H + K H b - > K + H Hb
T o‘qim alarda qaytalangan gemoglobin ( H H b ) a s o s v azifasin i o ‘taydi. 0 ‘pkada
gem oglobin (oksigem oglobin H H b 0 2 C 02g a n is b a ta n q u c h tiro q
kislotali xossaga
ega) o ‘zini kislota sifatida nam oyon qiladi v a q o n n in g rN doim iyligini saqlashda
ishtirok etadi.
Karbonat bufer tizimi
(H 2C 0 }/N a H C 0 3) q o n b u f e r s ig ‘im ini tashkil qilishda
ikkinchi o‘rinda turadi. U shbu bufer tizim q u y id ag ich a ishlaydi: agar qonga karbonat
kislotadan kuchliroq kislota tushsa, reaksiyaga n atriy g id ro k arb o n at kiradi. Neytral
tu z va kuchsiz dissotsialanadigan karbonat k islo ta h o sil b o ia d i. Q onning FH
kislotali tom onga siljishidan saqlanadi. Q onda k arb o n a t k islo ta m iqdori ortib ketsa,
eritrotsitlardagi karboangidraza fermenti ta ’sirid a H 20 v a C 0 2 g a parchalanadi. C 0 2
ga
7
.i o ‘pka orqali tashqariga chiqarib yuboriladi. A g ar q o n g a ishqoriy m odda tushsa,
karbonat kislota reaksiyaga kiradi, natijada natriy g id rokarbonat va suv hosil b o ‘Iadi.
Bu esa qon PH ni ishqoriy tom onga siljishidan sa q lay d i.
Fosfat bufer tizimi
n atriy d ig id ro fo sfa t (N a H ^ P O ,) v a n atriy g id ro fo sfa t
(NaH P 0 4) lardan tashkil topgan. B irinchi m o d d a o ‘zin i k u ch siz kislota sifatida
nam oyon qilsa, ikkinchisi k uchsiz kislota tu zi sifatid a nam o y o n qiladi. A gar qonga
kuchli kislota tushsa, u N aH 2P 0 4 bilan reak siy ag a k ira d i,
n atija d a neytral tuz va
kuchsiz dissotsialanuvchi natriy digidrofosfat h osil b o ‘ladi:
H +-
NaH,PO
;
=Na-+ H2PO ;
Q ondagi o rtiqcha natriy digidrofosfat buyrak o rq a li chiqarib yuboriladi va
N a H jP O / NaH2P 0 4 n isbati saqlanib qoladi.
Oqsil bufer tizimi
uning am foter xossasi h iso b ig a am alg a oshadi. Oqsil kislotali
m uhitda asos va ishqoriy m uhitda esa k islota sifatid a o ‘zini nam oyon qiladi.
Q on PH doim iyligini saqlashda nerv boshqarish m exanizm i katta aham iyatga
ega. Qon-tomirlarda joylashgan xem oretseptorlar qitiqlanishi natijasida hosil bo‘lgan
impulslar MNS turli qism larini q o ‘zg‘atadi, bu esa a ’zo lar (buyrak, o ‘pka, ter bezlari,
hazm tizimi) faoliyatini reflektor o ‘zgarishiga olib k eladi, u lam ing faoliyati qon PH
doim iyligini saqlashga y o ‘na!tiriladi. A gar q o n n in g PH kislotali tom onga siljisa,
siydik orqali H2P 0 4 anioni chiqarilishi kuchayadi. PH ishqoriy tom onga siljisa,
siydik orqali PHO2' va H CO ,' larajralishi ortadi. T e r bezlari ortiqcha sut kislotalarini
va o ‘pka C 0 2ni chiqarib yuboradi.
Qonning bufer tizim lari ishqoriy moddalarga nisbatan kislotali m oddalar ta’siriga
chidam üroq. Q ondagi k u chsiz k isiotalam ing a so sla r
bilan hosil qilgan tu zlari
ishqoriy rezerv
deb ataladi. U ning kattaligi C O , (q o n d ag i tarangligi 40 mm. sim .
ustuniga teng b o ‘lgan paytda) 100 ml qon birik tira oladigan C 0 2 miqdori bilan
aniqlanadi.
H ar xil kasalliklarda qonning PH kislotali va ishqoriy tom onlarga siljishi mumkin.
Q on PH kislotali tom onga siljishi -
atsidoz,
ishqoriy
to m o n g a siljishi -
alkaloz
deyiladi.
