Normurodova m. A. Yosh fiziologiyasi fanidan

2.Bolalarda moddalar va energiya almashinuvining xususiyatlari.
Organizmga tashqaridan qabul qilingan suv,oziq moddalar, havo kabilar organizmga kirganidan so’ng biologik oksidlanishga uchraydi ya’ni parchalanadi. Ular o’z tarkibiy qismlarigacha parchalanib, organizmga qurilish materiali bo’lib xizmat qiladi. Bu jarayon –moddalar almashinuvi deb ataladi. Organizmda moddalar almashinuvi ikkita jarayondan iborat bo’ladi. Bulardan biri- a s s i m i l ya s i ya, ya’ni tashqi muxitdan organizmga kiruvchi moddalarni o’zlashtirish, oddiy kimyoviy birikmalardan murakkab birikmalarni hosil qilishdir. Moddalar almashinuvining ikkinchi ko’rinishi esa- d i s s i m i l ya s i ya, ya’ni tirik organizmlar tarkibiga kiruvchi moddalarning parchalanishidir.Voyaga etgan katta odamlarda dissimilyasiya jarayoni ustunroq bo’ladi shu sababli ularda yuzlariga ajin tushadi, terilari osilib, burishib qola boshlaydi. Yoshlarda esa assimilyasiya jarayoni ustunroq bo’ladi, chunki yosh organizm o’sib, rivojlanishi uchun bu jarayon o’ta muhimdir.
Katta yoshdagi odamlardan farqli ravishda bolalarda moddalar almashinuvi natijasida hosil bo’lgan e n e r g i ya n i n g ko’pgina qismi organizmning o’sishi va rivojlanishi uchun sarflanadi. Umumiy sarflanadigan energiyaning 15 % i bolaning o’sishi uchun sarflanadi. Organizmda oqsillar, yog’lar, uglevodlar organizmga tashqaridan kirgan kislorod bilan oksidlanib parchalanadi va energiya hosil bo’ladi. Faqat yurak, jigar, buyrak va muskullarning ish faoliyatini ta’minlash uchun bir kecha-kunduzda sarflanadigan energiya 100 litr suvni qaynatishi aniqlangan.Oziq moddalar parchalanishidan hosil bo’ladigan energiyaning uchdan ikki qismi to’qima va organlar hayotiy faoliyatini bajaradigan ishi uchun sarflanadi, uchdan bir qismi tana haroratining doimiyligini ta’minlash uchun sarflanadi. Bir gramm oqsil parchalanganda 4,1 kkalloriya, bir gramm yog’ parchalanganda 9,3 k.kal, bir gramm uglevod parchalanganda esa 4,1 k.kall energiya hosil bo’ladi.Demak,moddalar va energiya almashinuvi bolalar va o’smirlar organizmini o’sishi va rivojlanishi uchun xizmat qiladi.
3.Ovqat hazm qilishning ahamiyati va hazm organlari gigiyenasi
Ma’lumki, ovqatlar bilan birga organizm oqsillar, yog’lar va uglevodlar kabi murakkab organik moddalarni oladi. Bu moddalar organizm tomonidan o’sish jarayonida va muddatini o’tab bo’lgan hujayralarni o’rniga yangilarini hosil bo’lishida qurilish materiali sifatida foydalaniladi.
Ovqat hazm qilish jarayoni deb- oziq moddalarni fizik va kimyoviy qayta ishlanishi va ularni oshqozon-ichaklar tizimidan surilishi, qon bilan tashilishi, organizm tomonidan o’zlashtirilishi mumkin bo’lgan oddiy va eruvchan birikmalarga aylanish jarayoniga aytiladi.
Ovqat hazm qilish organlari kasallanmasligi uchun gigiena qoidalariga amal qilish kerak bo’ladi. Avvalo har bir bolani yoshligidan tishlarini toza tutishga o’rgatish lozim. Chunki sog’lom tishlar salomatlik garovidir. Undan tashqari xar bir yoshlarimiz kundalik xayotida to’g’ri va rejali asosda ovqatlanishlari lozim. To’g’ri va vaqtida ovqatlanmaslik oqibatida xozirda yoshlarimiz orasida oshqozon-ichaklarning yallig’lanishi, oshqozon va ichaklarda yara hosil bo’lishi, ichburug’, terlama, yuqumli sariq kasalligi kabi kasalliklar ko’payib bormoqda. O’z navbatida tamaki, nos chekish va spirtli ichimliklarni qabul qilish xam ovqat hazm qilish organlarida bir qancha og’ir kasalliklarni yuzaga kelishiga sabab bo’lmoqda.