О. Щ. Мирзяйев нефт-газ мядян аваданлыгларынын техники диагностикасы нын ясаслары bakı 012 Rəycilər
Yüklə 2,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
1.4. Avadanlıqların vəziyyəti və texniki diaqnostika
sistemlərinin növləri QOST 20911-89 iki növ terminlərdən: «texniki diaqnostika» və «texniki vəziyyətə nəzarət» terminlə- rindən istifadəni nəzərdə tutur. «Texniki diaqnostika» terminlərindən baĢ verən qəzanın yeri və səbəbi araĢdırılan halda istifadə olunur. «Texniki vəziyyətə nəzarət» termini isə texniki diaqnostikanın əsas məsələsi kimi texniki halın növünün təyinində iĢlədilir. Verilən zaman müddətində obyektin parametrlərinin qiyməti ilə xarakterizə olunan texniki halların növləri aĢağıdakılardır: - saz halda obyekt normativ-texniki və ya konstruktiv sənədləĢdirmənin bütün tələblərinə uyğundur; - saz olmayan obyekt normativ-texniki və ya konstruktiv sənədləĢdirmənin heç bir tələbatına uyğun gəlmir; - iĢlək obyektin verilən funksiyalarını yerinə yetir- mək qabiliyyətini xarakterizə edən bütün parametrlərinin qiymətləri normativ texniki və ya konstruktiv sənədləĢ- dirilmənin tələbatına uyğundur; 20 - iĢlək olmayan obyektin heç bir parametri normativ- texniki və ya konstruktiv sənədləĢdirilmənin tələbatına uyğun gəlmir; - məhdudlaĢmıĢ növü - obyektin gələcək istismarı texniki cəhətdən mümkün deyildir və ya təhlükəsizlik normalarına uyğun olmadığından məqsədəuyğun sayılmır. “Saz hal” məfhumu “iĢlək” məfhumundan daha geniĢdir. Əgər obyekt sazdırsa, o, mütləq iĢ qabiliyyətlidir, lakin iĢlək obyekt saz vəziyyətdə olmaya da bilər, belə ki, obyektin normal funksiyasını yerinə yetirmək halı hələ də davam edir. Mürəkkəb obyektlərlərdə, məsələn, magistral boru kəmərlərində iĢ qabiliyyətinə malik halın daha dərin klassifikasiyası mövcuddur ki, bu halda obyektin verilən funksiyaları yerinə yetirmək kimi qismən iĢlək olduğu müəyyənləĢdirilir. Magistral boru kəmərlərinin xətti hissəsində elə vəziyyət olur ki, ötürücülük qabiliyyəti daha aĢağı səviyyəyə düĢür ki, bu da buraxıla bilən təzyiqin daha aĢağı olması ilə əlaqədardır. Texniki diaqnostika sistemi (texniki vəziyyətə nəzarət) kimi texniki sənədləĢdirilmədə nəzərdə tutulan vasitə dedikdə, obyekt və icraçıların toplusu tərəfindən diaqnostikanın aparılması sistemi nəzərdə tutulur. Texniki diaqnostika obyekti kimi isə texniki avadanlıq və ya konkret istehsal prosesləri nəzərdə tutulur. Nəzarət vasitələri - nəzarəti aparmaq üçün texniki qurğu, maddələr və ya materiallardan istifadə olunur. Əgər nəzarət vasitəsi nəzarət olunan kəmiyyəti ölçə bilirsə, onda nəzarət ölçü nəzarəti adlanır. Nəzarət vasitələri obyektin tərkib hissəsini təĢkil edən daxili nəzarət və obyektdən konstruktiv olaraq 21 kənarda yerləĢərsə, onda xarici nəzarət vasitəsi olur. Nəzarətin aparat və proqram nəzarət vasitələri vardır. Aparat nəzarət vasitələrinə cihazlar, pultlar, stendlər və s. aiddir. Proqram vasitələrinə fərdi kompüterlər üçün tətbiqi proqramlar aid edilir. İcraçılar - nəzarətə qulluq və texniki diaqnostika mütəxəssisləridir. Bunlar da müəyyən qayda ilə təhsil almıĢ attestasiya olmuĢ Ģəxslərdir ki, bu Ģəxslər nəzarət və onun