O. T. Alyaviya, s h. Q. Q o d ir o V, A. N. Q o d ir o V, s h. H. H a m r o q u L o V, E. H. H a u L o V

Stereotaksis texnikasi.
E le k tro d la r, m ik ro p ip e tk alar, m in ia tu ra h o lid a g i 
te rm o p a ra la r v a b o sh m ik ro asb o b lam i ichkarida yotgan m iya strukturalariga aniq 
kiritish u ch u n stereotaksis texnikasi ta tb iq etiladi. U neyrofiziologik tadqiqotlam ing 
¡m k oniyatlarini an c h a kengaytirib y u b o rad i.
S te re o ta k sis usuli bosh m iyadagi tu rli tarkibiy qism lam ing kalladagi m uayyan 
q ism larg a n isb a ta n joylashuvini b a ta fsil anatom ik tekrishishga asoslanadi. M iya 
tark ib iy q ism la rin in g joylash ish i uch k o o rd in atali m axsus sistem ada ifodalanadi, 
shu sis te m a d a n foydalanib, ayrim n erv m arkazlarining fazodagi o ‘m i aniqlanadi. 
U su ln in g n o m i g rek c h a stereos (h a jm li) v a taksis (joylashud) s o 'z la rid a n olingan. 
U sulni an a to m D. M . Z em ov birinchi m a rta 1889-yildayoq ta k lif etgan, so ‘n g ra uni 
ney ro x iru rg V . X orsley va injener R. K lark, ulardan keyin esa S. Renson m ukam m al 
ishlab c h iq q a n .
72

---

Elektrofiziologik usullar.
M arkaziy n erv sistem asidagi turli b o ‘!im!aming holati 
va faoliyatini o ‘rg anishda bioelektr h o d isa la rin i q ayd qilish y o ‘li bilan ay n iq sa 
qimm atli natijalar olingan. Bunday ta d q iq o tla r hayvonlar ustidagi o ‘tkir tajribalarda 
ham , s u r u n k a li ta jr ib a la r d a h a m , s h u n in g d e k , o d a m d a g i n e y r o x ir u r g iy a
operatsiyalarda va tashxisli m uolajalarda h a m o ‘tkaziladi. B ulam ing ham m asida 
elektrodlar tatbiq etiladi. Ular bosh te risig a y o k i bosh m iya orqa m iyadagi b iro r 
boMimning ochilgan yuzasiga qo‘yiladi. Ichkariroqdagi nerv m arkazlariga elektrodlar 
stereotaksis ap p aratlari yordam ida y aq in lash tirila d i.
T adqiqotning vazifasiga qarab e le k tro d la r o lc h o v i va shakli har xil b o ‘lishi 
mumkin. E lektrpotensiallarini hujayralarining cheklangan birguruhidan ajratib olish 
kerak b o ‘lsa, q alinligi b ir necha m ikron k ela d ig a n m etallar yoki shisha e le k tro d la r 
qo ‘llaniladi. M etall elektrodlar uchidan tashqari ham m a qismi lok qoplangan ingichka 
sim dan ibo rat; sh is h a elek tro d la r KSI n in g uch m o ly a r eritm asi to ‘ld irilg a n
mikropipetkalardir. Elektrpotensiallari m onopolyar, shuningdek, b ip o ly a ry o ‘l bilan 
a jra tib o lin a d i. M o n o p o ly a r y o ‘ Ida b ir e le k tr o d m a rk a z iy n erv tiz im in in g
tekshiriladigan q ism iga yaqinlashtiriladi, ikkinchi - kattaroq elektrod esa b irin c h i 
elektroddan uzoqqa, o datda teri yuzasiga jo y la sh tirila d i. B ipolyar y o 'ld a ikkala 
elektrod m arkaziy nerv tizimining tekshiriladigan q ism iga q o ‘yiladi.
M arkaziy nerv tizim ining holatini te k sh irish uchun uning b a ’zi kasallik larid a 
hozir bem or m iyasining turli qism lariga b ir ta lay ingichka oltin yoki platina sim lar -
elektrodlar kiritiladi, b u elektrodlam ing u ch lari k alia y uzasiga chiqarib q o 'y ila d i. 
Shu y o ‘l bilan m iyaning turli qism laridagi e le k tr faolligining xarakteriga q ara b , 
patologik o ‘choq jo y la sh ish i haqida flk ry u ritila d i (G rey U olter, N. P. B extereva). 
Shundan keyin m iyaning zararlangan qism iga sim elektrod kiritib, o ‘zgarm as kuchli 
tok beriladi va p atologik o ‘choq shu ta riq a e le k tro liz y o ‘li bilan yem iriladi.
M arkaziy n erv sistem asi elektrofiziologik u su llar bilan tekshirilganda fon y o k i 
spontan elektr faolligi qayd qilinadi va u n in g tu rli afferen t ta ’sirlar bilan o ‘zg a rish i 
aniqlanadi. P ereferiy ag a impuls olib b o rila d ig an , m arkazdan qochuvchi n erv la rd a 
yoki m arkaziy n erv sistem asining b ir b o ‘la g id a n b o sh q a b o ‘laklariga im p u ls 
o ‘tk azu v ch i m a rk a z ichidagi o ‘tk a z u v c h i y o ‘ lla rd a e le k tr im p u lsatsiy a h am
o'rganiladi.
Tashqaridan b iro r ta ’sir bo‘lm aganda ham m ark aziy nerv sistem asining h am m a 
bo'lim larida/ôw