tu g m ach a y o p is h tir ila d i. Eng pastki 11
tugmachaga so ‘lak oquvchi shartli refleks
h o sil q ilin a d i. S h u n d a n k ey in '2 ,3 ,4 ,5
tugmachalar q o ‘z g ‘atilsa ham itdan so‘Iak
oqish kuzatiladi. D o im o 11 tugmacha shartsiz
q o ‘zg‘atuvchi bilan mustahkamianib, qolgan
tu g m a c h a la r m u s ta h k a m la n m a s a , o x ir
oqibatda farqlovchi
torm ozlanish yuzaga
k e la d i, y a ’ni 2 ,3 ,4 ,5 tu g m a c h a la rd a n
k elay o tg an x a b a r la rg a s o ‘lak oqm aydi.
95-rasm . Po stloq hujay*
ou
j
i
^
ralardagi qo zg ahshmng irradiat-
Shundan so n e
asosiy tajriba boshlanadi M
.
*
siyasi:
tugmachani ta’sirlab so ‘lak oqish reaksiyasim
, . musbat shartU la
qo‘zg‘atgandan keyin 15 sekund o ‘tkazib '2
2.3,4.5-farqlovchita 'sirotlar
tugmacha ta ’sirlansa so ‘lak oqish reaksiyasi
torm ozlanish o ‘rn ig a q o ‘z g ‘aladi. Demak, '1 tugm acha q o ‘zg ‘alganda teri
analizatorida q o ‘zg ‘alish '2 tugmagacha irradiatsiyalanganligi kuzatildi.
Boshqa tajribada teri analizatoriningkeng qismida ish olib borildi. Qo‘zg‘atuvchi
tugmachalami itning oldingi oyog‘idan boshlab tanasi
orqali orqa oyoqlarigacha
joylashtiriladi. Birinchi tugm acha qo‘zg‘atuvchi, qolganlari tormozlovchi qilib
tayyorlanadi. Birinchi tugmachani qo‘zg‘atib 0,5 -1 ,Os o ‘tgandan keyin qo‘shni
tugmachalarda ham q o ‘zg ‘alishni irradiatsiyalanganligi kuzatilgan.
S hunday q ilib m iy a p o ‘s tlo g ‘ ida q o ‘zg‘a lish n in g irrad ia tsiy a la n ish i
tormozlanishni iiradiatsiyalanishga qaraganda tez amalga oshadi. Teri analizatorida
qo‘zg‘alishni irradiatsiyalanish bir sekundgacha vaqt sarflanadi.
Nerv jarayonlarining induksiyalanishi
Oliy nerv faoliyatiningasosiyjarayonlarining harakati faqat irradiatsiyalanish
yoki konsentratsiyalanish orqaligina amalga oshmasdan ulami o ‘zaro induksiyasi
orqali ham amalga oshishi mumkin. Induksiya deb asosiy nerv jarayonlarining o ‘z
atrofida qarama-qarshi jarayonni keltirib chiqarishga aytiiadi.
Induksiya hodisasini quyidagi tajribada ko‘rishimiz muinkin. Musbat induksiya
hodisasini kuzatish uchun itning oldingi oyog‘iga so‘lak oqizuvchi shartli refleks
tugmachasi, orqa o yog‘iga esa farqlovchi tugmacha o ‘matilgan tormozlovchi
tugmachani ta’sirlaganda so‘lak oqmaydi, ammo shundan keyin oldingi oyoqdagi
tugmacha qo‘zg ‘atilsa shartli refleksni kuchayganini kuzatiladi.
Analizatomi bir jo y i bilan bog‘liq bo‘lgan o ‘xshash ta’sirlagichlami
farqlash
torm ozlanishini kuzatilganda ham qo‘zg‘alishning induksiyalanishini ko‘rish
mumkin. Itda kuchli yoru g ‘likka so'lak oquvchi shartli refleks hosil qilingandan
keyin kuchsizyorug* ta ’siriga farqlash tormozlanishni hosil qilingan. Kuchsizyorug4
ta ’sir qilgandan keyin birdaniga kuchli yorug* bilan qo‘zg ‘atilsa so‘lak oqish
taxminan 50% ortishi kuzatiladi.
Demak, musbat induksiya hodisasini bir analizatoming qo‘shni qismlarida yoki
bir joyining o ‘zida kuzatish mumkin.
376
www.ziyouz.com kutubxonasi
Kirish (Sh. Q. Q odirov)................................................................................................3
I. Q o ‘z g ‘a lu v c h a n t o ‘q im a la r n in g
um um iy fiz io lo g iy a si
(Sh. H. H a m ro q u lo v )............................................................................... ....... 9
Yüklə
Dostları ilə paylaş: