О. Щ. Мирзяйев нефт-газ мядян аваданлыгларынын техники диагностикасы нын ясаслары bakı 012 Rəycilər
Qaynaq birləşmələrinə radioqrafik nəzarət
Yüklə 2,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
2.3. Qaynaq birləşmələrinə radioqrafik nəzarət
Metalkonstruksiyalarda ən zəif hissə qaynaq birləĢmələri olduğundan ilk növbədə onlara nəzarət 47 edirlər. Radiasiya nəzarətinə o qaynaq birləĢmələri düçar edilir ki, ərimiĢ metal tikiĢinin radiasiya qalınlığının (ionlaĢdırıcı Ģüa istiqamətindəki qalınlıq) ümumi radiasiya qalınlığına nisbətən 0,2-dən az olmasın, ikitərəfli giriĢi olsun ki, bir tərəfdən radioqrafik plyonkalı kasseti, digər tərəfdən isə Ģüalanma mənbəyini quraĢdırmaq mümkün olsun. Mənbəyin tipi, onun nəzarət obyektindən uzaqlığı, ekspozisiya vaxtı və parametrlər iĢıqlandırılacaq mate- rialın və qaynaq birləĢməsinin texniki səbəblərinə əsasən təyin edilir. BaĢ-baĢa (uc-uca), döymə, bucaq (künc) və damğalı birləĢmələrinin əsas nəzarət sxemləri Ģəkil 3.5,a-da veril- miĢdir. Şək. 2.5. Nəzarət sxemləri. a – uc-uca, döymə, künc və damğalı birləĢmələr; b – həl- qəvari qaynaq birləĢmələri; 1- Ģüalanma mənbəybi; 2- nəzarət edilən sahə; 3- təbəqəli kasset. 48 Ən çox mürəkkəbli silindrik və içiboĢ məmulatların (boru, təzyiq altındakı qablar, çəllək və s.) dairəvi qaynaq birləĢmələrinə nəzarət edilməsidir. Dairəvi qaynaq birləĢ- mələrinin təklif edilən nəzarət sxemləri QOST 7512-82 üzrə Ģəkil 2.5, b-də verilmiĢdir. I,II – Ģüalanma mənbəyi- nin xaricində yerləĢdirilməsi ilə bir divarın iĢığa salınması; III, IV, V – iki divarın iĢığa salınması; VI, VII, VIII – Ģüalanma mənbəyini nəzarət edilən obyektin daxilində yerləĢdirməklə iĢığa salınması üçün bir qayda olaraq məmulatın bir divarının salınması sxemindən istifadə olunmalıdır. Bu halda iĢığa salınması üçün Ģüalanma mənbəinin nəzarət olunan məmulatın daxilində yerləĢdirilən sxemlərindən istifadə etmək məsləhətdir. Radioqrafik nəzarəti aparmaq üçün əvvəlcə qaynaq birləĢmələrini qeyri-hamarlıqdan, Ģlakdan metal sıçrama- larından, yanıq dəmirdən və digər xarici zədələrdən təmizləmək lazımdır ki, Ģəkillərdəki görüntülər (Ģərh ediləndə) maneçilik törətməsin. Nəzarət edilən birləĢmə- nin hər bir sahəsinin Ģəkli markalanmalıdır. Radioqrafik nəzarətin həssaslığı iĢığa salınma istiqamətində aĢkarlanan zədələrin minimal olması ilə qiymətlənirilir. Praktikada məmulatın qalınlığından asılı olaraq həssaslıq rentgen iĢığa salınmada 2% və qamma-Ģüalanma ilə iĢığa salınmada 5% əldə edilmiĢdir [12]. Ümumi halda radioqrafik nəzarətdə həssaslıq Ģüalanmanın enerjisindən, nəzarət edilən hissədə onun paylanma sıxlığından radio- qrafik Ģəkilin ümumi yeri aydınlığından asılıdır. Radioqrafik nəzarətdə ümumi qeyriaydınlıq Ģəklin- də təsvirin kənarlarının oyulması (açmaq, dağılmaq, köhnəlmək (yuyulmuĢ) ilə xarakterizə edilir. Ümumi oyulmanın (dağılmanın) həddi aĢağıdakı tərkib hissələrdən 49 ibarətdir: qeometrik qeyriaydınlıqdan, Ģüalanmanın daxili qeyriaydınlığından, Ģüalanmanın səpələnmə qeyriaydın- lığından, yerdəyiĢmənin qeyriaydınlığından. Təsvirin ümumi qeyriaydınlığına adətən ən çox geometrik qeyri- aydınlıq təsir göstərir. ġəkil 2.6-da onun yaranma sxemi verilmiĢdir. Şək. 2.6. Radioqrafik nəzarət zamanı geometrik qeyriaydınlığın yaranma sxemi. 