O. T. Alyaviya, s h. Q. Q o d ir o V, A. N. Q o d ir o V, s h. H. H a m r o q u L o V, E. H. H a u L o V
Yüklə 13,57 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Bo ‘sag ‘a kuchi. Qo
‘zg‘aluvchan to ‘qimaga ta ’sir etib, unda harakat potensialini yuzaga chiqarish uchun zarur boMgan eng kam ta ’sir kuchi b o ‘sag ‘a (ta ’sir b o ‘sag‘asi) kuchi deb ataladi. B o ‘sa g ‘a kuchining mutlaq m iqdori to ‘qimalaming xossalari va flziologik holatiga, shuningdek, ta ’sir berish usullariga ham bogMiq boMadi. Elektrtoki bilan to‘qimani ta ’sirlashda ikki xil usuldan foydalaniladi: hujayra sirtidan va hujayra ichidan ta’sir etish. Birinchi usulda, ikkala elektrod hujayra sirtiga q o ‘yiladi, ta’sir ettirilgan tok to ‘qimaga anod sohasidan kirib, katod sohasidan chiqib ketadi, bu usulni kamchiligi shundaki; tok to‘qimada ancha tarmoqlanadi: tokning faqat bir qismigina m em brana orqali o ‘tadi, bir qismi esa hujayraiararo b o ‘shliqdan o ‘tadi. Shu sababli, ta ’sirlanishda qo‘zg‘alish vujudga kelishi uchun haqiqatda zarur miqdordan ko‘ra k o ‘proq tok kuchi olish zarur b o ‘ladi. T a’sirlanishning ikkinchi usuli aniqroq bo‘lib, unda hujayra ichiga elektrod kiritiladi (uchining diametri 0,5 m k g a teng elektrod kiritiladi), ikkinchisi esa hujayra sirtiga taqaladi. Buholatda tutashtirilgan tokning hammasi m em brana orqali o ‘tadi, b o ‘sag‘a kuchi miqdori birmuncha an iq boMadi. Turli hujayralarda bu kattalik har xi!bo‘ladi. Ta'sirningfoydali vaqti. M em branada qo‘zg‘alishni yuzaga keltirish uchun to ‘qimaga elektr toki ta’sir etib turadigan minimal vaqt tokning kuchiga teskari proporsionaldir (4-rasm). Agar abssissa o ‘qiga elektr stimulning ta ’sir etish uchun ketgan minimal vaqt millisekundlar hisobida, ordinata o ‘qiga esa tok kuchi qiymatlari q o ‘yilsa, kuch-vaqt egri chizig‘i olinadi. Bu egri chiziqni L. G oorveg, G. Veyss, L. Lapik so ‘nggi vaqtda D. N. N asonovlar turli qo‘zg‘aluvchan to ‘qim alar ustidagi tajribalarda o ‘rganganlar. Q o‘zg‘alishni yuzaga chiqaradigan minima! tok kuchini Lapik - reobaza deb atadi. Bir reabazaga teng tok berilganda, m em branada harakat potensialini yuzaga chiqarish uchun zarur b o lg a n minimal vaqt foydali vaqt deb ataladi. Tokning kuchaytirilishi ta ’sim ing minimal vaqtini qisqartirishga olib keladi, ammo chegarasiz kuchaytirib bo‘ Imaydi. 19 www.ziyouz.com kutubxonasi Foydali vaqt (OC) ni aniqlash ancha mushkul, chunki reobaza miqdori oz-ozdan o ‘zgarib turadi. Bu o ‘zgarishlar sokinlikda membrananing funksional holatdagi o'zgarishlam i aks ettiradi. Shuning uchun L. Lapik boshqa shartii kattalikni taklif etdi va uni xronaksiya deb atadi. X ronaksiya - qo‘zg‘aluvchan to ‘qimaga ikki reobaza tok kuchi bilan ta ’sir etib turganda, uni qo‘zg‘atish uchun zarur b o ‘lgan qisqa vaqtdir(O D ). Xronaksiyani aniqlash usuli-xronaksimmetriya deb ataladi. Bu usul faqatgina tadqiqotlardagina em as, balki klinik am aliyotda ham muhim ahamiyatga ega. Umuman olganda, xronaksimmetriyadan insonlaming nerv-muskul tizimiga ftinksional baho berishda unumli foydalaniladi. Ulardagi organ ik o‘zgarishlar mushak va nerv to‘qimalarda xronaksiya kattaligining oshishi bilan kechadi, bu o ‘z navbatida katta diagnostik ahamiyati bilan ham xarakterlidir. Ta*sir ku ch in in g ortib borish tikligi. Nerv yoki muskul ta ’sirlanishining bo‘sag‘a m iqdori stimulning qancha vaqt ta’sir etishigagina emas, balki stimul kuchining ortib borish tikligiga ham bog'liq. T a’sir bo‘sag‘asi to ‘g ‘ri burchak shaklidagi tok zarblaridan engkam mîqdordaboMadi, bunday tok zarblari kuchining maksimal darajasi tez ortib borishi bilan farqlanadi. To‘g‘ri burchak shaklidagi tok zarblari o ‘m iga chiziq yoki eksponensial ravishda ortib boruvchi stimullar tatbiq etilsa, b o ‘sag‘alar kattaroq b o ‘lib chiqadi, tok kuchi qancha sekin ortib borsa, bo‘sag‘alar shuncha ko‘proq oshib boradi. Tokning ortib borish tikligi bir qadar minima! miqdordan pastroq kamayganda tok qaysi oxirgi kuchigacha oshirilm asin, harakat potensiali mutlaqo paydo b o ‘lmaydi. Buning sababi shuki, ta ’sir kuchi orttirilgan vaqtda to ‘qimada faol o ‘z g a ris h la r r o ‘y b erib u lg u rad i, bu o ‘zgarishlar esa b o ‘sa g ‘ani oshirib, qo‘zg ‘alishning kelib chiqishiga to 'sq in lik qiladi. 20 www.ziyouz.com kutubxonasi Qo‘zg‘aluvchan to‘qimaning sekin ortib boruvchi ta’sirga shunday moslashish hodisasi Yüklə 13,57 Mb. Dostları ilə paylaş:
|