O. T. Alyaviya, s h. Q. Q o d ir o V, A. N. Q o d ir o V, s h. H. H a m r o q u L o V, E. H. H a u L o V

gastrointestinal gormon\am\ng
ahamiyati katta. B u m oddalar me’da, o ‘n ikki barmoqli ichak, me’da osti bezi 
shilliq qavatlari endokrin hujayralaridan ishlab chiqariladi. Bu hujayralaraminlami 
qamrab olib u lam i karboqsillash xossasiga qarab 
APUD-tizimi
deb ataladi. Bu 
m oddalam ing ayrim lari neyronlarda hosil b o ‘ ladi va neyrotransmitter vazifasini 
o 'taydilar. G astro in testin al gorm onlar shira ajratish, motor, so‘rilish, trofik 
jarayonlam i, boshqaruvchi peptidlami ajralishini boshqaradi va umumiy ta ’sir 
k o ‘rsatadi: m o d d a alm ash in u v i, y u ra k -q o n -to m ir tizim i, endokrin tizim i 
faoliyatlariga ta ’sir qiladi.
O g‘iz b o ‘sh lig ‘idagi hazm . Hazm og‘iz b o ‘shlig‘idan boshlanadi, bu yerda 
oziqli m oddalar m exanik va kimyoviy ishlovdan o ‘tadi. Mexanik ishlov-oziq 
moddalaming maydalanishi, ulaming so‘lak bilan namlanishi va ovqat luqmasining 
hosil qilishidan iborat. Kimyoviy ishlov - so ‘lak tarkibidagi fermentlar ta ’sirida 
oziq moddalaming gidrolizga uchrashishidir. O g‘iz bo‘shlig‘iga uch juft katta so'lak 
bezlarining: quloq o ld i,ja g ‘ osti, til osti va tilning yuzasida, tanglay va lunj shilliq 
qavatidajoylashgan ko‘p mayda soMak bezlarining chiqaruv yollari ochilgan. Quloq 
oldi va tilning yon yuzasida joylashgan bezlar shirasi-seroz (oqsil)-ya’ni suv, oqsil 
va tuzlardan iborat. Tilning o ‘zagida, qattiq va yumshoq tanglayda joylashgan 
so‘Iak shilimshiq b o ‘lib ju d a ko‘p mutsin saqlaydi. Jag' osti va til osti bezlar aralash 
xarakterga ega.
G astro in testin al g o rm o n larn in g asosiy ta ’sirlari
Gormoe
Gastrin
Hosil bo'lbb joyi 
M e'daning antral qismi, 
tngichka ichakning prak-simal 
qismida
(G-hujayra) kuchaytiradi.
Ta’siri
M e ’dadan H C l, pepsinogen ajralishini, 
me’da osti bezidan shira ajralishini 
kuchaytiradi Me'da, ingichka va 
yo ‘ g ‘ on ichak, o 't pufagi motorikasini
Gastron
M e'daning antral qismi 
(G-hujayra)
M e'da sekretsiyasini tormozlaydi
Bulbogastron
M e'daning antral qismi 
(G -huiayra)
M e ‘ da shira ajratish va motorikasini 
tormozlaydi.
Entcrogestron
Ingichka ichakning 
boshlang'ich qismi 
(Y e S l-h u ja y ra )
M e'da shira ajratish va motorikasini 
tormozlaydi
276

---

Sekretin
Ingichka ichak, asosan uning 
proksimal qismida (S-hujayra) 
chiqishini tormozlaydi, o 't ajralishi va 
ingichka ichakda shira ajratilishini 
kuchaytiradi. Me'da harakatini 
tormozlaydi, ichak harakati va pHorik 
sfinkternine qisqarishini kuchavtiradi
Me'da osti bezidan bikarbonatlar 
chiqishini kuchaytiradi, me'dadan HCI- 
ning ajralishini tormoriayd
X o litsisto k in in
pankreozim in
( X S K -P Z )
Ingichka ichak, asosan uning 
proksimol qismi 
(1 - hujayra)
me'da harakatini tormozlaydi, 
pepsinogen sintezini kuchay tiradi 
ingichka va yo'g'on ichak harakatini 
kuchaytiradi. Oddiy sfm kterini 
bo'shashtiradi. Ishtahani pasaytiradi.
O 't pufagi harakatini, me'da osti bezi 
ferment ajratishini kuchaytiradi, 
me’dada HCI ishlab chiqarilishini va 
uning moharakatini tormorlaydi
Gastroingibitor 
(yoki me‘ da 
ingibitor) peptic 
(G1P yoki J1P)
Ingichka ichak (K-hujayra) 
kuchaytiradi. Me'da shira ajratish va 
harakatini gastrin ishlab chiqarilishni 
pasaytirish orqali tormozlaydi. Ichak 
shira ajratishini kuchaytiradi, ingichka 
ichakda elektrolitlar so 'rilish in i 
torm ozlaydi.
Me'da osti bezidan insulin ajralishini 
kuchaytiradi
Bombezin
M e'da va ingichka ichakning 
proksimal qismi (R-hujayra) 
pufagini qisqarishi, me'da osti bezi 
shira ajratishini kuchaytiradi, 
enteroglukagon, neyrotenzin va PP 
larni ajratishini kuchaytiradi
Gastrin ajralishini oshirish orqali, 
XSP-PZ ajralishini oshirish orqali o't 
gastrin me'da shira ajratishini 
kuchaytiradi.
Somatostatin
M e'da ingichka ichakning 
proksimal qismi, me'da osti 
bezi (D-hujayra)
Sekretin, G1P, motilin, gastrin, insulin 
va glukagonlar ajralishini 
tormozlavdi.
M ottlin
Ingichka ichakning praksimal 
qismi (EC 2-hujayra) 
hosil bo*lishini kuchaytiradi.
Me'da va ingichka ichak motorikasini 
kuchaytiradi, me'dada pepsinogen 
sekretsiyasini kuchaytiradi
Pantreatik peptu 
(P P )
M e'da osti bezi 
(PP*hujayra)
ajratishini susaytiradi, ingichka ichak 
me'da osti bezi va jigarlam ing sh illiq 
qavati proliferatsiyasini kuchaytiradi, 
me'da motorikasini kuchavtiradi
XSK -PZ ning antogenisti, me'da osti 
bezidan bikarbonat va fermentlar 
ajralishini kuchaytiradi
Gistamin
Neyrotenzin
P-substansiyasi
V illikinin
(
Me'da-ichak yo'li 
ESL*hujayra)
chak harakatini kuchaytiradi. 
Capillyarlarni kengaytiradi. 
ngichka ichakning distal qismi 
N-hujayra)
>ezi shira ajralishini kuchaytiradi. 
ngichka ichak (YeSI-hujayra) 
cuchaytiradi, insulin ajralishini va 
latriy so'rilishini tormozlaydi. 
ngichka ichak proksimal qism i 
ESI-hujayra)
Me'dada HCI, me'da osti bezidan shira 
ajralishini kuchaytiradi
Me'dadan HCI ajralishini susaytiradi, 
me'da osti bezi susaytiradi
chak harakatini, so'lak ajralishini 
kuchaytiradi
ngichka ichak versinkalar harakatini
tuchaytiradi.
277

---

E n k e f a l i n
Ingichka ichak. me'da osti bezi 
(G-hujayra)
Me'da osti bezi shira ajratish 
faoliyatini tormozlaydi.
Enteroglukagon
ngichka ichak (YeSl'hujayra)
Me'da va mc'da osti bezlarining 
sh ira
ajratish faoliyatini, me'da va ichak 
harakatini tormozlavdi.
Karbonsuvlami safarbar qiladi, ma da 
va me'da osti bezi sekretsiyasini 
tormozlaydi
Serotonin
M e‘ da-ichak yo‘ li 
(ESI, YeS2*hujayra)
M e'da osti bezi va ichak shira 
airatishini kuchaytiradi.
Me'dadan HCI chiqishini tormozlaydi, 
pepsinogen ajralishini kuchaytiradi.
V azo aktiv 
intestinal peptid 
( V I P )
M e ‘da*ichak y o 'li (D l-hujayra) 
me'da shira ajratishini tormozlaydi, 
me'da osti bezidan bikarbonatlar va 
ichakdan shira ajralishini kuchaytiradi. 
X S K -P Z ta’sirini tormozlaydi.
Qon-tomir devoridagi, o 't pufagi, 
sfinkterlardiagi silliq muskullarni va 
bo'shashtiradi
75-rasm. Leshli - Krasnogorskiy kapsulasi 
yordamida soMak yig‘ish.