Qon aralashma holatining turg'unligi
(E ritro tsitla rn in g c h o ‘kish te zlig i -
191
www.ziyouz.com kutubxonasi
ECH T). Q o n n in g sh a k lli elem entlari plazm ada muallaq - aralashm aholatida boMadi.
E ritro tsitla rn in g p la z m a d a g i m uallaq h o lati uning yuzasi g id ro fillig i, ham da
eritro tsitlar ( b a r c h a sh a k lli elem en tlar k ab i) m anfiy zaryadga ega ekanligi tufayli
u lam in g b ir-b irid a n « q o c h is h i» xossasi bilan b o g ‘liqdir.
A gar shaklli elem entlar
m anfiy za ry ad i p a s a y sa , u la m in g e le k tro sta tik bir-biridan «qochishi» kam ayadi.
B unday h o la t e r itro ts itla r y u zasig a fibrinogen, ä - globulin,
p araproteinlar kabi
m usbat z a ry a d li o q s illa m i adsorbsiyalanishi natijasida kelib chiqishi m um kin.
B unday eritro tsitla r b ir-b irin in g ustigataxlanib «tangachalar ustuni» ni hosil qilishi
mumkin. H osil b o i g a n «tangachalar ustuni» kapillarlarga tiqilib to ‘qim a va a ’zolarda
qon aylanishini b u z ish i m u m k in .
A gar p ro b irk a g a qon olib, u ningiv ish ig a qarshi m odda qo‘s h ib q o ‘yilsa, m a’lum
vaqt o ‘tg a n d a n s o ‘n g qo n ik k i qism ga b o 'lin ib qolganligini k o ‘rish m um kin:
y u q o rid a g i s u y u q q is m i p la z m a v a p a s tk i q ism i shaklli e le m e n tla r, asosan
e ritro ts itla rd a n ib o ra t. S h u n g a a s o sla n ib , c h o ‘kish tezlig in i
an iq lash orqali
plazm adagi eritro tsitla rn in g aralashm a holati turg'unligini o ‘rganish ta k lif qilingan.
E C H T y o sh g a v a jin s g a b o g ‘liq. C h aqaloqlarda ECH T 1-2 m m /s, 1 yoshdan
katta bolalarda v a erkaklarda 6 - 1 2 mm/s, ayollarda &~15 mm/s, qarilarda 15 -2 0 mm/
s ga teng. E C H T k attalig ig a e n g ta’sir qiluvchi om il bu fibrinogenning qondagi
m iqdoridir; agar uning m iqdori 4 g/1 dan k o ‘paysa ECH T ortadi. H om ilador ayollarda
E C H T ning o rtish i h a m qondagi fibrinogen m iqdorining k o ‘payishi bilan b o g ‘liq.
E C H T ning o rtish i y a llig ‘lanish, yuqum li v a onkologik kasalliklarda, shuningdek,
qonda e ritro tsitla r m iq d o ri k eskin kam ayganda (anem iya) kuzatiladi.
ECH T eritrotsitlarganisbatan plazma xossalariga ko‘proqbog‘liq. ECH Tkattaligi
m e’yorda b o ‘lgan erk a k eritrotslti hom ilador ayol plazm asiga q o ‘shib q o ‘yilsa, u
ham xuddi h o m ilad o r ayol eritrotsitlaridek te z cho‘kadi.
Q o n n in g s h a k lli e le m e n tla ri. Qonning barcha shaklli elementlari -e ritro tsitla r,
leykotsitlar va tro m b o tsitla r suyak k o ‘m igida um um iy polipotent yoki plyuripotent,
stvol (o ‘zak) h u ja y ra d an hosil boMadi.
Suyak k o ‘m igida qon hosil qiluvchi hujayralar fibroblast va endotelial hujayralar
bilan o ‘ralgan h o ld a g ‘uj b o ‘lib joylashgan. Y etilgan qon hujayralari fibroblast va
endoteliylar o ra sid a n y o ‘l
topib sinuslarga, u yerdan esa venoz qon-tom trlarga
tushadi.
Qon shaklli elem entlarining barchasi um um iy b ir hujayradan hosil b o ‘lganligiga
qaram asd an , h a r x il h u su siy v az ifala m i o ‘taydi, lekin o ‘tm ish d o sh i y a g o n a
b o 'lg an lig i sa b a b li, u la m in g barchasi uchun um um iy b o ‘lgan
v azifalam i ham
bajaradi. Bu v az ifala rg a ham m alarining h a r xil m oddalam i tashishi, him oya va
boshqaruvchi v az ifala m i bajarishi kiritiladi.
Yüklə
Dostları ilə paylaş: