O. T. Alyaviya, s h. Q. Q o d ir o V, A. N. Q o d ir o V, s h. H. H a m r o q u L o V, E. H. H a u L o V

I - Tik holatiga o ‘tish, U va III - statokinelik reflekslar; a, i
-
refleks bosqichlari.
M iya o ‘z a n in in g fiz io lo g iy a s in i e k s p e r im e n ta l y o ‘l b ila n o ‘r g a n is h d a
uchraydigan katta qiyinchilik shundan iboratki, h a y v o n la m in g m iy a o ‘zani q irq ilib
q o ‘yilganda turli funksiyalar buziladi, chunki hayvonlam ing har xil turlarida m iyaning 
shunga m os keluvchi b o ‘limlari turlicha a h am iy at k a s b etadi. M odom iki sh u n d a y
ekan, odam m iya o ‘zanin in g fiziologiyasini tu sh u n m o q uchun turli k asallik lard a 
fu n k siy alar b u z ilish in i k lin ik ad a k u z a tis h m u h im a h a m iy a tg a e g a d ir. T u rli 
kasalliklarda m iya o ‘zani yadrolari yoki o ‘tkazuvchi y o i l a r zararlanadi.
Keyingi miyaning o'tkazuvchi yo'Uari.
O rq a m iyadan b o sh m iyaga b o sh
m iyadan orqa m iyaga boradigan barcha nerv im p u lsla ri V aroliy k o ‘prigi b ila n
uzunchoq m iyadan o ‘tadi. Bu impulslardan b a ’zilari keyingi m iyada yangi neyronga
83

---

k ira d i, bu neyron esa im p u lsla m i m arkaziy nerv sistem a sin in g yuqoriroqdagi 
b o ‘lim lariga o ‘tkazadi. G o ll v a B urdax tutam laridan o ‘ta d ig an im pulslar shunday 
boMadi. B irq an ch a o ‘tk azuvchi yoMlar, masalan, lateral kortikospinal trakt, Goll va 
B u rd a x y adrolaridan b o sh la n u v c h i afferent y o ‘llar key in g i m iyada kesishadi 
(uzu n ch o q m iyaning k o ‘ta rilu v ch i y o ila r i m edial q o v u zlo q sohasida kesishadi). 
0 ‘tkazuvchi y o ila r d a n b a ’zilarin in g tolalari kiritm a v a m o to r neyronlarda sinaps 
h o sil qilib, keyingi m iy a d a tug ay d i. M asalan, im p u lslam i k atta yarim sharlar 
p o ‘stlo g ‘idan bosh m iy a n erv la rin in g harakatlantiruvchi yadrolariga o ‘tkazuvchi 
kortiko-bulbar trakt
key in g i m iyada tugaydi. O rqa m iya neyronlarining holatini 
v a faoliyatini o ‘zgartiruvchi im pulslam i orqa m iyaga o 'tk a z a d ig a n b a ’zi tushuvchi 
y o ‘llar keyingi m iyadan b oshlanadi. M asalan, kortiko-spinal yoMlar va vestibulo­
spinal tutam shunday.
0 ‘tkazuvchi y o ‘lla m in g k e y in g i m iyadagi y o 'lini bilish keyingi m iyaning turli 
q ism lari sh ik astlan g an d a fu n k siy alam in g buzilish m exanizm i haqida tasavvur 
olishga imkon beradi. K eyingi m iyaning birtorm onlam a zararlanganini k o ‘rsatuvchi 
xarakterli belgi 
alternatsiyalovchifalajlardk.
Bu falaj lar shundan iboratki, keyingi 
m iyaning zararlangan tom onidagi b ir yoki b ir necha serebral nerv (bosh m iya nervi) 
ning harakat falaji bilan b ir q ato rd a gavdaning qaram a-qarshi tom onidagi m otor 
fiinksiyalari va sezu v ch an lik harn buziladi. Buning sababi shuki, spinal y o ‘llar yo 
o rq a m iyaning o ‘zida, y o k i keyingi m iyada kesishadi, bosh m iya nervlari esa bu 
y erd a kesishm aydi.
V -X II serebral n erv la m in g y a d ro la ri bilan bogMangan reflek to ry o y lar keyingi 
m iyada tutashadi. Shu bosh m iya nervlari orqali keluvchi afferent im pulslar keyingi 
m iyada kiritm a va m o to r n eyronlarga o‘tadi.
U zu n c h o q m iy a n in g fu n k s iy a la ri. U zunchoq m iyada oddiyroq, shuningdek, 
m urakkabroq reflekslam ing m arkazlari bor, bu reflekslam ing yuzaga chiqishida har 
xil muskui guruhlari, to m irlar va k o ‘pgina ichki organlar qatnashadi. Bu refleks orqa 
m iyada, shuningdek, til-halqum , eshituv, vestibulyar nerv, uchlik nerv va adashgan 
n erv n in g retseptor sistem a la rid a n keluvchi im pulslarga ja v o b a n kelib chiqadi. 
Y oylari keyingi m iya o rq ali o ‘tadigan refleks orqa m iya reflekslariga nisbatan 
m ukam m alroq va m urakkabroq koordinatsiyalangan reflekslardir. Bunga, masalan, 
g av d a vaziyatining to n ik reflekslari kiradi. Keyingi m iyaning k o ‘pgina m urakkab 
re fle k to r fao liy atin i b a ja ris h id a turli n eyronlar m uayyan ta rtib d a q o ‘z g ‘a!ib 
qatnashadi. Y utish va a k sa urish reflekslari bunday reflekslarga m isol b o ‘la oladi.
Uzunchoq m iya nafas olish, yurak faoliyatini tomirlar holati, terlash, hazm a ’zolari 
funksiyalarini idora etish d a m uhim aham iyatga egadir. Shu barcha funksiyalam ing 
m arkazlari uzunchoq m iyada.
B a ’zi m arkazlar - n afas m arkazi, yurak faoliyatini idora etuvchi m arkaz, tom ir 
harakatlantiruvchi m arkazningxususiyati shuki, ulam i periferiyadan keluvchi nerv 
im pulslari ham , m a rk azlarg a bevosita ta ’sir etuvchi kim yoviy ta ’sirlovchilar ham 
refleks y o ‘li bilan q o ‘z g ‘atadi.
Bu y erda biz asosan skelet m uskullarining faoliyati bilan bogMangan uzunchoq 
m iya m arkazlari v a reflek slarin i k o ‘zdan kechiram iz. V egetativ nerv sistem asidan
84

---

innervatsiyalanadigan ichki a ’zo la r va to m irla m in g bo sh q arilish id a u zu n ch o q
m iyaning qanday aham iyat kasb etishini q uyida k o ‘r ib o ‘tam iz.