nəticələrinə görə hesabat vermə hüququna malikdirlər. Nəzarət metodikası - müəyyən prinsip və nəzarət vasitələrinin tətbiqi qaydalarının toplusudur. Metodika parametrlərin ölçülməsi, iĢlənməsi, nəticələrin analizini və interpretasiyanın özündə birləĢdirir. Hər bir obyekt üçün onun texniki vəziyyətini xarakterizə edən bir çox parametrlər mövcuddur (TVP - texniki vəziyyət parametrləri). Bunları tətbiq olunan diaqnostika (nəzarət) metodundan asılı olaraq seçirlər. TVP-nin qiymətlərinin istismar zamanı dəyiĢməsi ya obyektə edilən xarici təsirlərdən və ya zərərverən (deqradasiya edən) proseslərdən (metalın qocalması, korroziyası, eroziyası, iĢ qabiliyyətinin azalması) asılıdır. Diaqnostika (nəzarət) vaxtı obyektin iĢini xarakterizə edən parametrlər diaqnostik (nəzarət olunan) parametrlər adlandırılır. Düz və dolayı (vasitəli) diaqnostika parametr- lərini fərqləndirmək lazımdır. Düz struktur parametr (məsələn, sürtünən elementlərin dağılması, uzlaĢmada aralıqlar və s.) obyektin texniki vəziyyətini bilavasitə xarakterizə edir. Dolayı parametr (məsələn, yağın temperaturu, iĢlənmiĢ qazlarda temperatur və CO 2 -nin miqdarı və s.) texniki vəziyyəti dolayı yolla xarakterizə edir. 22 Obyektin texniki vəziyyətinin dəyiĢməsini obyekti hissələrə ayırmadan onun diaqnostik parametrlərinin qiymətinə əsasən müəyyən etmək olar. Diaqnostik parametrlərin toplusu normativ sənədlərdə obyektin texniki diaqnostikasına əsasən və ya təcrübi olaraq müəyyən edilir. Diaqnostik parametrlərin kəmiyyət və keyfiyyət xarakteristikaları bu və ya digər qüsurun əlamətidir. Hər bir qüsurun bir neçə əlaməti ola bilər. O cümlədən, bunlardan bəziləri təbiətinə görə fərqli olan qüsurlar üçün ümumi ola bilər. Texniki diaqnostikanın nəzəri fundamenti kimi obrazların ümumi tanınma (müəyyən edilmə) nəzəriyyəsi hesab edilir ki, bu da texniki kibernetikanın bölməsidir. Tanınma məsələlərinin həllinə iki yanaĢma mövcuddur: ehtimal və determinist yanaĢmalar. Ehtimal yanaĢmada obyektin vəziyyəti ilə diaqnostik parametrləri arasında statistik əlaqədən istifadə olunur və diaqnostik parametrlərin texniki vəziyyət növlərilə uyğunlaĢmasının statistikası toplanılır. Bu halda obyektin vəziyyəti müəyyən dürüstlüklə həyata keçirilir. Daha çox tətbiq olunan determinist yanaĢmada isə obyektin vəziyyətini müəyyən edən diaqnostik parametr- lərin dəyiĢmə qanunauyğunluqlarından istifadə edilir. Tanınma nəzəriyyəsi ilə yanaĢı, texniki diaqnos- tikada nəzarətqabiliyyətlilik nəzəriyyəsindən də istifadə edilir. Nəzarət qabiliyyətlilik obyektin konstruksiyası ilə müəyyən edilir, onun layihələndirilməsində təklif olunur və diaqnostik parametrlərin düzgün qiymətləndirilməsini təmin edir. Texniki vəziyyətin kifayət qədər düzgün qiymətləndirilməsi avadanlığın vəziyyətinin az tanınma- 23 sına və onun qalıqın ehtiyatın kifayət qədər aĢağı olduğunu göstərir. Beləliklə, ilkin tədqiqatlar nəticəsində obyektin diaq- nostik parametrlərinin xarakteristikaları ilə vəziyyəti (halı) arasında əlaqə yaradılaraq, diaqnostik alqoritm (tanınma alqoritmi) iĢlənib hazırlanır ki, bu alqoritm diaqnozun qoyulması üçün müəyyən ardıcıllıqla yerinə yetirilir. Diaqnostik