Нормаллаштириш тамойили куйидагича таърифланади: интеллектуал ва бошка функционал бузилишларга эга булган шахслар учун кундали

Rejalashtirish. «Oldingi rejalashtirishlar ko’p hollarda o’lda-jo’lda bo’lgan ta’lim tizimini butun jamiyatga xizmat qilishi kerakligi muhim dastak ekanligini o’zida aks ettirmagan edi» (UNESCO 1989).

Maxsus ta’limga muhtoj bolalarning yo’naltirilgan ta’limi va umumiy ta’limga ikkita turli xildagi masala deb qaramasa kerak. Oldingi ta’lim umumiy ta’lim rejasining qismi va qolipi vazifasini o’tashi kerak. Hozirgacha biz ta’lim ta’minotini maxsus ta’limga muhtoj bolalarga yetkazib bera olganimiz yo’q, u holda biz “Ta’lim Barchaga” maqsadimizga yeta olamizmi.
Bu ta’lim amaliyoti va ta’lim xizmatlarini tashkillash va ulara fundamental, haqiqat o’zgarishlar kiritishni talab etadi. Maxsus ta’lim ehtiyojlarini kiritilishini shunday o’zgarish desa bo’ladi. Bolada maxsus ta’limga ehtiyojlari bor deyish, ta’lim soxasidagi maqsadlariga yetishishi uchun bola aniq (qisqa va uzoq muddatli) pedagogik yordam va xizmatlarga muhtoj demakdir.²⁵
Maktablar turli toifadagi o’quvchilarga xizmat qilishi kerak. Bu maqsadga erishish uchun maxsus ta’limga muhtoj o’quvchilar uchun oddiy sinf xonalari va sinf o’qituvchisi haqiqiy ta’lim bazasiga va maktab rahbari ehtiyojlarni qondiruvchi shaxsga aylanish kerak. Javobgarlik sinf o’qituvchisidan olib, boshqa mutaxassislarga berib qo’yilmasligi kerak. Buning o’rniga, ular ikkalasi uyushgan holda o’zaro ish olib borishlari kerak (MES 1990). Bu kabi rivojlanishga butun maktab islohotlaridagi izlanishlar sifatida qaralishi kerak.
«Maxsus ta’limga muhtoj bolalar hozirgi paytda oddiy maktab tizimidan chiqarib turilibdi, chunki hozirgi tizim ularni qabul qila olmaydi, masalan, u ularning talablariga javob bera olmaydi. Haqiqiy rivojlanish yuz tutishi uchun bunday imkonsizlik tan olinishi kerak va unga o’zgartirishlar kiritilishi kerak. Shu sababdan integrasiyaga maktab islohoti sifatida qaralishi kerak. Uning maqsadi mavjud aniq dastur doirasida barchaga ta’lim beruvchi maktab tizimini yaratishdir.» (Xegarti, 1990). Ta’lim xizmatlarini rejalashtirishda, Birlashgan Millatlar Tashkilotining Nogiron Odamlar borasida Ish yurituvchi Jahon Dasturi qo’llanmasi doirasida ish yuritish tavsiya etiladi, 1983: «120ta A’zo Mamlakatlar nogiron odamlarga boshqalar bilan teng ta’lim olish imkoniyatlarini beruvchi huquqlarni tan oluvchi siyosiy qonunlar yuritishi kerak. Nogiron shaxsning ta’limi iloji boricha umumiy maktab tizimida olib borilishi kerak. Ta’lim-tarbiya organlari va majburiy ta’lim to’g’risidagi qonunlar javobgarlikni o’z bo’ynilariga olgan holda, turli darajadagi nogiron bolalarni, eng og’ir nogironlarini ham inobatga olgan holda majburiy ta’limga kiritishlari shart.» (Birlashgan Millatlar Tashkiloti, 1983)
Bu takliflarga Birlashgan Millatlar Tashkilotining Nogiron Odamlarga Teng Imkoniyatlar belgilovchi Standart qoidalarida to’ldirishlar kiritilgan.
