Noorganik moddalar

9.14. AZOT OKSIDLARI A B S O R B S IY A S I JARAYONINING
FIZIK-KIM YOVIY ASOSLARI
A z o t kislotasi ishlab c h i q a r i s h u c h u n n i t r o z a gazlari tarki bi dagi
az ot oksi dl ar i suv b il an a b s o r b si y a l a n a d i , y a ’ni suv b i lan yutt ir il adi.
Bu yer da s h u n i al oh i da aytib o ‘t m o q kerakki , n i t r oz a gazlari tarkibiga 
kiruvchi a z o t m on o ok s i d i suv bilan h a m , kislota bilan h a m reaksiyaga 
ki ri shmaydi . K o n s e n t r l a n m a g a n a z ot kislotasi hosil qi lishda , as os an,
N O , , N , 0 3, N
2
0
4
isht ir ok e t a d i l a r va b u n d a n i t r a t kislotasi H N 0
3
va H N 0
2
nitrit kislotasi quyidagi reaksiyalar b o ‘y i c h a hosil b o ‘ladilar:
2 N O , + H 20 = H N 0
3
+ H N 0
2
+ 116 kJ 
(9. 19)
Hosi l b o ‘lgan n it r i t ki slotasi H N 0
2
b e q a r o r b o ‘lib, q u y i d ag i
reaksiya b o ‘y i c h a p a r c h a l a n a d i :
266

---

3 H N 0 2 = H N 0 3 + 2 N 0 + н 20 - 76 kJ 
(9.20)
2 N
2
0
3
+ H 20 = 2 H N O
3
+ 4 N O + 15,2 kJ 
(9. 21)
A z o t kislotasi ishlab c h i q a r i s h s h a r o i t i d a n i t r o z a gazlari t a r k i b i ­
dagi asosiy a z o t o k s i d l a r i d a n biri — b u a z o t d io ks idi boMib, u n i n g
suv b i lan j a m l o v c h i reaksiyasi q u y i d a g i c h a i fo d al a n i sh i m u m k i n :
3 N O J(1) + H
2
0 , „ = 2 H N O , (s) + N O, , , + 136 kJ 
(9. 22)
Bu ( 9 . 2 2 ) reaksiya g e t e r o g e n ( c h u n k i g az va s uy u ql i k h o lat idagi
m o d d a l a r r e a k si ya g a ki ri shyapt i) , h aj m t or a y i s hi (3 mol N O , gazi- 
d a n 1 m o l N O gazi hosil b o ‘l m o q d a ) , e k z o t e r m i k (r eaksi ya issiqlik 
c h i qi s h i b i l a n b o r m o q d a ) va a m a l i y q ay t a r d i r . L e - S h a t e l y e p r i n s i ­
piga muv o fi q, (9. 22) r e aks iyani ng m u v o z a n a t i n i o ‘ng t o m o n g a , y a ’ni 
H N O , hosil b o ‘lishi t o m o n i g a bu r i s h u c h u n b o s i m n i oshi ri b, t e m p e ­
ra t u r a n i pasaytirish kerak. (9.22) r eaksiyadan k o ‘rinib turibdi ki, d a s t ­
labki N O , gazi ni ng 33.3 foizi s uv d a y u t i l m a y d i g a n N O gaziga o ‘tib 
k e t m o q d a . Bu N O gaz ini a t m o s f e r a h avos iga t a s h l a b y u b o ri s h aslo 
m u m k i n e m a s , c h u n k i b u v a q t d a a t r o f m u h i t z a h a r l a n a d i va eng 
asosiysi i s h l a b c h i q a r i l a y o t g a n a z o t k i s l o t a s i n i n g t a n n a r x i a n c h a
q i m m a t l a s h i b ketadi. S h u n i n g u c h u n h a m a ma l i yo t d a bu hosil b o ‘lgan 
N O n i t r o z a gazlari t ar ki bi dagi O , b il an N O , ni a b so r b si ya qilish 
m i n o r a s i i c h i d a y a n a q a yt a oksi dl an ad i :
2 N O + 0,<=> 2 N 0
2
+ 124 kJ 
(9.6)
Hosil b o ‘lgan bu N O , ( 9. 22) reaksiya b o ‘y i c h a suv b il an y a na
a b s o r b si y a l a n a d i . N a t i j a d a b u 1 mol N O , n i ng 33.3 foizi y a n a N O
gaz iga a y l a n a d i va h o k a z o . Bu j a r a y o n d a N O m a t e m a t i k j i h a t d a n
g e o m e t r i k pr o gr es si ya b o ‘y i c h a hosil b o ‘laver adi va