2 9 -rasm . O dam orqa miyasidagi orqa
ildiziar nerv tolalarining taqsimlanish
chizm asi (Forsterdan).
p asay ib k e ta d i,
bu orqa m iyadagi to m ir
h a ra k a tla n tiru v c h i m a rk a z la m in g sh o k
boMish natijasidir. Operatsiya q ilin g an itda
skelet m uskullarining reflektor qisqarishlari
b ir necha soatdan keyin tiklana b o sh la y d i:
arterial b osim b ir necha kundan k ey in n o r
m al d a ra ja g a keladi: siydik c h iq a rish va
d efe k atsiy a reflekslari b ir necha h a fta d a n
k e y in t i k l a n a d i: o g ‘ritu v c h i t a ’s i r g a
ja v o b an arterial b osim ningko‘ta rilish id a n
iborat to m ir toraytiruvchi reflekslar p a y d o
b o ‘la d i. X u d d i, shuningdek, o d a m n in g
pich o q lan ish i yoki o ‘q tegishi n a tija s id a
(tekkan o ‘q yoki metall parchalari va suyak
b o ia k la r i o rq a m iyakanaliga k irib k etad i)
o r q a m iy a s i u z ilib q o lg a n d a y o k i
k o ‘n d alan g ig a kesilganda ham , b ir n e c h a
hafta va o y lard a keyin orqa m iyaning b a ’zi
reflekslari tiklanadi.
S h o k h o d is a la r in i n g o g ‘ i r l i g i v a
r e f l e k t o r f u n k s iy a la r n in g q a n c h a l i k
buziiishi, u la m i qancha davom e tish i tu rli hayvonlarda tu rlic h a b o ‘ladi. Shok
hodisalari odam va m aym unlarda y a q q o lro q k o ‘rinadi.
M asalan, m ay m u n orqa
m iyasi k o ‘krak um urtqalari ro4p a ra s id a n q irq ib q o'yilgach, tiz z a re fle k si b ir sutka
va undan k o ‘proq vaqt m o b a y n id ay u z ag a chiqm aydi, holbuki, q u y o n d a bu refleks
atigi 15 m inutyuzagachiqm ay turadi. D em ak, hayvonningm arkaziy n e rv sistem asi
qan ch a
y u q o ri bosqichda tursa, o rq a m iy an in g reflektor fao liy atin i m arkazdan
kontrol qilish m exanizmi o ‘shancha k o ‘p ro q rivojlangan boMadi.
Spinal shok fenomening m ohiyatini tushunm oq uchun ikkita fa k tn in g prinsipial
aham iyati bor: birinchidan, o rq a m iy a n in g qirqilgan jo y id a n p a s tro q d a g i nerv
m arkazlaridagi
shok kelib chiqadi, ikkin ch id an , orqa m iya b irin c h i m a rta qirqib
q o ‘y ilg a n jo y in in g pastrog‘idan o r q a m iy a funksiyalarining tik la n is h d a v rid a
ikkinchi m a rta qirqilsa, odatda sp in al sh o k hodisalari takror v u ju d g a k elm ay d i. A.
S hvars b ilan Ch. Sherrington sh u la rg a aso slan ib , spinal shok fen o m e n in i m arkaziy
nerv sistem asin in g yuqoriroqdagi b o ‘lim laridan orqa m iyaga im p u lsla r kelm ay
qolishi bilan izohlashdi. Miya o ‘z a n in in g retikulyarform atsiyasidagi neyronlardan
o rq a m iy a g a kelib, uni faollashtiruvchi im pulslam ing y o ‘qolish i
sp in a l shokning
kelib ch iq ish id a katta aham iyatga e g a d ir.
79
O rq a m iyani qirqib q o ‘yish u z o q d a v o m etuvchi kuchli ta ’s ir b o i i b , spinal
refle k sla m in g torm ozlanishiga sa b a b b o 'la d i, spinal shok esa shuning oqibatida
kelib chiqadi, degan farazk o ‘p m arta bayon qilindi. Reflektor fiinksiyaning tiklanish
d av rid a o rq a m iyani takror qirqib q o ‘y ishni b u fiinksiyaga ta ’sir etm asligi hozirgina
aytilg an farazni rad etadi. B undan ta sh q a ri, orqa m iyaning
b ir yoki bir necha
segm entini sovitish («sovuq bilan q irq ib q o ‘yish») tajribalari o rq a m iyani qirqib
q o ‘y ish b ila n bogM angan t a ’s ir o q ib a tid a spinal shok k elib c h iq a d i, degan
ta s a w u rg a qarshi so ‘zlaydi. O rq a m iyaning b ir yoki bir necha segm enti sovitilganda
shik astlan m ag an i holda spinal sh o k k e lib chiqaveradi.
S p in a l sh o k h o d isa la ri y o ‘q o lg a c h , u zo q v aq td an k ey in
Dostları ilə paylaş: