Konvergertsiya
Divergensiya
«Umumiy oxirgi y o i»
(konvergensiya)
Q uloq
Borun
25-rasm. O rqam iyada q o 'zg ’alishlam ing tarqalish turlari.
Orqa miya
motoneyroni
M usbat induksiyada o ‘zaro ta ’sir q ila y o tg a n m arkazlam ing faolligi ortadi. M asalan,
shirin hidlardan nafas olish hidlov m ark azin in g
faolligini oshiradi, shu v aqtda ayrish
analizatorlar neyrontarining faolligi o rtad i.
26> rasm .
R e tsip ro k
tormozlanish (Ch. Sherrington
b o ‘yicha,1897).
A - oyoqlarning holati
(o 'n g oyoq bukilgan, chap
oyoq yozilgan);
B ~ torm o zla n ish n in g
taxmin qilingan mexanizmi
(bukuvchi muskulga borgan
qo ‘Zg 'dish bir VOqttling O 'Zida
R f w f t o u U m a y r a n
R enshou h ujayrasi orqali
yozuvchi m uskullar m oto
•
neyronini tormozlaydi).
Yom
-
orqa m iyadagi
yozuvchi muskullar markazi,
B u K iw c h iia i
Bm - bukuvchi muskullarning
'
orqa miyadagi markazi, Yo
-
y o z u v c h i
m uskullar,
B - bukuvchi muskullar.
67
M usbat ketm a-ket induksiyada torm ozlangan m arkaz qo ‘zg‘aladi, manfly ketma-
k e t induksiyada esa aksincha b o ‘ladi.
Dominanta.
D om inanta s o ‘zi rus olim i A. A. U xtom skiy tom onidan 1923-yiIi
fiziologiya faniga kiritilgan. M arkaziy nerv tizimida qaysidir bir nerv markazi boshqa
m arkazlardan faoliyatda ustunlik, y a ’ni dom inantlik qiladi.
D om inant m arkaz yuqori q o ‘z g ‘aluvchanlikka ega b o iib , tu rg ‘un va davom li
q o ‘z g ‘algan b o ‘Iadi. D om inant m a rk a z o ‘zidan kuchsizroq q o ‘zg‘algan markazlardan
q o ‘z g ‘alishni o ‘ziga tortib olish x u susiyatiga ega. N atijada dom inant m arkaz bilan
b o g ‘liq funksiya kuchayadi. M asalan, och hayvon ovqatlanayotganda terisining
xohlangan jo y i elektr toki bilan q o ‘z g ‘atiisa, o g ‘riqdan qochish o ‘m igaovqatlanishni
tezlatadi. Ekzogen endogen va su n ’iy dom inantlar boMishi mumkin. Sovuq sharoitda
b a q a la r o rq a o y o q la rin i ta n a sig a ilo ji boricha y o p ish tirib o lish ad i.
Shunday
sh aro itd a baq ag a h ar qanday tashqi ta ’sir oyoqlarini yanada kuchliroq bukishiga
olib k eladi. Buni ekzogen d om in an ta d e b ataladi.
B a h o r o y larid a jin s iy g o rm o n la r t a ’sirid a erkak b aqalar oldingi oyoqlari bilan
u rg 'o c h ila m i quchoqlash refleksi kuchayadi. Shunday holatda baqa terisi ta 'sirlansa
him oyalanish o ‘m ig a d o m inant q u ch o q lash refleksi kuchayadi. Bunday dom inant
h o la t jin s iy g o rm o n la m i oldin g i o y o q la rid ag i m uskullam i
boshqaruvchi nerv
m a rk a zig a ta ’siri natijasid a kelib chiqadi. B uni endogen dom inanta deb ataladi.
B osh m iy ay arim sharlar p o ‘stlo g ‘ining oldingi oyoqni harakatlantiruvchi qismi
68
o 'z g a rm a s tokni anodi bilan ta ’sir qilib, s u n 'iy d o m inantani keltirib c h iq arish
mumkin. Shunday holatda xoh lagan oyoqni q o ‘z g ‘a tilsa o ‘ziga xos javob reaksiyasi
kelib chiqm asdan anod toki ta ’sir qilayotgan o ld in g i oy o q harakatga keladi.
Dostları ilə paylaş: