Nurmurodov

namuna;
3 - sementitlanayotgan buyum; 4 - karbyurizator.
Agar mashina detallarining yuzasida 
sementitlanishi kerak 
bo‘lmagan joylari bo‘lsa, o‘sha joylari olovbardosh loy yoki asbest 
bilan bekitib qo‘yiladi. Sementitlash usuli aniqlangandan keyin 
harorat belgilanadi. 
Sementitlash 
harorati 
austenit fazasining 
mavjudligi bilan belgilanadi. Sababi, uglerod austenitda ko‘p eriydi. 
Buyuinning yuza qatlamidan ichkariga borgan sari uglerodning 
miqdori kamayib boradi. Yuzadan ichkariga qarab perlit-sementit, 
keyin perlit-ferrit va materialning asosiy strukturasi joylashadi.
61

---

Buyum yuzasida uglerod miqdorining ortishi qatlamning mo‘rtligini 
oshiradi. Shu sababli buyum yuzasida uglerod miqdori 1,1—1,2 
%
dan 
oshmasligi kerak.
Sementitlangan qatlamning xossalari harorat va shu haroratda 
ushlab turish vaqtiga b o g iiq bo‘ladi (4.3-rasm).
4.3-rasm. P o‘latyuzasini uglerodga to ‘yintirish jarayonining harorat
va vaqtga bog‘liqligi grafigl
P oiatlarni uglerodga to‘yintirish jarayoni texnikada ta’mirlash 
sohasida ham qoilaniladi. Bunda pistako‘mir hamda faollashtiruvchi 
birikmalar ishlatiladi va koks bilan shixta materialini tashkil etadi. 
Shixtadagi B aC 03, tuzi uglerodning atomar holatda ajralib chiqishini 
tezlashtiradi. C aC 0
3
tuzi esa shixta materiallarini bir-biriga yopishib 
qolishidan saqlaydi. Ishlatilgan shixta materiali elanib, yaroqli qismi 
yana yangi shixta materialiga qo‘shib ishlatiladi.
P o iatni sementitlash harorati da ushlab turish vaqti talab 
etilayotgan qatlamning qalinligiga b o g iiq b oiad i. Masalan, qat­
lamning qalinligi 
0 , 8
mm ga teng b o iish i talab etilsa, yuqori haro­
ratda tutib turish vaqti 7—8 soatni tashkil etadi. Agar dastlabki austenit 
donalari mayda b o isa, sementitlash haroratini ko‘tarish mumkin.
Gaz muhitida (CO) buyum yuzasini uglerodga to ‘yintirish, qattiq 
muhitda to ‘yintirishga qaraganda bir qator afzalliklarga ega. Bunda 
kerakli qatlam qalinligini ta’minlash oson, jarayonni bajarish vaqti
62

---

kam va uni mexanizatsiyalashtirish, avtomatlashtirish mumkin. 
Sementitlash uchun maxsus uskunalar qoilan ilm ayd i, shu pechdan 
foydalanib termik jarayonlami ham o ‘tkazish mumkin.
Suyuq muhitda karbyurizatorda sementitlashda, qattiq muhitda 
karbyurizatorda sementitlashga nisbatan ish unum dorligi 
3 - 5
marta 
yuqori bo‘ladi. Bunda ko‘pincha tuz eritmalaridagi elektroliz 
jarayonidan foydalaniladi. Mashina detallarining ish yuzalari uglerod­
ga to ‘yintirilgandan keyin toblanadi va past haroratda h o ‘shatiladi.
Toblash natijasida uglerodli po‘lat yuza qatlam ining qattiqligi 
60-64 HRS ga, legirlangan poiatlarniki esa 58-61 HRS ga teng 
boiadi. Keyin ular past haroratda bo‘shatiladi.