Normurodova m. A. Yosh fiziologiyasi fanidan

Suyaklarning o’sishi. Embrional rivojlanish davrida skelet xuddi biriktiruvchi to’qimalar singari hosil bo’la boshlaydilar. Bola tug’ilguniga qadar biriktiruvchi to’qimalar tog’aylar bilan almashinadi, shundan keyingina sekin-asta tog’aylarning parchalanishi boshlanadi va uning o’rniga suyak to’qimalari hosil bo’la boshlaydi. Suyaklanish jarayoni organizmning butun rivojlanishi davomida uzoq davom etadi. O’sayotgan organizmlarda uzun suyaklarning uchlari –epifizlar uzoq muddat tog’ayligicha qoladi.
Yosh-yangi suyaklar bo’yiga –uzunasiga ularning uchlari va tanalari orasida joylashgan tog’aylar hisobiga o’sadilar. Suyaklarning o’sishini oxiriga kelib tog’aylar to’liq suyak to’qimalari bilan almashadi. Bolalarning suyaklarini o’sishi davomida uning tarkibidagi suvning miqdori kamayadi, mineral moddalarning miqdori esa ortadi. Bu paytda organik moddalarning miqdori esa kamayadi.
Erkaklarda suyaklarning o’sishi 20-24 yoshga kelib tugaydi. Bu vaqtda suyaklarni bo’yiga o’sishi tamomlanadi va ularning tog’ayli qismlari to’liq suyak to’qimalariga aylanib bo’ladilar. Ayollarda skeletning rivojlanishi 2-3 yil oldin tamom bo’ladi.


7.3. Skeletning qismlari.


Gavda skeleti. Gavda skeleti umurtqalar pog’onasi va kukrak qafasidan iborat buladi.
Umurtqa pog’onasi. Odamning umurtqa pog’onasi 33-34 umurtqalardan tashkil topgan bo’lib; unda 7 ta umurtqadan iborat bo’yin, 12 ta umurtqadan iborat ko’krak, 5 ta umurtqadan iborat –bel, 5 ta umurtqadan iborat –dumg’aza va 4-5 umurtqadan iborat –dum bo’limlari farqlanadi. Voyaga yetgan odamlarda dumg’aza umurtqalari bitta dumg’aza suyagiga birikib ketishsa, dum umurtqalari – dum suyagiga birikadilar.
Umurtqa pog’onasi tana uzunlgini 40 % ni egallaydi va tananing asosiy ustuni yoki tayanchi hisoblanadi. Umurtqalar teshigi orqa miya joylashadigan umurtqa pog’onasi kanalini hosil qiladi. Umurtqalarning o’simtalariga muskullar kelib birikkan bo’ladi.
Umurtqalar oralig’ida tolali tog’aylardan iborat bo’lgan umurtqalararo disklar joylashgan bo’lib, ular umurtqa pogonasini harakatchanligini ta’minlaydi. Yosh ulg’ayishi bilan disklarning balandligi o’zgaradi.
Umurtqa pog’onasining suyaklanish jarayoni homilaning rivojlanish davridayoq boshlanadi. Tug’ilganidan keyin yangi suyaklanish nuqtalari yuzaga keladi. Bolalar 14 yoshga yetgunicha faqat, tananing o’rta qismlaridagi umurtqalar suyaklashib bo’ladi. Boshqa qolgan umurtqalarning suyaklanishi 21-23 yoshga kelib tugaydi.
1,5 yoshgacha umurtqa pog’onasi tekis o’sadi, 1,5 dan 3 yoshgacha bo’yin va yuqorigi ko’krak umurtkalarining o’sishi nisbatan sekinlashadi, 10 yoshga kelib esa bel va ko’krakning pastki umurtqalari jadal o’sa boshlaydi.
Yangi tug’ilgan bolalarda umurtqa pog’onasi to’g’ri, voyaga yetgan odamlardagi kabi uning egilishlari boshlanadi va sekin-asta rivojlana boshlaydilar.