1-Ģüalanma mənbəyi; 2-qüsur; 3-nəzarət obyekti; 4- təbəqəli kasset. Təsvirin kənarlarının oyulmasının (köhnəlməsinin) geometrik qeyriaydınlığı U kəmiyyəti ilə qiymətlən- dirilərək , / a d U ifadəsi ilə təyin edilir. Burada d- Ģüalanma mənbəinin uzunluğu; a- obyektə qədərki məsafə; - obyektin qalınlığını göstərir. Radioqrafik nəzarət zamanı nəzarət edilən obyektin hər bir sahəsində həssaslıq etalonlarını və Ģəkillərini eyniləĢdirmək üçün niĢanlanma iĢarələri qoyulmalıdır. Həssaslıq etalonları Ģüalanmanın intensivliyinin dəyiĢmə- sini qiymətləndirmək məqsədilə qoyulur. Radiasiya 50 nəzarətindəki həssaslıq etalonları nəzarət olunan parametrin (radiasiya qalınlığının) verilmiĢ qiymətinə uyğun test nümunələrindən ibarətdir və məftilvari, qanov və lövhə Ģəkildə olurlar. Məftilvari etalonlardan istifadə edərkən nəzarətin həssaslığı məftilin ən böyük diametrinə əsasən təyin olunur. Məftilvari etalonların konstruksiya və ölçüləri Ģəkil 2.7-də verilmiĢdir. Şək. 2.7. Məftilvari həssaslıq etalonu. 1-qoĢma; 2-örtük. Nəzarət olunan sahələri nömrələməkdən ötrü istifadə olunan niĢanlama iĢarələri obyektə və yaxud birbaĢa kassetlə elə qoyulmalıdır ki, niĢanlayıcı iĢarələr 51 Ģəkillərdə tikiĢin və yaxud tikiĢyanı zonanın təsvirlərinə yaxılmasın. BaĢqa sözlə, təsviri örtməsin. Həssaslıq etalonlarını bir qayda olaraq qaynaq birləĢməsinin nəzarət edilən sahəsinə elə yerləĢdirirlər ki, Ģüalanma mənbəinə yanaĢma tərəfində olsun. Radioqrafik Ģəkillərə baxmaq (gözdən keçirmək) və Ģifrəni açmaq üçün xüsusi iĢığasalma qurğusundan – tutqun iĢıqlanan ekranlı neqatoskoplardan istifadə edilir. ġəkildə uzunu və eni ölçü xətkeĢi və yaxud ölçü lupası ilə təyin olunur. ĠĢığa salınmada tikiĢ zədələrinin dərinliyi densitometr vasitəsilə Ģəkilə qaralma (sıxlığı) ilə təyin edilir. Nəzarət zamanı istifadə olunan densitometrlər, optik sıxlıq dəstləri, həssaslıq etalonları və ölçü alətləri vaxtaĢırı (dövrü) metroloji yoxlamadan keçirilməlidir. Radioqrafik nəzarətdən daxili zədələri təyin etməklə yanaĢı konstruksiyaların qalınlıqlarını ölçmək məqsədilə də istifadə edilə bilər. Bunun üçün nəzarət edilən məmulatın eninə kəsiyinin Ģəklində ölçünün sıxlığı aparılır. Divarın qalınlığının sərhəddini Ģəkildə birdən dəyiĢən sıxlıqla müəyyən edirlər. Bir çox hallarda radiasiya qalınlıq ölçmə üsulu konstuksiyanı dağıtmadan onun qalınlığını təyin etmək üçün yeganə vasitə hesab edilir. Məsələn, «boruda boru» tipli qarıĢıq (sökülməmiĢ) istilikkeçiricisi, izolyasiyadakı borular, metalla örtük çəkilmiĢ borular (bimetal) və s. belə vasitələrdəndir. |