alqoritmlərə, həmçinin diaqnostik parametrlər sistemi, onların etalon səviyyələri və obyektin bu və ya digər texniki vəziyyətə aid olduğunu bildirən qərarların qəbuledilmə qaydaları da daxildir. Avadanlığın texniki vəziyyətinin təyini onun həm bütöv halda, həm də tam sökülmüĢ halda müəyyən edilə bilər. Normal istismar müddətində sökülmədən (dağılma- dan) diaqnostika metodlarından daha çox istifadə olunur. Sökülməni tələb edən texniki diaqnostika metodları adətən avadanlığın əsaslı təmiri müddətində onun elementlərinin imtinası vaxtı tətbiq olunur. Dağılmadan texniki diaqnostikanın əsas problemi məhdud informasiya Ģəraitində avadanlığın vəziyyətinin qiymətləndirilmə- sindən ibarətdir. Diaqnostik informasiyanın alınma üsullarına görə texniki diaqnostika testli və funksional diaqnostikaya ayrılır. Testli diaqnostikada texniki vəziyyət haqqında informasiyanı uyğun testin obyektə təsiri nəticəsində əldə edirlər. Testli diaqnostika dağıdıcı olmayan nəzarətdən istifadəyə əsaslanır. Bu halda nəzarət iĢlək olmayan avadanlıqda həyata keçirilir. Testli diaqnostika həm yığılmıĢ, həm də sökülmüĢ halda aparıla bilər. Funksional diaqnostikanı isə yalnız iĢlək və yığılmıĢ avadanlıqda aparırlar. 24 Funksional diaqnostikanı, öz növbəsində, vibrasiyalı və parametrik diaqnostikaya ayırırlar. Funksional parametrik diaqnostikadan istifadə vaxtı texniki vəziyyətin qiymətləndirilməsi iĢlək avadanlığın funksional parametrlərinin qiymətinə əsasən həyata keçirilir. Bu halda məqsədyönlü test təsiri tələb olunmur. Bu parametrlərin nominal qiymətlərdən (temperatur, təzyiq, güc, ötürülən məhsulun miqdarı, f.i.ə. və s.) kənara çıxması göstərir ki, avadanlığın elementlərinin texniki vəziyyəti dəyiĢmiĢdir. Funksional parametrlərə nəzarət operativ xidmətdə olan iĢçilər tərəfindən sabit rejimdə texniki avadanlığın cihaz-ölçü komplekslərinin köməyi ilə həyata keçirilir. Bununla əlaqədar funksional parametrik diaqnostika- nı çox vaxt operativ diaqnostika adlandırırlar. Funksional parametrik diaqnostika üsulları adətən təlimatlarda və rəhbər sənədlərin tələbinə uyğun avadanlıqlar üçün aparılır. Vibrasiyalı diaqnostika iki növ olur: testli və funksional diaqnostika (bax Ģəkil 1.2). Funksional vibra- siyalı diaqnostikanın mahiyyəti avadanlığın sökülmədən texniki vəziyyətini qiymətləndirmək üçün vibrasiya parametrlərindən istifadə etməkdir. Funksional vibrasiyalı diaqnostikanın əsas cəhəti diaqnostika üçün statik parametrlər olan temperatur və təzyiq deyil, dinamik parametrlər kimi vibroyerdəyiĢmə, vibrosürət və vibro- təcildən istifadə olunmasıdır. Yuxarıda göstərilən diaqnostik növlərdən baĢqa, avadanlığın vəziyyətinin qiymətləndirilməsində dağıdıcı nəzarət metodları tətbiq olunur ki, bu metodlar da obyek- tin qismən dağılmasını (məsələn, materialların xassələ- rinin mexaniki sınaqdan keçirilməsi üçün), həmçinin 25 avadanlığın tədqiqatı və təmiri zamanı onun hissələrə ayrılsması halında elementləri üzərində alətli ölçü nəzarətinin aparılmasını nəzərdə tutur. Texniki diaqnos- tika növlərinin klassifikasiyası Ģəkil 1.3-də verilmiĢdir. Yüklə 2,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|