O. T. Alyaviya, s h. Q. Q o d ir o V, A. N. Q o d ir o V, s h. H. H a m r o q u L o V, E. H. H a u L o V

Qonning rangi.
E ritro tsitlar ta rk ib id ag i gem oglobin q onga qizil rang beradi. 
A rterial qon o ksigem oglobinga b o y b o ‘lganligitufayli och qizil rangga ega. V enoz 
qo n e s a q aytalangan va o k sid lan g a n g em oglobinlar hisobiga to ‘q qizil rangga ega.
188

---

Qondagi gem oglobin to ‘qimaga qancha k o ‘p k islorodni bersa, venoz qon shunchalik 
to ‘qroq rangga ega b o 'la d i.
Qonning solishtirma og ‘irligi
1.058 dan 1.0 6 2 gacha kattalikdabo'lib, tarkibidagi 
eritrotsitlar m iqdoriga b o g liq . Plazm aning so lish tirm a o g 'irlig i tarkibidagi o q silla r 
m iqdoriga b o g ‘liq b o ‘lib 1.025 - 1 . 0 3 4 ga teng.
Qonning yopishqoqligi.
Qonning y o p ish q o q lig i suvga nisbatan an iq lan g a n d a 
4 ,5 -5 ,0 g a teng. Q o n n in g yopishqoqligi, a so san , u n in g tarkibidagi eritrotsitlar v a
qism an p lazm a o q sillari m iqdoriga b o g ‘liq. V e n o z q o n n in g yopishqoqligi a rte ria l 
qonnikidan y u q oriroq b o ‘ladi, bunga sabab v e n o z q o n d a eritrotsitlar C 0 2 saq lash i 
va diam etri b iro z k a tta boM ishidadir. D e p o d a n e ritro ts itla m in g chiqishi q o n
yopishqoqligini o rttiradi. Plazmaning y o pishqoqligi 1. 8 - 2 .2 dan ortmaydi. O d am
oqsilni k o ‘p iste’mol qilganda plazmaning, b in o b a rin qonning, yopishqoqligi o rtish i 
mumkin.
Qonning osmotik bosimi.
O sm otik bosim d e b , y arim o ‘tkazgich parda o rq ali 
suyuq eritm a d a n q u y u q eritm aga e r itu v c h in in g (q o n uchun suvni) o ‘tis h in i 
ta’minlovchi kuch tushuniladi. Qonning osm otik bosim i krioskopik u su ld a -m u z la sh
nuqtasini (depressiyasini) aniqlash orqali a m a lg a o sh irila d i. Qonning d epressiyasi
0 .5 6 - 0 .5 8 °C g a te n g . M olyar(eritm ada II, suvda lg ra m m m olekularm o d d aerig an ) 
eritm aning depressiyasi 1. 86°C ga teng. K lap e y ro n tenglam asi yordam ida o d a m
qoni osm otik bosim i 7 . 6 atm. ga teng ekanligini an iq lash mumkin.
Qonning osm otik bosim i unda erigan m ayda m olekulali moddalam ing m iqdoriga 
bo g ‘liq. Q on osm o tik bosim ining 60% qism i N a S l hisobiga hosil b o ‘ladi. Q o n , 
limfa, to ‘qim a suyuqligi va to ‘qim alarda o sm o tik b o sim deyarli b ir xil b o ‘ladi v a
o ‘zgarm aydi. Q onga k o ‘p m iqdorda tu z va su v tu sh g a n d a ham osm otik b o sim n in g
kattaligi kam o 'z g a ra d i. Q onga tushgan o rtiq c h a su v b u y rak orqali tezda c h iq a rib
yuboriladi, b ir qism i to ‘qim a va hujayraga o ‘tk a z ila d i, natijada osm otik b o sim
dastlabki holatga q aytadi. Agar qonda tu z m iq d o ri o rtsa, to ‘qim adan suv q o n g a
o ‘tadi, buyrak o rq ali tu zlam i ch iq arib y u b o rilis h i kuchayadi. O qsil, y o g ' v a
karbonsuvlam ing hazm tizim idan qon v a lim fa g a surilish i, shuningdek, h u ja y ra 
metabolizmida hosil boMgan mayda molekulali m od d alam in g qonga tushishi osm otik 
bosimni m a’lum d arajada o ‘zgartirishi m um kin.
O sm otik bosim n in g qondagi doim iyligi sa q la n ish i hujayralar hayot faoliyati 
uchun katta aham iyatga ega. O sm otik bosim n is b iy tu rg ‘unligidagina h u ja y ra la r 
faoliyat k o ‘rsata o la d ila r. Agar eritrotsit q o n n in g o sm o tik bosim iga teng boM gan 
osm otik b o sim g a e g a (
izotonik
) e ritm a g a s o lib q o ‘y ils a , unda hech q a n d a y
o ‘zgarish sodir b o ‘Imaydi. Osmotik bosim i q o n n ik id a n yuqori boMgan (
gipertonik
) 
eritm aga solib q o ‘y ilsa, eritrotsit b u jm ayib q o la d i. A ksincha, osm otik b o sim i 
qonnikidan past (
gipotonik
) eritmaga solib q o ‘yitsa, eritrotsit shishib, yorilib ketishi 
mumkin.
Onkotik bosim.
O sm otik bosimni qon p la z m a sid a erigan tuzlargina emas, b alk i 
koloidlar plazma oqsillari ham vujudga keltiradi. P lazm a oqsillari hosil qilgan osm otik 
bosim onkotik bosim deyiladi.
Qon plazm asi oqsillarining miqdori 7 - 8 % g a te n g b o ‘ lib, plazmada erigan tu z la r
189

---

m iqdoridan deyarli 10 b a ra v a r ortiq b o 1 Isa ham , u la r hosil qiladigan onkotik bosim
plazm a osm otik b o sim n in g (7 ,6 -8 ,1 a tm )atig i 1/200 q ism in ñ y a ’ni 0 ,0 3 -0 ,0 4 atm 
(2 5 -3 0 mm, sim o b u st. )n i ta sh k il q ilad i. B uning sababi shuki, o q sillam in g
m oIek u lalariju d ay irik b o ‘lib, plazm adagi kristolloidlam ingm olekulalariganisbatan 
bir necha baravar kam .
Q onda album inlar m iq d o ri eng k o ‘p. U ning hajm i globulin va fibrinogennikiga 
nisbatan kíchik. Shuning uchun, qon plazmasining onkotik bosim i 80% ni albuminlar 
hosil qiladi. Q on p la zm a si o n kotik bosim ining m iqdori k ichik b o iis h ig a qaram ay, 
qon bilan to ‘qim a o ra sid a suv alm ashinuvida aham iyati kattadir. O nkotik bosim
filtratsiya h o d isa la rig a to ‘qim alararo suyuqlik, lim fa, siydik hosil b o ‘lishi, ichakda 
suv s o ‘rilish ig a a s o sla n g a n flz io lo g ik ja ra y o n la rg a t a ’sir qiladi. O d atd a qon 
plazm asidagi y u q o ri m o lek u lali oqsillar, k ap illarlam in g endotelial devoridan o ‘ta 
olmaydi. Oqsil m olekulalari qon-tom irlari ichida qolib, qonda b ir qadar suv ushlab 
turadi. Q on o qsillari q o n v a to ‘qim alardagi suvni nisbiy doim iy m iqdorda saqlab 
turadi.
Q onda oqsil m iqdori kam ayganda shish vujudga keladi, chunki qon-tom irlarda 
ushlab turuvchi om il (o q sil) kam ayganligi tufayli suv to 'q im a g a chiqib ketadi.