Qo ‘zg 'atish ritmlarining transformatsiyalanishi.
N erv m arkazidan o 'tay o tg an
im puls!aro‘zritn iin io ‘zgartiraoladi. N erv m arkazidagi neyronlam ing ayrim lari yuqori
chastota
bilan ja v o b bersa, ayrim lari p a st chastota bilan ja v o b b era d i. U lardan
ayrim lari esa im pulslarritmini kuchaytirib ja v o b beradi. Im pulslar sonini kamaytirish
yoki orttirishni transform atsiya deyiladi. T ransform atsiya n atija sid a n erv m arkazi
bilan b o g ‘liq funksiyaning optim al sh a ro itd a am alga oshishi ta ’m in etiladi.
Buni quyidagi rasm dagi chizm a b ilan tushuntirish m um kin (22-rasm ).
Faoliyat izi.
A k sa riy a t h o lla r d a q o ‘z g ‘a tu v c h in in g t a ’s ir
q ilis h v a q tig a
qaraganda refleksni ja v o b reaksiyasi vaqti uzoqroq davom etadi. Q o ‘z g ‘atuvchining
kuchi va ta ’sir qilish vaqti qanchalik k o ‘p b o ‘lsa ja v o b reaksiyasi sh u n c h a uzoq
davom etad i, y a ’ni nerv markazi u z o q ro q q o ‘z g ‘aladi. H ozirgi v a q td a k o ‘pchilik
olim lar nerv m arkazida q o ‘zg‘alishni uzoqroq davom etishini im pulslam i markazdagi
neyronlar zanjirida aylanish bilan izohlashm oqda.
2 2 -r a s m .
M N Sda neyronlar
b o g ‘lanishining turlari
(sp in a l reflek to r yoylari):
/ -
reflektor yoyining to 'g ‘ri
chizmast. I l - neyronlar
m ultiplikatsiyasi,
III - neyron tuzog ‘i (neyron
halqasiningxotira asosi), IV -
im pulslar transform atsiyasini tashkil
qiluvchi oraliq neyronlar nisbati, V -
orqa miyaning boshqa
segmentlaridagi neyronlarga ham
impulslarning tarqalishi
(irradiatsiya): a -sezuvchi, b
oraliq va d-harakatlantiruvchi
neyronlar.
61
C h iz m a d a n k o ‘rin ib tu rib d ik i r e ts e p to r m aydoni q o ‘z g ‘a lg a n d a n keyin,
q o ‘z g ‘alish birinchi neyronni qo‘z g ‘atadi, u o ‘z navbatida ijrochi a ’zoni, q o ‘z g ‘atadi.
B irinchi n ey ronning aksoni yon shoxlari o rqali 2,3 neyronlami q o ‘zg‘atadi. Ikkinchi
n e y ro n d a n q o ‘z g ‘alish birinchi v a b esh in ch i neyronga boradi. U chinchi neyrondan
to lrtin c h i n ey ro n g a boradi. T o ‘rtin c h i v a beshinchi neyronlardan
y an a birinchi
neyronga keladi. Shunday qilib, q o ‘z g ‘alish markazdagi neyronlar zanjirida aylanishi
h iso b ig a n e rv m arkazi q o ‘z g ‘a!gan h o la td a b o ‘tadi. F aoliyat izi m arkaz ishini
y en g illa tish u chun m uhim ah am iyatga ega.
Nerv markazlarining charchashi.
N e rv tolalari nisbatan charcham aydi. N erv
m a rk a z la ri e s a ju d a te z charchaydi. A g a r uzoq vaqt bitta harak atn i to ‘xtovsiz
ta k ro rla sa k , harak atlan ish kuchi a s ta -se k in susayib oxiri to ‘x ta b q o la d i, y a ’ni
h a r a k a tn i a m a lg a o s h ira y o tg a n m u s k u lla r q isq a rm a y q o la d i. S h u h o la td a
m u s k u ln in g o ‘z in i b e v o s ita y o k i u n g a k e la y o tg a n h a ra k a tla n tiru v c h i n erv
q o ‘z g ‘a t ils a m uskul q isq a ra d i. S h u n d a n m a ’lum b o ‘lay ap tik i
re fle k s yoy id a
ch a rch ash n e rv m arkazida yuzaga k eladi. C harchashni kelib chiqishini m arkazdagi
sin a p sla rd a n q o ‘z g ‘alish o ‘tishining qiyinlashishi bilan tushuntiriladi. B unga sabab
m ed iato r zaxiralarining ozayishi, hujayralarining energiya resurslarini kam ayishi va
p o s ts in a p tik m em b ran an i m e d ia to rg a se z g irlig in in g pasayishi d eb k o ‘rsatish
mumkin.
T u rli n e rv m arkazlarining ch a rc h a s h tezligi h ar xil b o ‘ladi. T a n a holatini
b e lg ila y d ig a n to n ik reflekslam ing n erv m arkazlari eng sekin charchaydi. Ixtiyoriy
te z h a ra k a tla m i boshqaruvchi n erv m a rk a zla ri nisbatan tez charchaydi.
Dostları ilə paylaş: