a r tarki bi ga kiri b o ' s i m l i k n i n g h a y o t i y 
j a r a y o n l a r i d a faol q a t n a s h a d i l a r . Bu e l e m e n t l a r g a t a l a b c h a n l i k j u d a
o z m i q d o r d a b o ‘lgani sababli m i k r o e l e m e n t l a r yoki m i k r o o ‘g ‘itlar 
d e b a ta l adi. M i k r o e l e m e n t l a r f e r m e n t l a r n i f a ol l a sh t i ri b b i o ki m y o v i y 
j a r a y o n l a r d a k a t a l i z a t o r rolini baj ar adi . M a s a l a n , u gl e v o d l ar a l m a -
shi ni shida, f otosintez j ar a y on id a, n u r d a n foydalanish j a r a yo ni ni , oqsil 
m o d d a s i n i s i nt ez qilish j a r a y o n l a r i n i j a d a l l a s h t i r a d i . B a ’zi m i k r o e l e ­
m e n t l a r o ‘s i m l i k n i n g quyi dagi x ususi yat lar i ga — q u r g ‘o q ch i l i k va 
s ovuq va turli kasalli klarga c h id aml i l i gi g a t a ’sir qiladi. Bu e l e m e n t -
l a r n i n g y e t i s h m a s l i g i o ‘s i m l i k l a r m o d d a a l m a s h i n i s h j a r a y o n i n i
sustlashtir adi va turli kasalliklarga olib kelishi m u m k i n . Aytish ke r ak-
ki, m i k r o e l e m e n t l a r mi qd or i m e ’y o r d a n o r t i q b o ‘lsa, u la r salbiy t a ’sir 
qilib, o ' s i m l i k n o b u d b o ' l i s h i m u m k i n . M i k r o o ‘g ‘itlar sifati da t o g ‘ 
qazilmalari, s anoa t c hi qi ndi la r i dan foydalanish m u m k i n . O d a t d a m i k ­
r o e l e m e n t l a r m a k r o o ‘g ‘it lar b il an a r a l a s h g a n h o l d a ber il adi. l i n i n g
u c h u n m i k r o e l e m e n t l a r o ‘g ‘itlar ishlab c h i q a r i s h j a r a y o n i d a o d di y 
a r a l as ht i ri sh y o ‘li b il an yoki o ‘g ‘it y a r i m m a h s u l o t i g a j a r a y o n d a v ­
rida q o ' s h i s h y o ‘li b il an t a y y or l a na d i.
Borli o ‘g‘itlar. 
Borli o ‘g ‘i t la r m i k r o o ‘g ‘i t la r i c h i d a e n g k o ‘p 
t a r q a l g a n o ‘g ‘it h i so bl an a d i . E n g b o y b o r o ‘g ‘iti b o r kislotasi b o ‘lib, 
t a r k ib id a 9 7% q a d a r H 3B 0 3ga ega. B o r kislotasi k o ‘p i n c h a o d d i y va 
q o ‘sh super fosfat bilan aralashtiriladi, o d a t d a b o r kislotasi m a y d a l a n -
g a n o d d i y s u p e r f o s f a t g a d o n a l a s h j a r a y o n i d a n ilgari q o ' s h i l a d i .
Q o ‘s h i m c h a sifatida tabiiy b o r a t l a r d a n f o y d a l a n i sh m u m k i n , yoki 
b o r a tl a r d a n sulfat kislotasi y o r d a m i d a b o r kislotasi olish d avr ida c h i q ­
q a n c h i q i n d i n i h a m ishlatish m u m k i n .
Misli o ‘g‘itlar. 
Mi s o ‘si mli k hay o ti u c h u n z a r u r e l e m e n t l a r d a n
biri. S h u n i n g d e k , i n s o n n i n g hayot i u c h u n h a r k u n i 2 mg g a ya q in
mi s z a r u r b o ‘ladi. Misli o ‘g ‘it sifatida sulfat kislotasi ishlab c h i q a ­
rish c h i q i n d i s i — k u y i n d i d a n f oy da la ni sh m u m k i n . E n g qu la y mis
380

---

q o ‘s h i m c h a s i mi s k u p o r o s i h i so b l a n a d i . Mi s k u p or o s i o ‘g ‘it t ay yo r-
l a s h d a n t a s h q a r i urugMarni e k i s h d a n ilgari i s h l a s h d a h a m foyda la -
niladi. Kaliy xl ori di mi s k u p o r o s i bilan a r a l as h t i ri b ( 90 % KS 1,1 —
0 . 2 . S u ) p r e s s l a ni b, m a y d a l a n i b mi skal iy o ‘g ‘iti olish m u m k i n .