O. T. Alyaviya, s h. Q. Q o d ir o V, A. N. Q o d ir o V, s h. H. H a m r o q u L o V, E. H. H a u L o V

Sensor tizimlarning o 'zaro aloqasi.
Sensor tizimlaming o ‘zaro aloqasi spinal, 
retikulyar, talam ik va p o 'stlo q darajasida yuzaga chiqadi. Ayniqsa signallar 
integratsiyasi retikulyar formatsiyada ro ‘y beradi. Bosh miya po'stlogMda oliy
330
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

tartibli signallar mtegratsiyasi am alga oshiriladi. Po‘stloq neyronlarini ko'plab
nospetsifik va sensor tizimlar bilan b o ‘!gan aloqasi har xil kombinatsiyalangan
signallargajavob bera olish imkonini tu g ‘diradi. Ayniqsa bu xususiyat miya katta
yarim sharlari assotsiativ bo‘Iimidagi nerv hujayralarida yaqqol nam oyon bo‘ ladi.
Ularyuqon plastiklik xossasiga ega bo‘lib, bu narsa doimoyangi obrazlam i tanishida 
yordam beradi.
Bosh miya p o ‘stlog‘idagi sensoraro (kross-modal) o ‘zaro aloqa «dunyo karta»- 
sining shakllanishida muhim ahamiyat kasb etadi.
S e n s o r tiz im n in g x u su siy fiz io lo g iy a s i
Ko ruv tizimi (analizaiori).
K o‘ruv sensor tizimi boshqa analizatorlar orasida 
muhim ahamiyat kasb etadi. Chunki bu tizim miyaga tashqi m uhitdan tushgan 
axborotlam ing 90% ini yetkazadi. 
Ko ‘rish -
ko ‘p bo‘g ‘inli jarayon b o ‘lib, ko ruv 
obrazining shakllam shi va aks ettirilgan nurlam i to‘r pardaga aniq proyek- 
siyalashdan boshlanadi va analizatom ing po‘st!oq markazida ko‘ruv doirasida 
qandayjism borligi to ‘g ‘rjsida xulosa chiqarish bilan tugaydi.
K o'zningoptik tizimi tuzMshi va frnksiyasi.
K o'z olmasi sharsim on shaklga 
ega bo hb, chap va o ‘ng, past va tepada harakat qiluvchi jism lam i k o ’rish uchun 
ko zm turli tomonlarga harakatlanishini ta ’minlaydi. Ko‘zga kiradigan yorug'lik 
nurlan to 'r pardaga tushishdan oldin nur sindiruvchi bir necha yuzalar - shox 
parda, gavhar va shishasimon tan an in g oldingi va orqa yuzalarid an o tadi. 
Nurlarning bosib o ‘tgan yo‘Ii shox parda, gavhar va shishasimon tana yuzasining 
nur sindinsh ko'rsatkichlariga va egrilik radiusiga bog'liq. K o‘z optik tizimining 
nur sindiruvchi kuchi dioptriyalar bilan ifodalanadi. (D) Bir dioptriya (D)-fokus 
masofasi 100 sm bo‘Igan linzaning nur sindiruvchi kuchidir. Nur sindiruvchi kuch 
oshganda fokus masofasi kamayadi. Fokus masofasi 50 sm bo‘lganda linzaning 
nur sindiruvchi kuchi 2 D ga, fokus m asofasi 25 sm bolganda nur sindiruvchi kuch 
4 D ga teng va hokazo.
Ko zning optik tizimida shox parda, gavhar va shishasimon tananing oldingi va 
orqa yuzasi har qaysi numi turlicha sindiradi. Agar bu nur sinishlarining barchasi 
e tiborga ohnsa, ko‘zning optik tizimini talqin qilish ju d a m urakkablashib ketadi. 
Shum e tiborga ohb masalani soddalashrirish uchun nurlar ko‘zning optik tizimidan 
o'tish jarayomda birmarta sinadi, deb farazqilinadi. Ko'zning optik tizimi narsalaming 
kichraygan va teskan aniq tasvirini to ‘r pardada hosil qiladi. Uzoqdagi narsalarga 
qaralganda ko‘zoptik tizimining nur sindinsh kuchi 59 dioptriya atroflda, yaqindagi 
narsalarga qaralganda 70,5 dioptriyaga teng bo‘ ladi. Buning sababi shuki, uzoqdagi 
narsa ardan kelayotgan nurlar k o ‘zga parallel tushadi va ulam i to ‘r pardaga 
fokuslash uchun kuchli sindirish zaruriyati bo‘Imaydi. Yaqin m asofadagijism dan 
ko zga tarqoq nurlar tushadi. Ulami to ‘r pardaga fokuslash uchun kuchli sindirish 
kerak. Bu narsaga gavhaming qabariqligini oshirish y o ‘li bilan erishiladi.
331
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Akkomodatsiya.
Narsani ravshan k o 'rish uchun uning har b ir nuqtasidan 
keluvchi nurlar to ‘r pardada bir nuqtaga yigilishi, ya’ni fokuslanishi kerak. Uzoqqa 
qaralsa, yaqindagi narsalar ravshan ko‘rinmay, chaplashib ketadi. Buning sababi 
shundaki yaqin nuqtalardan keluvchi nurlar to‘r parda orqasida to‘planadi, to‘r 
pardada esa yorug'likni sochish doiralari hosil boMadi. Ko‘zdan turlicha masofadagj 
narsalam i bir vaqtda bir xil ravshan ko‘rish mumkin emas. To‘r pardadan yetarlicha 
uzoqdagi kitobni doka to ‘r orqali o ‘qishga ishonish qiyin emas. T o‘r pardadan 
turlicha m asofada joylashgan narsalam i ravshan ko‘rishga ko‘zning moslashuvi