О. Щ. Мирзяйев нефт-газ мядян аваданлыгларынын техники диагностикасы нын ясаслары bakı 012 Rəycilər

5.3. Ultrasəs  dalğalarının transformasiyası 
 
Ultrasəs  dalğalarının  transformasiysı  (parçalanması 
nə    növünün  dəyiĢməsi)    iki      mühitin    Ģərti  sərhəddini  
müəyyən bucaq  altinda  keçdikdə  baĢ    verir. Dalğaların  
mühit    sərhəd    bölümündə  düĢməsi    ümumi    halda     
enerjinin     bir    hissəsi   ikinci mühitə keçir, bir  hissəsi 

---

 
114 
isə ilk     növbədə əks olunur. Normal düĢmədə (bölmənin 
səthinə   perpendikulyar)   yarılma və dalğanın  növünün  
dəyiĢməsı  baĢ    vermiĢ  və  enerjinin  ikinci  mühitə    keçən 
hissəsi  onda  həmin  istiqamətdə  yayılır.  Əks    olunma  R  
əmsalı,  dalğanın   əks    olunma  intensivliyini  xarakteri-
zə    edir  və      z
1
    birinci  və  z
2
  ikinci    mühitin  akustik   
müqavimətlərindən   asılı   olub 
2
2
2
1
1
2
1
1
2
2
1
2
1


















С
С
С
С
z
z
z
z
R
z




 
 düsturu   ilə    təyin    edilir. 
Əks olunma R əmsalı  dalğanın  düĢmə  bucağından 
asılı  deyildir  və  mühitlərin  akustik    müqavimətləri  
fərqinin    artması  ilə      artır.  Ultrasəs        dalğalarını    kiçik 
akustik    müqavimətli  mühitə  keçməsində      əks  olunma  
hadisəsindən ultrasəs    defektoskoplarında geniĢ  istifadə  
olunur.  Məsələn,  ultrasəs  dalğalarının  poladdan    havaya    
keçdikdə əks    olunan     intensivliyi   90%-dən çox olur. 
Analoji effekt metalın daxilində kiçik akustik müqavimətli 
sahələr  -  qaz    köpücüyü,  boĢluqlar,  qeyri-bircins    birləĢ-
mələr aĢkar edildikdə və  digər qeyri-bütövlülük    olduqda  
baĢ verir.  Kifayət qədər  əks olunma  üçün tələb olunur ki,   
qeyri-bütövlüyün  ölçüləri  dalğa    uzunluğu    ilə    ortaq  
ölçülü  olsun.  Kiçik  ölçülərdə    dalğa  əks   olunmadan 
qeyribütövlüklə yan keçir. Ultrasəs  dalgaları  iki   mühit  
bölüm   sərhəddini  müəyyən bucaq altında  keçdikdə  əks   
olunmuĢ      sınma  və    transformasiya      ilə  qarĢılamaqla   
yanaĢı  düĢən  dalğanın  yarılması   və  yeni  növ  dalganın  
yaranması    ilə    nəticələnir.    Belə  ki,    birinci    mühitdən   
uzununa düĢən C
l1
 dalğası, 

l1 
bucaq     altında olan  mühit  
bölümünün  sərhəddində  ümumi halda yenə dörd   dalğa    
yarana    bilir.    Onların      yaranma    sxemi    Ģəkil  5.2-də 

---

 
115 
verilmiĢdir.  Burada  C
l1
  -  düĢən        və    uzununa  (boyuna)  
əks olunan dalğa; C
t1
- əks olunan uzununa (transformasiya 
olunmuĢ) dalğa; C
l2
  uzununa  sınan  dalğa,  C
t2
  eninə  sınan 
dalğanı göstərir.  
Bütün  bucaqlar  perpendikulyardan  bölüm    nöqtəsi   
sərhəddinə  qədər  hesablanir.  Ġkinci    mühitdə    dalğanın  
keçmə    bucaqları  (sınma  bucaqları)  onun  akustik   
müqavimətilə  təyin  olunur. 
m

düĢmə  bucağının      böyü-
məsi ilə  iz və n sınma bucaqları da böyüyür.   Əks olunma  
və  sınma  bucaqları    bu  dalğaları  yayılma  sürətləri    ilə   
əlaqədardır (Snelius qanuna görə): 
.
2
2
2
2
1
1
1
1
t
t
l
l
t
t
l
l
C
Sin
C
Sin
C
Sin
C
Sin







 

12
    bucağı      90
0
      qədər        artırdıqda        uzununa  
dalğa    ikinci     mühitdə  yox   olur.  DüĢmə  

12  
qiyməti   
bu   halda  birinci  

kr
  kriterik  bucaq adlanır   (Ģəkil   5.3)    
 
                 Şək. 5.2                                  Şək. 5.3 
Uzununa dalğaların                   Birinci böhran  
əks etmə, sınma və                      bucağının yaranma    
transformasiyası                         sxemi 
 

---

 
116 
DüĢmə  bucağının qiyməti,  hansıki  ikinci   mühitdə 
yox    olur  və    uzununa  dalğanı   


0
12
90


    ikinci 

kr2  
kriterik  bucaq adlandırırlar.