Normurodova m. A. Yosh fiziologiyasi fanidan

Son suyagi –odamning eng katta va uzun suyagidir. Odamning oyog’i kafti, tovon suyagiga va tovonni oldingi qismlariga (kaftni oldingi qismiga) tayanadigan gumbaz hosil qiladi. Kaftning bo’yiga va eniga yo’nalgan gumbazlari farqlanadi. Kaftning uzunasiga joylashgan gumbazi faqat odamlarga xos bo’lib, uning shakllanishi uning tik yurishi bilan bog’liq.
Kaft gumbazi bo’ylab tananing og’irligi bir tekis tarqaladi, qaysiki og’ir yuklarni ko’tarib tashishda katta ahamiyatga ega. Gumbaz ammortizator singari ta’sir ko’rsatadi va u yurgan paytda tananing silkinishini yumshatadi.
Yangi tug’ilgan bolada oyoqlar kafti gumbazi aniq bo’lmaydi, u keyin ya’ni bola yura boshlaganidan keyin shakllanadi.
Oyoq kaftlarining gumbazsimon joylanishi juda katta miqdordagi mustahkam bug’un bog’larning ushlab turishi tufayli ta’minlanadi. Uzoq muddat tik turish va utirish, ogir yuklarni tashishi, tor tuflilar kiygan paytda bog’lar cho’ziladi, bu esa kaftni zichlanishiga olib keladi. Bu vaqtda oyoq kaftlarini yalpoklanishi xakida gap yuritishi mumkin. Raxit bilan kasallanish ham, yalpoq kaftlilikni rivojlanishini keltirib chiqarishi mumkin.
Oyoq kaftlari holatiga doimiy ravishda bolalarning issiq xonalarda bo’lishi va doimimy ravishda yumshoq tagli poyafzal kiyishi ham noqulay ta’sir ko’rsatadi, chunki u kaft muskullarini zaiflashtirib yuboradi.
Oyoq kaftlari yalpoqlanganda qadni tutish ham buziladi, qon bilan ta’minlanishni yomonlashishi natijasida oyoqlarning juda tez charchashi kuzatiladi, ko’pchilik holatlarda og’riq yoki zirqirashlar, ayrim paytlarda esa muskullarni tortishib qolish hollari ham yuz beradi.
Oyoq kaftlarini yalpoqlanib qolishini oldini olish uchun notekis joylarda yalang oyoq bo’lib yurish, qumda yurish tavsiya qilinadi, chunki oyoq kaftlari gumbazini mustahkamlanishini ta’minlaydi. Oyoq muskullari uchun mashqlar, ayniqsa kaft muskullari uchun oyoq uchida va tovon bilan yurish, uzunlikga va balandlikga sakrash, yugurish, futbol, o’ynash, voleybol va basketbol o’ynash, suzish oyoq kaftlarini yalpoklanishini oldini oladi.
Miya qutisi. Miya qutisi – bu boshning skeleti. Miya qutisining ikkita bo’limi farqlanadi. Miya yoki quti va yon tomon yoki yuz suyaklari. Miya qutisi bosh miya joylashgan joy hisoblanadi.
Bosh skeletining miya bo’limi tarkibiga juft bo’lmagan (ensa, qilichsimon, peshona va tursimon) va juft (tepa va chakka) suyaklar kiradi. Qilichsimon va to’rsimon suyaklar miya va yuz qismlari chegarasida joylashgan. Bosh suyagining barcha suyaklari harakatlanmaydigan holda birikkan. Chakka suyagining ichida eshitish organi joylashgan bo’lib, unga keng eshitish teshigi kiradi. Ensa suyagini katta teshigi orqali miya qutisi umurtqalar kanali bilan tutashadi.
Bosh suyagining yuz bo’limida ko’plab suyaklar juft bo’ladi. Yuqorigi jag’, burun, yosh, yonoq, tanglay va pastki burun rakovinalar. Uchta, juft bo’lmagan suyaklar soshnik, pastki jag’ va til osti suyaklari. Pastki jag’ – bosh suyagidagi yagona harakatlanadigan suyakdir.Bolalarning yosh paytlarida bosh suyagining miya qismi, yuz qismiga nisbatan ancha rivojlangan bo’ladi. Bosh suyaklari hayotning birinchi yilida juda jadal rivojlanadi. Bolani 13-14 yoshidan boshlab yuz bo’limi ancha tez rivojlanadi va miya bo’limidan ustun bo’ladi. Yangi tug’ilgan bolada miya qutisining hajmi yuz suyagi hajmidan 8 marta katta bo’lsa, voyaga yetgan odamlarda 2-2,5 marta katta bo’ladi.
Yangi tug’ilgan bolalarning bosh suyaklari bir-biri bilan biriktiruvchi to’qimali yupqa parda bilan tutashgan bo’ladi. Bu pardalarni soni bir necha suyaklar birikkan joyda yanada ko’proq bo’ladi. Bu –liqildoqdir.