Barcha bolalarning boshlang’ich ta’limdagi ehtiyojlarini qondirish zaruriyati Ta’lim Barchaga Inklyuziv maktabi doirasida maxsus ta’limga muhtoj bolalar uchun oddiy maktab tizimida ta’lim olishning yangi imkoniyatlarini ochdi.
Ta’limni rejalashtiruvchilar umumiy qabul qilingan 10% ko’satkichni turli zarur muammolarni hal qilish va maxsus diqqat etiborga muhtoj bolalarga yordam berishga asos qilib olishlari mumkin.²⁶ Maxsus diqqat e’tibor deganda biz og’ir nogiron bolalarga xizmatlar ko’rsatish, hamda erta aniqlash, to’g’ri yordam ko’rsatish va o’rta va yengil qiyinchiliklari bor bo’lgan bolalarga kerakli yordamlarni olib borishni tushunamiz.
Nogironlik darajasi o’ta og’ir bolalarning soni kam, va nogironlikning og’irlik darajasi proporsional ravishda kamayib boradi. Maxsus Ta’limga muhtoj bolalarning 75-80%ga oddiy maktabda kerakli o’zgartirishlar kiritish orqali va maxsus ehtiyojlar ta’limining boshlang’ich treninglaridan o’tgan oddiy maktab o’qituvchilari yordamida yordam berish mumkin. O’rtacha darajadagi nogiron bolalarga oddiy sinf xonalari yoki maxsus gurux yoki bo’limlarda chuqurlashtirilgan yordamlar ko’rsatish orqali yordam berish mumkin. Ular ko’proq, malakali o’qituvchilarga muhtojdirlar. 5%dan kamroqni tashkil qiluvchi og’ir nogiron o’quvchilar (masalan, umuman ko’zi ko’rmaydigan va eshitmaydigan) maxsus muloqot qilish malakalari va maxsus tayyorlov dasturlari texnikalarini o’zlashtirgan o’qituvchilarga muhtojdirlar.
Inklyuziv ta’limga urg’u berish bilan maxsus maktablar va markazlarni chiqarib tashlash degani emas. Ulardan yanada maxsuslashtirilgan va chuqurlashtirilgan yordamga muhtoj bolalarga yordam ko’rsatishdagi xizmatlarning asosiy qismi sifatida mavjud bo’lib qolishi talab etiladi. Talab qilinayotgan xizmatni belgilashda asosiy nuqtai nazar ayni bir bolaga qanday yordam eng to’g’ri yordam bo’lishi mumkinligiga qaratilgan bo’lishi kerak. Ko’pgina mamlakatlarda maxsus maktablar hali ham an’anaviy ta’lim berish o’chog’i bo’lib kelmoqda. Maxsus maktablar va markazlarning tajribalari har tomonlama yuqoridir. O’zimizning bilim va tajribalarimizni biz ular orqali shakllantirganmiz. Ular hukumat, jamiyat va ota-onalarga nogiron shaxslarga ko’proq yordamlar berilsa ularni qanchalik imkoniyat va bilimlarga ega bo’lishliklarini ko’rsatib kelishgan. Hozir ham bunday majmualar ko’plab dasturlar uchun resurs markazlari, ichki trening, oilalarga va nogiron bolalarga yordam berish va oddiy maktablarda maxsus ta’limga muhtoj bolalarga ta’lim berish kabi xizmatlarni ko’rsatishda katta rol o’ynab kelmoqda.²⁷
«Mavjud maxsus maktablarga ajratilayotgan investisiyalar ularning yangi maqsadlari, oddiy maktablarda maxsus ta’limga bo’lgan ehtiyojlarni qondirilishga qaratilgan vazifalariga sarflanishi kerak. Maxsus maktablari kam yoki umuman yo’q mamlakatlar inklyuziv maktablar ochish va maxsus xizmatlarni ko’rsatish borasidagi harakatlariga kerakli maslaxatlarni olishlari mumkin, ayniqsa maxsus extiyojlar ta’limida o’qituvchilar tayorlashni amalga oshirish, va kerakli jamoani tuzish va ularga ko’plab bolalar va yoshlarga xizmat ko’rsatishida kerak bo’ladigan jixozlangan resurs markazlarini tashkil etish.» (Maxsus Extiyojlar Ta’limi Faoliyati Doirasida, 1994).