Noorganik moddalar

2 .7. B O G ‘LANGAN AZOT ISHLAB C H IQ A R IS H KO'LAMLARI
VA O 'Z B E K IS T O N R ESPUBLIK ASIDAG I KORXONALARI
BogMangan az ot h a r xil k o ' r i n i s h d a b o ' l i s h i m u m k i n . BogMan­
gan az ot ishlab c h i q a r i sh n i n g koMamlari va bogMangan azot ol is hning 
h a r xil usul lari rivojini 2 . 6 - j a d v a l d a n k o ' r i s h m u m k i n .
70

---

Quyidagi 2.5-jadvalda keltirilgan ma’lumotlar fikrimizni yana bir 
marta isbotlaydi.
2.5-jadval
A M M I A K I S H L A B C H I Q A R I S H X O M A S H Y O T U Z I L I S H I , % l a r d a
T/r
Xomashyolar
Yillar
1975
1980
1.
Tabiiy va yo‘ldosh gazlar
79,6
92,2
2.
Koks gazi
11,7
5,3
3.
Koks va ko‘mir
5,7
1,5
4.
Boshqa xomashyolar
3,0
1,0
2.5-jadvaldan ko‘rinib turibdiki, tabiiy va yo‘ldosh gazlarni ammi­
ak sintezi uchun qo‘llash ortib bormoqda, qolgan xomashyolarni 
qo‘llash esa, aksincha, kamayib boryapti. Bu tendensiya hozirgi 
davrda ham yanada ortib bormoqda. Tabiiy va yo‘ldosh gazlarni 
asosiy xomashyo sifatida ammiak sintezida qo‘llanishining sabablari­
dan yana biri nisbatan kam energiya talab qilishi va yuqori samara- 
dorligidadir.
2 .6-jadval
X O R I J I Y D A V L A T L A R D A B O G ‘L A N G A N A Z O T I S H L A B C H I Q A R I S H
H A J M I , M I N G T O N N A H I S O B I D A
Yillar
Tabiiy azot 
(selitra 
ko‘rinishida)
Azot tosh- 
ko'mirdan 
(ammiak 
ko‘rinishida)
Sintetik azot, usullar 
bo‘yicha
Jami
Yoyli
Siana­
midli
Ammi­
akli
1903
239,1
112,9
—
—
—
352,0
1906
290,3
149,7
—
0,1
—
440,1
1907
294,4
187,1
0,2
0,3
—
482,0
1912
413,2
252,0
8,9
25,7
—
699,8
1914
394,6
257,9
15,9
41,7
11,0
720,9
1923
208,9
324,4
29,2
102,2
218,8
981,6
1929
529,2
440,5
16,8
254,1
1121,8
2362,4
1932
71
295
—
168
1130
1664
1948
280
500
—
209
2622
3611
1960
185
653
—
331
11843
13012
1965
135
800
—
310
18775
20000
1975
no
1100
—
300
58600
60100
71

---

H o z ir g i v a q t d a b o g ' l a n g a n a z o t n i n g u m u m i y m i q d o r i d a t abiiy 
m a n b a l a r d a n o l i n a y o t g a n b o g ‘l a n g a n a z o t b i r f o i z d a n k a m r o g ‘ini, 
k o ‘m i r n i k o k s l a s h d a o l i n a y o t g a n i esa 4 % d a n k a m r o g ‘ini tashki l 
etadi. Yoy usuli b o ‘yi cha e l e m e n t a r a z o t ni b o g ' I a s h o ‘zi ni n g s a m a r a -
sizligi t u f ay l i 1 9 3 2 - y i l d a yo q s a n o a t m i q y o s i d a n siqib c h i q a r i l g a n .
S i a n a m i d usuli b o ' y i c h a b o g ' l a n g a n a z o t i sh l ab c h i q a r i s h f a q at a y ­
r i m m a m l a k a t l a r d a g i n a s a q l a n i b q o l i n g a n , c h u n k i u k o r x o n a l a r
kalsiy s i a n a m i d i d a n b i r q a t o r b i r i k m a l a r ( ka ls iy si an id i C a ( C N ) 2, 
n at r i y si an i d i N a C N , o z o d s i a n a m i d H 2C N 2, d i s i a n a m i d ( H 2C N 2) 2, 
t i o m o c h e v i n a C S ( N H 2) 2 va b o s h q a l a r ) i shl ab c h i q a r i s h g a ixt isos- 
l as hga n.
19 30 -y i l l a r da n b o s h l a b b o g ' l a n g a n a z o t n i ishl ab c h i q a r i s h n i n g
asosiy usuli b o ' l i b e l e m e n t a r va t o z a a z o t va v o d o r o d d a n a m m i a k n i
si ntez qilish 2. 6-j adval dan k o ' r i ni b turibdiki, b o g ' l a n g a n a z otni ishlab 
c h i q a r i s h d a a m m i a k l i usul ul ushi hozirgi v a q t d a 9 7 % d a n a n c h a g i n a
o sh i b k e t g a n d i r . A y r i m m a m l a k a t l a r n i a m m i a k ishlab c h i q a r i sh d a g i
ulushl ar i 2 . 7 -j a d v a l d a k o' r sa til ga n.
2. 7-jadval
A M M I A K I S H L A B C H I Q A R I S H B O ‘Y I C H A
B U T U N D U N Y O U M U M I Y Q U W A T I D A A Y R I M
M A M L A K A T L A R U L U S H L A R I ,
%