visseroretseptiv im pulslar bundan m ustasno). O rqa m iya b arc h a skelet muskullarini
in n e r v a ts iy a la y d i, b o s h m iy a n e r v l a r i d a n in n e r v a t s i y a l a n a d i g a n b o s h
m uskullarigina bundan m ustasno. O rq a m iya g avdadagi b a rc h a
m urakkab harakat
reaksiyalarini yuzaga ch iq arish d a qatnashadi. U lardan k o ‘p lari o rq a m iyaning
reflektor vazifani bajarish natijasi boMishi m um kin, b oshqa reaksiyalar esa markaziy
n erv sistem asin in g y u q o riro q d a g i b o ‘lim lari y u z a g a c h iq a ra d ig a n re flek slar
natijasida kelib chiqadi. Bu hold a o rq a m iya faqat im p u lslam i o ‘tkazuvchi y o ‘l
hisoblanadi.
R etseptorlardan orqa m iyaga keiuvchi ax borot o rq a
m iyaning o rq a va yon
qism laridagi ko ‘p g in a o ‘tkazuvchi y o ‘llar orqali m iy a o ‘zanining m arkazlariga o ‘(adi
va m iyacha ham da k atta yarim sh a rla r p o ‘stlog‘iga yetib boradi. M arkaziy nerv
sistem asining yuqoriroqdagi b o ‘lim !aridan orqa m iyaga esa im pulslar oldingi va
yon u stu n la m in g o ‘tk a z u v c h iy o ‘llari orqali keladi: b u im p u lslar orqa m iya oraliq
va m otor neyronlarini q o ‘z g ‘atadi y oki torm ozlaydi, n atija d a skelet m uskullari va
ichki a ’zolam ing faoliyati o ‘zgaradi.
Orqa miyaning o'tkazuvchiyo'lfunksiyasi
m uhim funksiya b o ‘lib, periferik retseptorlardan bosh
m iyaga va undan efTektor
apparatlarga im puls o ‘tkazishda k atta aham iyat k asb etadi.
Orqa miya ildizlarining funksiyalari.
O rqa m iya ildizlaridan o ‘tuvchi nerv
tolalari orqa miyani periferiya bilan b o g ‘laydi. A fferent im pulslari o ‘sha ildizlar
orqali orqa m iyaga kiradi va undan periferiyaga efferent im pulslar ketadi. O rqa
m iyaning ikkala tom onidan 31 ju ftd a n oldingi va orqa ildizlar bor.
O rqa m iya ildizlarining vazifalari qirqib q o ‘yish ham da ta ’sir etish usullari bilan
aniqlangan va bioelektr p otensiallarini qayd qilish y o ‘li bilan tasdiqlangan. O rqa
m iyaning oldingi ildizlarida m arkazdan qochuvchi, efferent tolalar, o rq a ildizlarida
esa m arkazga intiluvchi afferent to la la r bor. Bu o rq a
m iya ildizlarida efferent
to la la rin in g ta q sim lan ish q o n u n i y o k i M ajan d i q o n u n i d e b a talg a n (teg ish li
m ushohadani fiziolog M ajandi birin ch i m arta ta sv iretg a n ).
B aqa yoki boshqa har qanday hayvonning barcha oldingi ildizlari bir tom onlam a
q irqib q o'yilgach, gavdaning te gishli tom onidagi reflek to r h ara k atla r y o ‘qoladi-
yu, am m o sezuvchanligi saqlanadi. O rqadagi ildizlam i q irq ib q o ‘yishdan keyin
harakat qobiliyati y o ‘qolm aydi, am m o tegishli ildizlardan innervatsiyalanadigan
gavda qism larida sezuvchanlik y o 'q o la d i.
O ldingi va orqadagi ild izla m in g fu n k sio n a lah a m iy a tin i I.
M y u lery aq q o l isbot
etgan. U baqa orqa miyasining bir tom ondagi oldingi ildizlarini, ikkinchi tom ondagi
o rq a ildizlarini (keyingi o yoqlar shu ildizlardan in n ervatsiyalanadi) q irqib q o ‘ydi.
G avdaning oldingi ildizlari q irq ib q o ‘yilgan tom onidagi o y o q shalvirab qoldi, shu
o yoqqa ta ’sir etilganda esa g avdaning bosh q a qism lari, ju m la d a n
qaram a-qarshi
oyoq harakatlanaveradi. O rqadagi ildizlar qirqib q o ‘yilgan ikkinchi tom ondagi oyoq
esa gavdaning boshqa qism lariga t a ’sir etilganda h arakatga k eladi-yu, o ‘ziga ta ’sir
etilganda qim irlam ay turaveradi, chu n k i undagi sezu v ch an lik b atam om y o ‘qolgan
edi.
S kelet m uskullarining m o to r n erv la rid an tashqari, b o sh q a va efferent nerv
to la la ri: to m irlam i h ara k atla n tiru v ch i v a se k re to r to la la ri, sh u n in g d e k ,
silliq
75
m uskullarga b o ru v ch i to la la r oldingi ildizlardan o ‘tishi keyinchalik ko ‘rsatib berildi.
U la m in g h a m m a s i e ffe re n t to la la r b o ‘lg an i u ch u n bu to la la m in g m avjudligi
M ajandiy q o n u n ig a z id kelm aydi.
O ldingi ild iz la rg a ta ’sir etilganda k o ‘p incha o g ‘riq sezilishi yuzaki qarashda
paradoksal o m ilga o ‘xshaydi. Ammo bu omil M ajandi qonuniga zid kelmaydi, chunki
orqadagi ild iz la rd a n o ‘tuvchi to lalardan b ir qism i
oldingi ildizlarga burilib, orqa
m iya p ard a larig a b o ra d i va ulam i sezuvchi nerv oxirlari bilan ta ’m inlaydi. Boshqa
ham m a afferen t n e rv la r kabi, ular harn o rq a m iyaga uning orqadagi ildizlari orqali
kiradi. O rq a d a g i ild izla rd a n b ir nechtasini qirqib q o ‘yib va shundan keyin tegishli
o ld in g i ild iz la r g a t a ’s ir e tib , b u n g a ish o n ish m u m k in : ay n i v a q td a
Dostları ilə paylaş: