Nurmurodov

10.4. Elektr - yoy yordamida payvandlash va kesish
Metall buyumlar elektrod yordamida payvandlanganda ionlashgan 
gaz va bug1 muhitidan o‘tib turuvchi kuchli elektr razryad elektr yoy 
deyiladi (10.4-rasm).
169

---

Yer ustuni
‘С 
Anod 
zonasi
10.5-rasm, 
a
dan ko‘- 
rinadiki, elektr yoy bevo- 
sita elektrod bilan pay- 
vandlanuvchi metall bu- 
yumlararo, 10.5-rasm, 
b
da elektr yoy elektrod- 
lararo va 10.5-rasm, 
d
da 
elektr yoy elektrodlararo 
va elektrodlar bilan metall 
buyumlararo 
payvandla­
nadi.
Masalan, 
metallarni 
elektrodlar bilan 
elektr 
yoy yordamida payvand­
lashda elektr yoy hosil 
qilish 
uchun 
elektrod 
uchini 
payvandlanuvchi 
metall buyumni payvand­
lash joyiga qisqa tutashtirib, 
3—4
mm ga ajratiladi. Qisqa tutashtiril- 
ganda kichik yuzadan katta tok o ‘tishida yuzalar o ‘ta qizib, bir zumda 
suyuqlanadi. Bunda syuqlanayotgan elektrod uchi elektromagnit, sirt 
tortish kuchlari va gazlar bosimi ta ’sirida siqilib, ingichka tortilib 
uziladi.
10.4-rasm. Payvandlash yoyining
sxemasi: 1-elektrod; 2-payvandlanadigan
metallar; 3-metall vanna; 4-gaz tojisi
(areoli).
.....
10.5-rasm. Payvandlash elektrodlarni tok manbaiga ulash sxemasi:
a—elektrod ila payvandlanuvchi metallararo; b—elektrodlararo;
d—
elektrodlararo va elektrodlar ila payvandlanuvchi metallararo.
170

---

Bu sharoitda o ‘ta qizigan elektrod (katod) yuzidan termoelektron 
va avtoelektron emissiyalar ta’sirida ajralayotgan elektronlar juda 
katta tezlikda payvandlanuvchi metall (anod) tomon harakatlanib, 
oraliq muhitidagi gaz va bug‘, atom va molekulalami bombardimon 
qilib, manfiy hamda musbat ionlarga parchalaydi. Manfiy zaryadli 
ionlar payvandlanuvchi metall buyum yuziga, musbat zaryadli ionlar 
esa elektrod yuziga kelib uriladi, kinetik energiyalari issiqlik va 
y orugiik energiyalariga aylanadi. Bunda hosil bo‘lgan yoy barqaror 
yonadi. Kuzatishlar shuni ko‘rsatadiki, ajralayotgan issiqlikning 43% i 
katodga, 36% i anodga va qolgani yoy ustuniga taqsimlanadi.
Shuni qayd etish joizki, ajralayotgan issiqlik payvandlanuvchi 
metall buyumlami qizdirib, eritish uchun faqat 60-70% sarflanadi, 
qolgan 40-30% esa tashqi muhitga tarqaladi. Payvandlashda tok 
kuchini 1-3000 A, kuchlanishni 10-50 V gacha o ‘zgartirila olishini va
payvandlash quw atini 0,01 dan 
150 kVt gacha rostlanishi esa turli 
qalinlikdagi xilma-xil metallar va 
ulaming qotishmalarini payvand­
lash imkonini beradi.