O. T. Alyaviya, s h. Q. Q o d ir o V, A. N. Q o d ir o V, s h. H. H a m r o q u L o V, E. H. H a u L o V



Yüklə 12,57 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə114/236
tarix21.10.2023
ölçüsü12,57 Mb.
#159277
1   ...   110   111   112   113   114   115   116   117   ...   236
Normal-fiziologiya

NaH,PO
;
=Na-+ H2PO ;
Q ondagi o rtiqcha natriy digidrofosfat buyrak o rq a li chiqarib yuboriladi va 
N a H jP O / NaH2P 0 4 n isbati saqlanib qoladi.
Oqsil bufer tizimi
uning am foter xossasi h iso b ig a am alg a oshadi. Oqsil kislotali 
m uhitda asos va ishqoriy m uhitda esa k islota sifatid a o ‘zini nam oyon qiladi.
Q on PH doim iyligini saqlashda nerv boshqarish m exanizm i katta aham iyatga 
ega. Qon-tomirlarda joylashgan xem oretseptorlar qitiqlanishi natijasida hosil bo‘lgan 
impulslar MNS turli qism larini q o ‘zg‘atadi, bu esa a ’zo lar (buyrak, o ‘pka, ter bezlari, 
hazm tizimi) faoliyatini reflektor o ‘zgarishiga olib k eladi, u lam ing faoliyati qon PH 
doim iyligini saqlashga y o ‘na!tiriladi. A gar q o n n in g PH kislotali tom onga siljisa, 
siydik orqali H2P 0 4 anioni chiqarilishi kuchayadi. PH ishqoriy tom onga siljisa, 
siydik orqali PHO2' va H CO ,' larajralishi ortadi. T e r bezlari ortiqcha sut kislotalarini 
va o ‘pka C 0 2ni chiqarib yuboradi.
Qonning bufer tizim lari ishqoriy moddalarga nisbatan kislotali m oddalar ta’siriga 
chidam üroq. Q ondagi k u chsiz k isiotalam ing a so sla r bilan hosil qilgan tu zlari 
ishqoriy rezerv
deb ataladi. U ning kattaligi C O , (q o n d ag i tarangligi 40 mm. sim . 
ustuniga teng b o ‘lgan paytda) 100 ml qon birik tira oladigan C 0 2 miqdori bilan 
aniqlanadi.
H ar xil kasalliklarda qonning PH kislotali va ishqoriy tom onlarga siljishi mumkin. 
Q on PH kislotali tom onga siljishi -
atsidoz,
ishqoriy to m o n g a siljishi -
alkaloz
deyiladi.
Qon aralashma holatining turg'unligi
(E ritro tsitla rn in g c h o ‘kish te zlig i -
191


ECH T). Q o n n in g sh a k lli elem entlari plazm ada muallaq - aralashm aholatida boMadi. 
E ritro tsitla rn in g p la z m a d a g i m uallaq h o lati uning yuzasi g id ro fillig i, ham da 
eritro tsitlar ( b a r c h a sh a k lli elem en tlar k ab i) m anfiy zaryadga ega ekanligi tufayli 
u lam in g b ir-b irid a n « q o c h is h i» xossasi bilan b o g ‘liqdir. A gar shaklli elem entlar 
m anfiy za ry ad i p a s a y sa , u la m in g e le k tro sta tik bir-biridan «qochishi» kam ayadi. 
B unday h o la t e r itro ts itla r y u zasig a fibrinogen, ä - globulin, p araproteinlar kabi 
m usbat z a ry a d li o q s illa m i adsorbsiyalanishi natijasida kelib chiqishi m um kin. 
B unday eritro tsitla r b ir-b irin in g ustigataxlanib «tangachalar ustuni» ni hosil qilishi 
mumkin. H osil b o i g a n «tangachalar ustuni» kapillarlarga tiqilib to ‘qim a va a ’zolarda 
qon aylanishini b u z ish i m u m k in .
A gar p ro b irk a g a qon olib, u ningiv ish ig a qarshi m odda qo‘s h ib q o ‘yilsa, m a’lum 
vaqt o ‘tg a n d a n s o ‘n g qo n ik k i qism ga b o 'lin ib qolganligini k o ‘rish m um kin: 
y u q o rid a g i s u y u q q is m i p la z m a v a p a s tk i q ism i shaklli e le m e n tla r, asosan 
e ritro ts itla rd a n ib o ra t. S h u n g a a s o sla n ib , c h o ‘kish tezlig in i an iq lash orqali 
plazm adagi eritro tsitla rn in g aralashm a holati turg'unligini o ‘rganish ta k lif qilingan.
E C H T y o sh g a v a jin s g a b o g ‘liq. C h aqaloqlarda ECH T 1-2 m m /s, 1 yoshdan 
katta bolalarda v a erkaklarda 6 - 1 2 mm/s, ayollarda &~15 mm/s, qarilarda 15 -2 0 mm/ 
s ga teng. E C H T k attalig ig a e n g ta’sir qiluvchi om il bu fibrinogenning qondagi 
m iqdoridir; agar uning m iqdori 4 g/1 dan k o ‘paysa ECH T ortadi. H om ilador ayollarda 
E C H T ning o rtish i h a m qondagi fibrinogen m iqdorining k o ‘payishi bilan b o g ‘liq. 
E C H T ning o rtish i y a llig ‘lanish, yuqum li v a onkologik kasalliklarda, shuningdek, 
qonda e ritro tsitla r m iq d o ri k eskin kam ayganda (anem iya) kuzatiladi.
ECH T eritrotsitlarganisbatan plazma xossalariga ko‘proqbog‘liq. ECH Tkattaligi 
m e’yorda b o ‘lgan erk a k eritrotslti hom ilador ayol plazm asiga q o ‘shib q o ‘yilsa, u 
ham xuddi h o m ilad o r ayol eritrotsitlaridek te z cho‘kadi.
Q o n n in g s h a k lli e le m e n tla ri. Qonning barcha shaklli elementlari -e ritro tsitla r, 
leykotsitlar va tro m b o tsitla r suyak k o ‘m igida um um iy polipotent yoki plyuripotent, 
stvol (o ‘zak) h u ja y ra d an hosil boMadi.
Suyak k o ‘m igida qon hosil qiluvchi hujayralar fibroblast va endotelial hujayralar 
bilan o ‘ralgan h o ld a g ‘uj b o ‘lib joylashgan. Y etilgan qon hujayralari fibroblast va 
endoteliylar o ra sid a n y o ‘l topib sinuslarga, u yerdan esa venoz qon-tom trlarga 
tushadi.
Qon shaklli elem entlarining barchasi um um iy b ir hujayradan hosil b o ‘lganligiga 
qaram asd an , h a r x il h u su siy v az ifala m i o ‘taydi, lekin o ‘tm ish d o sh i y a g o n a 
b o 'lg an lig i sa b a b li, u la m in g barchasi uchun um um iy b o ‘lgan v azifalam i ham 
bajaradi. Bu v az ifala rg a ham m alarining h a r xil m oddalam i tashishi, him oya va 
boshqaruvchi v az ifala m i bajarishi kiritiladi.

Yüklə 12,57 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   110   111   112   113   114   115   116   117   ...   236




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin