Nutq rivojlantirishning samarali metodlari va usullari
Yüklə 45,69 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ANNOTATSIYA
|
Nutq rivojlantirishning samarali metodlari va usullari Usmonov Aslam Qarshiboyevich, o„qituvchi, Usmonova Umida Baxtiyorovna, o„qituvchi. Jizzax davlat pedagogika instituti. ANNOTATSIYA Ushbu maqolada bolaning psixik taraqqiyotini ta‟minlovchi omillarni turli xil metodlar asosida hayotga tadbiq etish ko„nikmasini shakllantirish haqida so„z yuritilgan. Uzluksiz ta‟limning dastlabki bo„g„inini maktabgacha ta‟lim tashkil etadi va bu bosqich keyingi ta‟lim turlariga bola ongiga dastlabki bilimlarni beruvchi “fundament” vazifasini bajaradi. “Ko„p yillik ilmiy kuzatish va tadqiqotlar shuni ko„rsatadiki, inson o„z umri davomida oladigan barcha informatsiyaning 70 foizini 5 yoshgacha bo„lgan davrida olar ekan” kabi fikrlar ham shundan dalolat berib turibdi. Bola ruhiy kamolotining ko„p jihatlari nutq bilan bog„liq ravishda rivojlanadi. Chunki, bola muloqotga kirishishi ya‟ni tengdoshlari va kattalar bilan bo„ladigan muloqotlari jarayonida juda ko„plab ma‟lumotlarga ega bo„ladi va o„zining ruhiyatini keyingi rivojlanish bosqichiga ko„tarib boradi. Shuning uchun, bola hayotining dastlabki birinchi oyidan tarbiya faqat uni parvarish qilish bilan chegaralanmasligi kerak. Bolaning ilk yosh davridan eshitish qobiliyatini tarbiyalash, shuningdek, bolaning emotsional sohasi – jilmayish, kulish, va ovoz tonini uyg„otish lozim. Bularning hammasi birgalikda nutqini rivojlantirishga xizmat qiladi. Asosan, bolalarning nutqiy rivojlanishi uning kattalar bilan individual muloqotida shakllanadi. Bola muloqotga nafaqat emotsional kirishadi, balki so„zlovchining yuzini ham ko„rib turishi kerak. Bog„cha yoshidagi bolalar eng avvalo ko„rgazmali ifodalangan yoki ularni faoliyatlarga jalb etadigan predmetlar, hodisalar,sifatlar, xususiyatlar, munosabatlarning nomlanishini o„zlashtiradi. Buni bola tafakkurining ko„rgazmali- harakat va ko„rgazmali-obrazli xarakterda ekanligi bilan tushimtirish mumkin. Shu tufayli ham, bog„cha yoshidagi bolalar lug„atida abstrakt (mavhum) tushunchalar deyarli uchramaydi. Bolalar nutqidagi bu hususiyatni ham mashg„ulotlar jarayonida hisobga olish zarur. Bolalarning nutqlari kattalarning nutqlaridan keskin farq qilinadi: Masalan: “r” o„rniga “l” yoki “y”, “sh” o„rniga “s” tovushlarini ishlatishlari kuzatiladi. Nutqi to„liq rivojlanmagan maktabgacha yoshdagi bolalar uchun pedagogik mahorat alohida ahamiyatga ega. Maktabgacha ta‟lim yoshdagi bolalarda dastlabki ma‟naviy–ahloqiy tushunchalarni shakllantirish bolaning dastlabki rivojlanish bosqichlaridayoq amalga oshirilishi lozim bo„lgan pedagogik talablardan biri bo„lsa, ma‟naviysifatlar: mehribonlik, to„g„rilik, vatanparvarlik, insonparvarlik, intiluvchanlik, tashabbuskorlik, milliy qadriyatlarga hurmat, milliy g„urur kabi va ahloq–odobga oid sifatlar: ota–onaga hurmat, salomlashish odobi, kiyinish va ovqatlanish odobi, mehnatsevarlik, uyda va jamoat joylarda o„zini tutish kabi fazilatlarni tarbiyalash jarayoni ham bolalarda nutq zahirasining yetarlicha rivojlanishini talab etadi. Maktabgacha ta‟lim mazmunini tashkil etishda bolalar nutqini rivojlantiruvchi noan‟anaviy usullardan foydalanish; ularda mashg„ulotlarga qiziqishni yanada orttirish uchun har- xil integrasiyalashgan xususiyatga ega bo„lgan ko„rgazmalardan foydalanish; maktabgacha yoshdagi bolalarga mashg„ulotlarni tashkil etishda doimo bolalarning tafakkur xususiyatini(ko„rgazmali-obrazli, ko„rgazmali-harakatli, emotsonal) hisobga olish; ta‟lim jarayoni bola yoshiga mos bo„lishi yoki imkoniyatlarini hisobga olgan holda metodlarni tanlash bilan bog„liq bo„lishi; bolalarga yondashuvda logoped, difektolog,psixolog tarbiyachi, ota– onalar o„zaro hamkorlikda ish olib borishlari maqsadga muvofiqdir. Go„dak ijtimoiy hayotga kirib kelishi bilan uning nutqi ham ijtimoiylashib boradi. Chunki bola tug„ilganidan boshlab muayyan ijtimoiy muhit ta'sirida tarbiya topadi. Turli muloqot vaziyatlarida etakchi o„rinni bola tomonidan kattalar- ning aqliy xususiyat va qiziqishlariga bo„lgan taqlidiy xatti- harakatlar tashkil etadi. Bunda so„z nutqiy muloqotning asosiy vositasi sifatida xizmat qiladi. Bolaning ijtimoiy muhitni bilishga bo„lgan qiziqishlarini qondirish uning atrof-muhit bilan yanada kengroq tanishishiga imkon beradi. Tevarak-atrof bilan tanishuv jarayonida bola undagi narsa-buyum nomlari va harakat-holatni ifodalovchi so„zlarni o„zlashtirib boradi. Bola tomonidan nutqiy funksiyalarning o„zlashtirilishi jarayoni uning maktabgacha yosh davrida Yüklə 45,69 Kb. Dostları ilə paylaş:
|