Nurmurodov

Payvand birikmalar mustahkamligining pasayishiga nuqsonlar­
ning ta ’siri.
Nuqsonning payvand birikmaning ishiga ta’sirini uning 
shakli, uzunligi va nuqsonning ta’sir etadigan kuch yo‘nalishiga 
nisbatan joylashishi nuqtayi nazaridan ko'rib chiqish lozim. Cho‘ziq 
nuqsonlar (darzlar, chala payvandlanishlar) eng xavfli, yumaloq
164

---

shaklli nuqsonlar (yakka gaz g‘ovaklari, shlak aralashmalari) uncha 
xavfli hisoblanmaydi. Kuch yo‘nalishiga parallel yo‘nalgan nuqsonlar 
statik yuklanish ta’sirida ishlaydigan tuzilishlar uchun xavfsizroq 
boMadi. Metall qalinligining 25 % kattaligidagi chala payvandlanish 
harorat-45°C gacha pasayganda payvand birikmaning uzilishga 
vaqtinchalik qarshiligi 2 baravar, plastikligi 
2-4
baravardan ortiq 
pasayishga olib keladi. Kam uglerodli poMatni payvandlashda uning 
uchma-uch chokidagi chala payvandlanish metall qalinligining 5 % 
dan oshmasligi, legirlangan po‘latlami payvandlashda esa bundan ham 
kam boMishi kerak. Kam uglerodli poMatlardan qilingan payvand 
birikmalarda chokning 1 sm2 kesimida yakka dogiardan ko‘pi bilan
5-6 ta boMishiga yo‘l qo‘yiladi.
Payvand birikmalardagi nuqsonlami tuzatish usullari. Kesiklar, 
sirtdagi yuza g ‘ovaklar, chokning botiqligi va payvand chok kesimi 
oMchamlarining kichiklashuvi payvandlab tuzatiladi.
Darzlar, cho‘kishdan hosil boMgan kovak, teshik, shlak aralash­
malari, chok o‘zagida chala payvandlanish, ichki chala payvandlanish 
va ichki g‘ovaklar nuqsonli joyni oldindan mexanik yoki termik 
usulda ochib, keyin nuqsonni payvandlab tuzatiladi.
Payvandlangan qirralaming siljib qolishi, toshma, payvand 
chokning ortiqcha puxtalanishi va payvand chokning notekis 
tutashtirilishi kabi nuqsonlar butun uzunligi bo‘yicha mexanik usulda 
ishlov berib tuzatiladi.
Darz uzunligini aniqlash uchun metall sirti tozalanadi, jilvirlanadi 
va azot kislotasining 20% li eritmasi bilan xurushlanadi. Chegaralari 
bo‘ylab darz parmalanadi, metall uzunasiga va chuqurligi bo‘ylab 
suyuqlantiriladi yoki qirqib olinadi, keyin bu joy payvandlanadi. 
So‘ngra chok tekshirib ko‘riladi.
Mikrodarzlar 50 martagacha kattalashtirib ko‘rsatadigan lupa 
yordamida aniqlanadi. Darzlar payvandlab boMgandan keyin bir necha 
kun va bir necha hafta o‘tgandan so‘ng ham hosil boMishi mumkin. Bu 
odatda, payvandlash jarayonida toblanadigan poMatlarga taalluqlidir.
Kesiklar nuqsonning butun uzunligi bo‘ylab ingichka chok 
suyuqlantirib qoplab bartaraf qilinadi.
Diametri 2 mm dan katta sirti g‘ovaklar suyuqlantiriladi yoki 
qirqib olinadi va payvandlanadi. Odatda, chokning 1 m uzunligida, 
agar g‘ovak diametri 1 mm dan oshmasa, g‘ovaklar oraligM kamida
165

---

10 mm boiganda g‘ovak (diametri 2 mm li g‘ovaklar oralig‘i kamida 
25 mm bo‘lganda) ko‘pi bilan to ‘rtta g‘ovak bo‘lishiga yo‘l qo‘yiladi.
Choklar 
og‘zi 
payvandlanadi, 
toblanmaydigan 
po‘latlami 
payvandlashda ulami chok o ‘qidan 20 mm chetga chiqarish mumkin.
Choklaming kuyib ketishi kam kuzatiladi, bu nuqsonni tozalash 
va payvandlab berkitish kerak.
Sachragan 
metall tomchilari 
mexanik usulda tozalanadi. 
Toshmani sirtdan qarab aniqlash qiyin, u metallografik usulda 
tekshirib aniqlanadi.
Teshik tozalanadi va nuqson o ‘mi payvandlab berkitiladi.
Deformatsiyalangan payvand birikma yoki buyumlami yaxshisi 
mexanik usulda to‘g‘rilab, tuzatish kerak.